ενδιαίτημα κοράκων

Ο Τελεσφόρος, ως γινώσκομεν εξ επιγραφών,

ελατρεύετο εν Επιδαύρω και εκαλείτο

σωτήρ, αλεξίπονος και επήκοος.*

[...] μέλη του εν Αθήναις Γερμανικού αρχαιολογικού Ινστιτούτου, επισκεψάμενοι τα Τρίκκαλα εν έτει 1892, ουδέν ηδυνήθησαν να εύρωσιν, ουδέ να υποθώσι πού ακριβώς έκειτο το Ασκληπιείον, μόνον εντός της σημερινής πόλεως εύρον τα εξής πήλινα αντικείμενα· ειδώλιον Τελεσφόρου, αλέκτορα πήλινον, και βρέφος εσπαργανωμένον, ασφαλή τεκμήρια της υπάρξεως εν Τρίκκη του Ασκληπιείου. [...]

[...] νομίζουσι δε ότι το ιερόν ζητητέον παρά την προ 20 ετών καείσαν και ήδη ανοικοδομηθείσαν Μητρόπολιν, όπου παρά την αριστεράν όχθην του ποταμού [Ληθαίου] κείνται δύο εκ μαρμαρίνων πλακών βρύσεις, αίτινες κοινώς Γούρναι καλούνται. Η γνώμη τούτων φαίνεται πιθανωτέρα, διότι παρά τας Γούρνας σώζονται αρχαία ερείπια, η δε πέριξ θέσις είναι θαυμασία και κατάλληλος δι' Ασκληπιείον.

Έτι δε, επειδή ο Επιδαύριος Ίσυλλος αναφέρει ότι υπήρχεν εν Τρίκκη άδυτον, εις ό κατήρχοντο οι μέλλοντες να λάβωσι την ίασιν, και βωμός, εφ’ ού έπρεπε να προσενέγκη προηγουμένως θυσίας ο μέλλων να καταβή εις το εκεί άδυτον του Ασκληπιού, ήκασαν ότι το άδυτον τούτο έκειτο περίπου εν τω μεταξύ της Μητροπόλεως, του όπισθεν αυτής κειμένου Σχολείου, και των μεσημβρινών κλιτύων του Φρουρίου χώρω. [...]

*

Επί του Φρουρίου, επί της ανατολικομεσημβρινής αυτού άκρας, σώζεται υψηλός πύργος λιθόκτιστος των χρόνων της Τουρκοκρατίας, εφ' ού υπήρχε μέγα ωρολόγιον. Ο γραφικός ούτος πύργος υπέρκειται της πόλεως και είναι ορατός εκ μακράς αποστάσεως, σήμερον δε ερημωθείς χρησιμεύει μόνον ως ενδιαίτημα κοράκων.

Π. Καστριώτης, Ανασκαφαί εν Θεσσαλία. Το εν Τρίκκη Ασκληπιείον (έκδ. Ευστρατίου, Εν Αθήναις 1903, επανέκδ. Πελασγός, Αθήνα 2002, σσ. 14, 15-16, 44).

-----
* Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 14, σημ. 31).

το κοκκινόχωμα αντάμα το αναστάσιμο

Το κακό καβαλίκευε μέχρι τότε την ανθρωπότητα. Και ήταν τόσο αφύσικο αυτό, όσο αφύσικο θα ήταν για το άλογο να καβαλάει τον ιπποβάτη άνθρωπο. Σε αυτή τη βαθιά αρχαιότητα των ειδώλων το δρακόντειο κακό ήταν τόσο βαθιά ριζωμένο στη φύση, τόσο φυσικό και ορατό, όσο φυσικό είναι σήμερα να συγκαταλέγεται ο πίθηκος μεταξύ των συγγενών του ανθρώπινου γένους.

Ο άγιος Γεώργιος αντιστρέφει τη δύναμη του κακού και ιππεύει, με αυτό τον άμεσο και τέλειο εικονολογικό τρόπο, το δράκοντα (και κάθε πίθηκο), γιατί άλογο και άνθρωπος μαζί συνθέτουν μια θαυματουργή εικόνα στη μάχη κατά των σκοτεινών δυνάμεων που αντιστρέφουν τη φύση των πραγμάτων.

