μια πίστη δυναμική και μεταμορφωτική

[...] έχουμε μεγάλο αριθμό παραβολών που σχετίζονται άμεσα με το θέμα της Βασιλείας του Θεού. Συχνά διαβάζουμε, ότι «ομοιώθη η βασιλεία των ουρανών ανθρώπω σπείραντι καλόν σπέρμα εν τω αγρώ αυτού» (Ματθ. 13, 24), ή «ανθρώπω βασιλεί, ός ηθέλησε συνάραι λόγον μετά των δούλων αυτού» (Ματθ. 18, 23), ή «ανθρώπω βασιλεί, όστις εποίησε γάμους τω υιώ αυτού» (Ματθ. 22, 2). Αλλά και «ομοία εστίν η βασιλεία των ουρανών κόκκω σινάπεως» (Ματθ. 13, 31), ή «ζύμη» (Ματθ. 13, 33), ή «θησαυρώ κεκρυμμένω» (Ματθ. 13, 44), ή «ανθρώπω εμπόρω» (Ματθ. 13, 45), ή «σαγήνη» (Ματθ. 13, 47), ή «ανθρώπω οικοδεσπότη» (Ματθ. 20, 1).

Όλες αυτές οι εισαγωγικές μορφές μάς δίνουν συγχρόνως και την κατεύθυνση της εφαρμογής κατά την ερμηνεία των παραβολών. Έτσι, βλέπουμε, ότι οι παραβολές ουσιαστικά παρουσιάζονται ως «γλώσσα» για την ορθή κατανόηση της έννοιας και του «μυστηρίου» της Βασιλείας του Θεού.

*

Ο Ιησούς προτιμά να διδάσκει με παραβολές, γιατί από τη φύση της η παραβολή καλεί τον ακροατή σε μια θετική προσωπική συμμετοχή. Η παραβολή δίνει μια πρώτη ιδέα της αλήθειας που έρχεται να προσφέρει. Όμως χρειάζεται παράλληλα και ο ακροατής να σκεφθεί, να ζητήσει εξηγήσεις, να δώσει τις δικές του ερμηνείες και να πάρει υπεύθυνη θέση. Η παραβολή δεν είναι πρόσφορη σε μια άβουλη ακροαματική διαδικασία. Καλεί τη λογική του ανθρώπου ν' ανοιχτεί και προς την πίστη. Ο άνθρωπος εμπιστεύεται τη ζωή, εμπιστεύεται και την πίστη.

*

Η πίστη, έστω και αυτή που «ως κόκκον σινάπεως» επιζητεί ο Ιησούς από τον πατέρα της περικοπής αυτής [του άρρωστου παιδιού: Ματθ. 17, 14-18· Μάρκ. 9, 14-27· Λουκ. 9, 37-43] και τους μαθητές του για να γίνει το θαύμα, βρίσκεται σε άμεση σχέση κοινωνίας με τον Θεό και στην καθημερινή άσκηση. Η περιφρόνηση της πνευματικής και ασκητικής ζωής κάνει την πίστη ανενεργό και μη αποτελεσματική. Ο Ιησούς ζητεί μια πίστη δυναμική και μεταμορφωτική. Μια πίστη που θα βρίσκεται σε άμεση σχέση με το θαύμα του όρους Θαβώρ.

Κάτω από αυτή την πνευματική προοπτική, μπορούμε να πούμε, πως το γεγονός της μεταμόρφωσης διεδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της θεολογικής σκέψης πολλών Πατέρων της Εκκλησίας, αλλά και στη διαμόρφωση της ορθόδοξης πνευματικότητας, ιδιαίτερα μετά τη σημαντική περίοδο του 14ου αιώνα.

Τότε, υπό το φώς της ιστορικής εμπειρίας των μαθητών του Κυρίου και της σχετικής θεολογικής επεξεργασίας που είχαν ως αφετηρία το γεγονός της μεταμόρφωσης, διαμορφώθηκε μια ανάλογη δυναμική θεολογία από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και τους ησυχαστές, σχετικά με τη διάκριση ουσίας και ακτίστων ενεργειών του Θεού και των πρακτικών συνεπειών αυτής στην πνευματική ζωή.

Η επισήμανση από τον Ευαγγελιστή Λουκά, ότι ο Ιησούς μεταμορφώθηκε «εν τω προσεύχεσθαι αυτόν» (Λουκ. 9, 29), οδήγησε τους διαμορφωτές ησυχαστές Πατέρες της ορθόδοξης πνευματικότητας να μιλήσουν για τη δυνατότητα του ανθρώπου ν' αποκτήσει την εμπειρία του «θαβώρειου φωτός» και της μεταμορφωτικής χάρης, όπως ακριβώς συνέβη με τους μαθητές του Ιησού και τους ασκητές αγίους, τους ανθρώπους δηλαδή της κοινωνίας μετά του Χριστού, τους ανθρώπους της «προσευχής και της νηστείας».