Και μια και κάναμε λόγο για τις αρχαίες θεότητες, καλό είναι να θυμηθούμε πως όποτε γινόταν κάποιο καλό για τους ανθρώπους, επέμβαιναν ανώτερες δυνάμεις για να τιμωρηθεί ο αίτιος του καλού, είτε ο Βελλεροφόντης ήταν αυτός, είτε ο Ηρακλής ή ο Περσέας, ο Προμηθέας, ο Ιάσονας ή ο Θησέας, ήρωες που αναμετρήθηκαν όλοι τους με σημεία και τέρατα, με δράκοντες σαν τη Λερναία Ύδρα, τη Μέδουσα Γοργόνα, το δράκοντα που φύλαγε το χρυσόμαλλο δέρας και το Μινώταυρο.

Εδώ, με τη μάχη εναντίον του κακού που αναλαμβάνουν οι ιππείς Άγιοι, τα πράγματα επανέρχονται στην αρχική μορφή αρμονίας, τότε που ο Αδάμ ονομάτιζε τα ζώα και τον πίθηκο, μέσα σε εκείνη την ποικίλη σύνθεση που πήγαζε από την απλότητά τους. Τα πράγματα ως στοιχεία στη στοιχειώδη τους μορφή. Το χώμα να βγαίνει μέσα από το χρώμα, γιατί χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει. Το συλλογικό όνομα της ανθρωπότητας, Αδάμ, να βγαίνει μέσα από το κοκκινόχωμα αντάμα.

[...]

Και ο άγιος Γεώργιος, νέος Αδάμ κατά το πρότυπο του δεύτερου Αδάμ, βγαλμένος από τη γή, το κοκκινόχωμα αντάμα. Η σχέση του με τον άγιο Δημήτριο, με τα κόλλυβα του αγίου Θεοδώρου του Ψυχοσάββατου, με τον άγιο Μηνά και την πηλώδη γή της Κιουτάχειας που ποτίστηκε με το αίμα του, είναι σχέση γής και χώματος.

Γι' αυτό το λόγο τα χρώματα του Πέρη Ιερεμιάδη είναι χωμάτινα και φαιοκόκκινα, γιατί και το κόκκινο βγαίνει από τον κόκκο που βγαίνει από τη γή. Ο κόκκος του κόκκινου είναι το σπυρί της σποράς που θα θαφτεί στη γή για να δώσει τον καρπό, όμοια με τους κόκκους του σιταριού των κολλύβων που σπέρνονται στην εκκλησία ως γήποτη σπονδή, εικόνα ζωής με σκόρπιους ανάμεσά τους πύρινους κόκκους ροδιών στην ανάσταση των πνευματικών σωμάτων. Δεν είναι κόκκινο, σαν το αίμα των αναστημένων μαρτύρων, σαν τα κόκκινα αυγά, το αναστάσιμο χρώμα;

Λάμπρος Καμπερίδης, Ο ιππεύς, ο ίππος, ο δράκων. Οι Άη-Γεώργηδες του Πέρη Ιερεμιάδη (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2010, σσ. 15, 17-18).

ενυπόστατα χρώματα

Τα τρία-τέσσερα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Πέρης τα πέρασε εργαζόμενος στους Αη-Γεώργηδές του. Ίσως ήθελε να οικειοποιηθεί βαθιά στο είναι του αυτά τα χρώματα που τον έφερναν πιο κοντά στα στοιχειώδη, απλά πράγματα της δημιουργίας. Ίσως ήθελε να αφηγηθεί με το δικό του τρόπο πως τα χώματα, από όπου αναδύθηκε ο άνθρωπος, είναι ενυπόστατα χρώματα. Αυτά θα παραλάβουν το χοϊκό κορμί μας. Το μαύρο της αιθάλης είναι τόσο μελανό επειδή είναι η υπέρβαση της σύμπτυξης του εκτυφλωτικού στη δόξα του λευκού της Μεταμόρφωσης· τόσο πολύ φώς, αν γίνει ορατό, μόνο σαν μαύρο μπορεί να ειδωθεί και να αποδοθεί. Μέσα στο καστανόχωμα αυτό που περιβάλλει τον ιππέα, τον ίππο και το δράκοντα, υπάρχουν κρυμμένες ανταύγειες κόκκινου και κόκκων ζωής που σπέρνονται εδώ για να θεριστούν στη Βασιλεία, όπως και στο Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής αναφύονται τα σώματα μέσα από τα χώματα ως πρώτοι καρποί της Ανάστασης των νεκρών. Εδώ νικήθηκε ο δράκων, πατήθηκε ο θάνατος, κεντρίστηκε από το δικό του κεντρί, και η ψυχή ελεύθερη ιππεύει το άτι που θα την μεταφέρει στους ουρανούς, έτσι όπως ίππευαν οι ψυχές τα θαλασσινά άτια του Τρίτωνα, τα δελφίνια που τις παρέδιναν, μέσα από τις θάλασσες, στις Νήσους των Μακάρων.

Λάμπρος Καμπερίδης, Ο ιππεύς, ο ίππος, ο δράκων. Οι Άη-Γεώργηδες του Πέρη Ιερεμιάδη (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2010, σσ. 23-24).

φώς μεν μοναχοίς άγγελοι

Φώς μεν μοναχοίς άγγελοι,

φώς δε πάντων ανθρώπων μοναχική πολιτεία.*

Στην κοινωνία με τον Θεό, ο μοναχός συντρίβει τον εγωισμό του κόβοντας εκούσια το θέλημά του και υπακούοντας στο θέλημα του Θεού. Η εκκοπή του ιδίου θελήματος, ή αλλιώς η υπακοή, ανοίγει την πύλη του Παραδείσου στον πεπτωκότα άνθρωπο, αφού αποτελεί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, «μαρτύριο» (δ΄ 10) συνειδήσεως.

Σήμερα, στην αντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου, η μακαρία υπακοή στερεί την ελευθερία. Ωστόσο, αν και φαίνεται εξωτερικά ως στέρηση, ουσιαστικά συνιστά τη συντομότερη και ασφαλέστερη οδό για την απελευθέρωση από τα πάθη της φιλοδοξίας, της φιληδονίας και της φιλαργυρίας, που χαρακτηρίζουν τον μετά την πτώση άνθρωπο. Ο υποτακτικός εξομοιώνεται με τον Υιό του Θεού και γίνεται υπήκοος μέχρι θανάτου, αφού και ο Κύριός μας υπάκουσε στο θέλημα του Πατρός Του και σταυρώθηκε για την σωτηρία του ανθρωπίνου γένους.

Η υπακοή είναι μία εκ των τριών βασικών εντολών που οφείλει ο μοναχός να τηρεί ώς το τέλος της επίγειας ζωής του. Κατά την μοναχική κουρά ο εισερχόμενος στη μοναχική πολιτεία υπόσχεται ενώπιον του Θεού υπακοή άχρι θανάτου, παρθενία και ακτημοσύνη.

Προσκυνητάριο Ιεράς Μονής Παναγίας Υψενής (έκδ. Ι.Μ. Παναγίας Υψενής, Ρόδος 2011, σ. 21).

-----
* Στο motto ολίγος εκ της Κλίμακος, όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης (κστ΄ 23).

τ' αδώνεια μόνον;

[...] Ωστόσο από τόσο πλήθος μαραμένων νεκρών λουλουδιών κάτι δε μπορεί παρά να προβάλει. Αυτή η αντίληψη είναι η ιδέα-κίνητρο που πλημμυρά μ' αισιοδοξία τα μέσα μου.

Ύστερα από την απογύμνωση, ξαφνικό φώς, σχεδόν σου επιτρέπει να σκύψεις, να δρέψεις έν' ακόμα στερνό λουλούδι, για στολισμό του σπιτιού, την αισιοδοξία που προβάλλει ολοκάθαρη.

Θεέ μου! Αν είν'΄αλήθεια ότι στην άγονη, νεκρή γής επέτρεψες να επανανθήσει το φώς, τότε, κι όταν ακόμα μαραθεί και διαβεί ο καιρός του, η αμφιβολία δε θά 'χει πια τόπο να σταθεί, αφού άπαξ ο νεκρός στολίζεται με άνθη.

*

[...] Αν ξεχάσουμε τους διάφορους σχετικούς με τη θάλασσα μύθους, τις εικόνες ή τα επίθετα που τη χαρακτηρίζουν μεθυστική και κατά πολλούς άλλους ωραίους τρόπους, αρκεί ο ρυθμός των στίχων του, η θέση και αριθμητική παράταξη των λέξεων, για να πεισθούμε ότι τέλεια, σε όλο το μάκρος των επών του, ταυτίζεται προς τον ουσιώδη χαρακτήρα του αλμυρού νερού στις αναπεπταμένες επιφάνειες της υδρογείου, το ρυθμικό κυμάτισμα, που έκαμε το νεότερο ποιητή να συμπεράνει ορθά: «τα σπλάχνα μας κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν».

Κάντε μια βόλτα στην παραλία την εποχή που με τη χάση του φεγγαριού το πλαγκτόν, μονοκύτταροι οργανισμοί, διάφανοι σαν γυάλινοι, ορατοί με το μικροσκόπιο, αισθητοποιούν με ψυχρούς φωσφορισμούς, σαν αντιλαμπές άλλου κόσμου, όπου το φώς φέγγει δίχως να καίει, την ασύλληπτή τους ύπαρξη στα νερά της θάλασσας, τονίζοντας κάθε πτυχή του πολύπλοκου παιγνιδιού των κυμάτων της, που με το σύρε κι έλα και τις αμοιβαίες προστριβές του ενός θαλάσσιου μικρού βουνού με τ' άλλο, αισθητοποιούν το ρυθμό. Ο ρυθμός θέλω να καταλήξω, να πώ, ότι είναι το ουσιώδες γνώρισμα που ενώνει και ταυτίζει το λουλούδι με τη θάλασσα.

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής, Α' και Β΄.

τράπησαν σε επαίσχυντη φυγή

[...] ύστερα από την οριστική νίκη του χριστιανισμού, δηλαδή κατά τον τρίτο και τέταρτο αιώνα, οι αρχαίοι ειδωλολατρικοί θεοί βρέθηκαν στις δυσκολίες και στις ανάγκες που είχαν αισθανθεί στους πρωτογενείς χρόνους, δηλαδή στην επαναστατική εκείνη εποχή που οι Τιτάνες, παραβιάζοντας τις πύλες του Τάρταρου, έβαλαν το Πήλιο πάνω στην Όσσα και σκαρφάλωσαν στον Όλυμπο. Βρέθηκαν στην ανάγκη να τραπούν σε επαίσχυντη φυγή αυτοί οι φτωχοί θεοί και θεές, μαζί μ' όλη τη βασιλική αυλή τους, και ήρθαν να κρυφτούν ανάμεσα σ' εμάς εδώ στη γή με κάθε λογής μεταμφιέσεις. Οι περισσότεροι απ' αυτούς κατέφυγαν στην Αίγυπτο, όπου για περισσότερη ασφάλεια, πήραν μορφές ζώων, όπως ο Ηρόδοτος μάς πληροφορεί.

Με παρόμοιο ακριβώς τρόπο οι θεοί της ειδωλολατρείας βρέθηκαν στην ανάγκη να φύγουν και να ζητήσουν τη σωτηρία τους σε κάθε λογής μεταμφιέσεις και στις πιο σκοτεινές κρυψώνες, όταν ο αληθινός Θεός παρουσιάστηκε με το σταυρό και οι φανατικοί εικονοκλάστες, το μαύρο κοπάδι των μοναχών, γκρέμισαν τους ναούς και έριξαν το ανάθεμα στους προγεγραμμένους θεούς.

Πολλοί απ' αυτούς τους Ολύμπιους μετανάστες, που δεν είχαν πια ούτε άσυλο ούτε αμβροσία, βρέθηκαν στην ανάγκη να καταφύγουν σ’ ένα επίγειο επάγγελμα, για να κερδίσουν τουλάχιστον τα μέσα να συντηρηθούν

πολλοί απ' αυτούς, που τούς είχαν δημεύσει τις περιουσίες και τα ιερά τους δάση, αναγκάστηκαν μάλιστα να εργάζονται σαν απλοί δουλευτάδες στον τόπο μας, στη Γερμανία, και να πίνουν μπύρα αντί για νέκταρ. [...]

Ερρίκος Χάινε, Οι εξόριστοι Θεοί (έκδ. Σμυρνιωτάκης, χ.χ., σσ. 45-46).

το δόγμα των δύο θελήσεων

17. Μεταφερόμενο στο πεδίο της ηθικής, το δόγμα των δύο θελήσεων εμπεριέχει μια ορισμένη υποκρισία. Ένα υποκείμενο που θα διέθετε δύο θελήσεις και θα παρίστανε ότι με τη μία δικαιολογεί αυτά που θέλει και πράττει με την άλλη, θα βρισκόταν αμέσως-αμέσως εκτός ηθικής.

Όταν ο Ιησούς λέει στον Πιλάτο ότι ήρθε στον κόσμο να μαρτυρήσει την αλήθεια, δεν θέλει βέβαια να πεί ότι, έχοντας δύο φύσεις και δύο θελήσεις, μαρτυρεί με τη μία εξ αυτών -την ανθρώπινη- την αλήθεια της άλλης -της θεϊκής (και αντιστρόφως). Ένα τέτοιο εγχείρημα θα παραήταν εύκολο.


Ακόμα κι αν δεχτούμε το δόγμα των δύο φύσεων και των δύο θελήσεων, τούτο θα μπορούσε μονάχα να σημαίνει ότι η μία μπορεί να επικαλεστεί την άλλη αποκλειστικά και μόνο για να επιβεβαιωθεί και να δικαιωθεί. Εφόσον ο Ιησούς είναι άνθρωπος, είναι άνθρωπος κι αυτό είναι όλο, ακριβώς όπως ο Πιλάτος. Γι' αυτό και είναι η μαρτυρία του μια παραδοξότητα: πρέπει να μαρτυρήσει εντός του κόσμου τούτου -όχι ότι εδώ είναι ένας απλός άνθρωπος, αλλά ότι αλλού είναι θεός.

Η επιβεβαίωση της μαρτυρίας της αλήθειας από τον Ιησού συχνά θεωρείται αινιγματική, ή τουλάχιστον τέτοια που δεν μπορούσε να την κατανοήσει ο Πιλάτος. Αποκατεστημένη στα συμφραζόμενά της, ωστόσο, η φράση δεν έχει τίποτε το αινιγματικό.

Ο Ιησούς βρίσκεται ενώπιον ενός δικαστή που τον ανακρίνει στη διάρκεια της δίκης του· από οποιονδήποτε μάρτυρα αναμένεται ακριβώς να μαρτυρήσει την αλήθεια.

Αμέσως μετά το επεισόδιο με τη μοιχαλίδα (που ο Ιησούς αρνείται να καταδικάσει), όταν οι Ιουδαίοι τού αντιτείνουν: «Συ περί σεαυτού μαρτυρείς· η μαρτυρία σου ουκ έστιν αληθής», εκείνος απαντά:

Έστω κι αν δίνω μαρτυρία για τον εαυτό μου, αυτή είναι ειλικρινής, γιατί γνωρίζω από πού ήρθα και πού πηγαίνω, ενώ εσείς δεν ξέρετε από πού έρχομαι και πού πηγαίνω. Εσείς κρίνετε με τα κριτήρια της σάρκας, εγώ δεν κρίνω κανέναν. (Ιω. 8, 13-15).

Τώρα όμως βρίσκεται σε μια δίκη, ακριβώς δηλαδή στον ενδεδειγμένο τόπο για να αποδείξει την αλήθεια της μαρτυρίας του.


Αλλά εκείνο που είναι αινιγματικό και δυσνόητο δεν είναι η μαρτυρία του καθαυτή, παρά η αλήθεια της οποίας πρέπει να σταθεί μάρτυρας, το παράδοξο δηλαδή γεγονός ότι έχει κάποιο Βασίλειο, όμως η βασιλεία του δεν είναι «εκ του κόσμου τούτου».

Πρέπει να μαρτυρήσει μέσα στην ιστορία και μέσα στο χρόνο την παρουσία μιας πραγματικότητας εξω-ιστορικής και αιώνιας. Πώς μπορεί να υπάρξει μαρτυρία μιας βασιλείας που δεν είναι «εντεύθεν»;

Giorgio Agamben, Πιλάτος και Ιησούς (μτφρ. Λαμπαδά Δ., εκδ. Του εικοστού πρώτου, Αθήνα 2016, σσ. 54-56).

ο γιος του πατέρα

«Όχι αυτόν! Τον Βαραββά!».

Όπως μάς λέει ο Μάρκος (Μκ. 15,7),

ο Βαραββάς -που κατά λέξη σημαίνει

«ο γιος του πατέρα»- ήταν ένας

στασιαστής, κατηγορούμενος για φόνο.*

Στην πραγματικότητα δύο κρίσεις και δύο βασιλείες έρχονται εδώ η μία ενώπιον της άλλης, δίχως να μπορούν να βάλουν ένα τέλος στην αντιπαράθεσή τους. Δεν είναι καν σαφές ποιος δικάζει ποιον: είναι ο κριτής που νομίμως έχει περιβληθεί την επίγεια εξουσία ή εκείνος που χλευάζεται ως κριτής, ο εκπρόσωπος της Βασιλείας που δεν είναι εκ του κόσμου τούτου; Ενδεχομένως κανείς από τους δύο να μην εκφέρει πραγματικά κρίση.

14. Ότι αυτός που δικάζει δεν είναι ο Ιησούς έρχεται σε συμφωνία τόσο με τη θέση του ως κατηγορούμενου, όσο και με τα λόγια του. Η σφοδρή κριτική προς κάθε κρίση συνιστά μια ουσιαστική πλευρά της διδασκαλίας του Ιησού: «Μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε» (Μτ. 7,1), την οποία απηχούν τα λόγια του Παύλου στην προς Ρωμαίους επιστολή (14,3): «μη κρινέτω».

Η θεολογική θεμελίωση αυτής της απαγόρευσης επιβεβαιώνεται με μεγαλύτερη σαφήνεια απ' ότι οπουδήποτε αλλού στο Κατά Ιωάννην (3,17): «ου γαρ απέστειλεν ο Θεός τον υιόν αυτού εις τον κόσμον ίνα κρίνη τον κόσμον, αλλ' ίνα σωθή ο κόσμος δι' αυτού». Η επιταγή «μη κρίνετε» (που επανέρχεται στο Ιω. 3,18: «ο πιστεύων εις αυτόν ου κρίνεται») βρίσκει εδώ τη δικαιολόγησή της:

το αιώνιο δεν επιδιώκει να δικάσει τον κόσμο, αλλά να τον σώσει· τουλάχιστον μέχρι το τέλος των ημερών, κρίση και σωτηρία αλληλοαποκλείονται.

Αν είναι έτσι, γιατί εκείνος που δεν δικάζει να πρέπει να υποστεί την κρίση ενός δικαστή, γιατί η αιώνια Βασιλεία να πρέπει να «παραδοθεί» στην κρίση της επίγειας;

15. Ο Δάντης αναφέρει τον Πιλάτο στο De monarchia («Περί μοναρχίας» ΙΙ,12), προκειμένου να συμβιβάσει το θεϊκό σχέδιο της σωτηρίας με την κρίση του εκπροσώπου του Καίσαρα, την πνευματική Βασιλεία του Χριστού με την εγκόσμια βασιλεία της Ρώμης.

Συνάμα η επιχειρηματολογία του πρέπει να επιβεβαιώνει τη νομιμότητα, δικονομική και θεολογική, της κρίσης του Πιλάτου: «Αν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήταν νόμιμη, τότε το αμάρτημα του Αδάμ δεν θα είχε τιμωρηθεί στο πρόσωπο του Χριστού». Για να εξαγοραστεί το αμάρτημα της ανθρωπότητας, ήταν αναγκαίο να υποβληθεί ο Χριστός σε δίκη και να τιμωρηθεί από έναν δικαστή με νόμιμη διαδικασία επί της ανθρωπότητας.

[...] ο Δάντης συνδέει αξεδιάλυτα την πραγμάτωση της οικονομίας της σωτηρίας και τη νομιμότητα της κρίσης του Πιλάτου, ως εκπροσώπου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η Σταύρωση του Χριστού δεν είναι μια απλή ποινή, αλλά μια νόμιμη τιμωρία (punitio), επιβεβλημένη από έναν κανονικό δικαστή με δικαιοδοσία -εφόσον ήταν αντιπρόσωπος του Καίσαρα- επί ολόκληρης της ανθρωπότητας, η οποία δεν μπορούσε να εξαγοραστεί από την αμαρτία παρά μονάχα με αυτόν τον τρόπο.

Giorgio Agamben, Πιλάτος και Ιησούς (μτφρ. Λαμπαδά Δ., εκδ. Του εικοστού πρώτου, Αθήνα 2016, σσ. 49-51, 52). Το motto εκ του ιδίου (ό.π., 31).

τί εστιν αλήθεια;

«Ουκούν βασιλεύς ει συ;» Η απάντηση του Ιησού μετατοπίζει ξαφνικά τη συζήτηση από το ζήτημα της βασιλείας σε εκείνο της αλήθειας:

Εσύ το λες ότι είμαι βασιλειάς. Εγώ για τούτο γεννήθηκα, για τούτο ήρθα στον κόσμο: για να γίνω μάρτυρας της αλήθειας. Ο καθένας που είναι άνθρωπος της αλήθειας, καταλαβαίνει τα λόγια μου.

Και στο σημείο αυτό ο Πιλάτος διατυπώνει την ερώτηση που ο Νίτσε έχει χαρακτηρίσει ως «τη λεπτότερη ειρωνεία όλων των εποχών» (die grösste Urbanität aller Zeiten): «Τί εστιν αλήθεια;»

Πράγματι, η ερώτηση του Πιλάτου ερμηνεύεται μεν παραδοσιακά ως εκδήλωση σκεπτικιστικής ειρωνείας (στο πνεύμα της κατά Σπένγκλερ αντιπαράθεσης των γεγονότων που υπερασπίζεται ο Πιλάτος με την αλήθεια που εκπροσωπεί ο Χριστός), ακόμα και λοιδορία (ο «αριστοκρατικός σαρκασμός» με τον οποίο, σύμφωνα με τον Νίτσε, ένας «Ρωμαίος» θα μπορούσε να εκμηδενίσει την Καινή Διαθήκη -Ο Αντίχριστος, §46), όμως δεν είναι κατ' ανάγκην έτσι. Ούτε είναι κατ' ανάγκην «ξένο σώμα» μέσα στο γενικότερο πλαίσιο, που ας μην ξεχνάμε ότι είναι αυτό μιας δίκης.

Όπως προτείνει ο Θωμάς στα σχόλιά του, ο Πιλάτος, έχοντας καταλάβει ότι το βασίλειο του Ιησού δεν αφορά τον κόσμο τούτο, θέλει να μάθει την αλήθεια και να γνωρίσει τη φύση της βασιλείας αυτής, για την οποία είναι έτοιμος να δώσει μαρτυρία ο κατηγορούμενος: η ερώτησή του δεν αναφέρεται στην αλήθεια γενικώς, αλλά ειδικώς στην αλήθεια που φαίνεται να έχει υπόψη ο Ιησούς και που ο ίδιος δεν μπορεί να συλλάβει. Σίγουρα λοιπόν η αντιπαράθεση εδώ δεν αφορά την αλήθεια και τον σκεπτικισμό, ούτε την πίστη και την απιστία, αλλά δυο διαφορετικές αντιλήψεις περί αληθείας.

Στο Ευαγγέλιο του Νικοδήμου η ανάκριση συνεχίζεται με την απάντηση του Ιησού: «Η αλήθεια εστιν ο Χριστός ο εκ των ουρανών» και με μια νέα ερώτηση του Πιλάτου: «Εν τη γη δε ουκ έστιν αλήθεια;» Με την απάντηση του Ιησού: «Εγώ ειμι η αλήθεια, και πώς εν τη γη κρίνεται η αλήθεια παρά των εχόντων γηίνην εξουσίαν;» ολοκληρώνεται και η ανάκριση. Η επίγεα κρίση διακρίνεται από τη μαρτυρία της αλήθειας.

Giorgio Agamben, Πιλάτος και Ιησούς (μτφρ. Λαμπαδά Δ., έκδ. Του εικοστού πρώτου, Αθήνα 2016, σσ. 29-30). Άλλα εκτενή αποσπάσματα από την εν λόγω σμικρά μελέτη, εδωδά! Κι ένα ακόμη σχόλιο για την ίδια μελέτη εδωδά.