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 387, 380-381, 437-438).

η πίστη στη μεσσιανικότητα του Ιησού και στις χριστολογικές ιδιότητές του

Η εμφάνιση της νεφέλης εδώ στο Θαβώρ,
σύμφωνα με τη σχετική συμβολική γλώσσα της Παλαιάς Διαθήκης
(βλ. Έξοδ. 24, 16), δεν φανερώνει μόνο την παρουσία του Θεού
αλλά και τη δόξα του Υιού (Ματθ. 17, 8 πρλ.).*

[...] η πίστη στη μεσσιανικότητα του Ιησού και στις χριστολογικές ιδιότητές του ήταν ευδιάκριτη από την αρχή της εμφάνισής του. Αλλά τα διάφορα γεγονότα που εν τω μεταξύ συνέβησαν, οι έντονες αντιδράσεις της θρησκευτικής ηγεσίας και κυρίως οι νέες περί Μεσσία αντιλήψεις που άρχισε τώρα να προβάλλει ο Ιησούς, άρχισαν να δημιουργούν μεγάλη κρίση και πολλοί απομακρύνθηκαν από κοντά του, εμμένοντας στις παραδοσιακές τους μεσσιανικές αντιλήψεις.

Είναι γνωστό, ότι ιδιαίτερα οι λαϊκές μάζες ανέμεναν ένα Μεσσία ένδοξο και ισχυρό, με σαφείς εθνικιστικές προεκτάσεις. Αυτές οι αντιλήψεις, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, παρεμπόδιζαν να δούν και ν' αποδεχθούν τον Ιησού ως Μεσσία με μια έννοια περισσότερο πνευματική και εσχατολογική.

Ο Ιησούς όμως δεν ικανοποιείται από αυτές τις απαντήσεις και επιμένει να εκφράσουν και οι μαθητές τις δικές τους προσωπικές πεποιθήσεις: «υμείς δε τίνα μέ λέγετε είναι;» (Ματθ. 16, 15· Μαρκ. 8, 29· Λουκ. 9, 20).

Δεν γνωρίζουμε, εάν επηκολούθησε συζήτηση μεταξύ των μαθητών και εάν υπήρξαν και άλλες εκτιμήσεις και διαβεβαιώσεις. Τα κείμενα προβάλλουν μόνο την απάντηση του Πέτρου, η οποία έρχεται κατά έναν άμεσο και αυθόρμητο τρόπο, ως προσωπική ομολογία και όχι ως «συλλογική» εκτίμηση και διαβεβαίωση του συνόλου των μαθητών.

Ο Πέτρος δίνει μια σύντομη και ιδιαίτερα περιεκτική απάντηση: «Συ εί ο Χριστός ο υιός του Θεού του ζώντος» (Ματθ. 16, 15). Στο Ευαγγέλιο του Μάρκου η απάντηση είναι ακόμη συντομότερη: «Συ εί ο Χριστός» (Μαρκ. 8, 29), ενώ στου Λουκά διαμορφώνεται ως «Χριστός του Θεού» (Λουκ. 9, 20). Και οι τρείς αυτές παραλλαγές της απάντησης έχουν το ίδιο νόημα και αναφέρονται τελικά στο μεσσιανικό χαρακτήρα της αποστολής του Ιησού.

Πολλοί ερμηνευτές θεωρούν ότι το «Χριστός» και το «υιός του Θεού του ζώντος» είναι συνώνυμοι χριστολογικοί όροι, με ιδιαίτερη έμφαση κυρίως στον Ματθαίο στη «θεία Υιότητα». Φαίνεται ότι με την απάντηση του Πέτρου δεν επιδιωκόταν να δοθεί έμφαση μόνο στο μεσσιανικό χαρακτήρα του, ότι δηλαδή ο Ιησούς είναι ο Μεσσίας, αλλ' επιπλέον και στη θεία προέλευσή του ως του αληθινού «Υιού του Θεού».

Γι' αυτό και ο Ιησούς μετά την ομολογία αυτή επισημαίνει στον Πέτρο: «μακάριος ει, Σίμων Βαριωνά, ότι σαρξ και αίμα ουκ απεκάλυψέ σοι, αλλ' ο Πατήρ μου ο εν τοις ουρανοίς» (Ματθ. 16, 17). Και έρχεται στη συνέχεια η περίφημη διαβεβαίωση: «καγώ δε σοι λέγω ότι συ ει Πέτρος, και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν, και πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν αυτής. Και δώσω σοι τας κλεις της βασιλείας των ουρανών, και ό εάν δήσης επί της γής, έσται δεδεμένον εν τοις ουρανοίς, και ό εάν λύσης επί της γής, έσται λελυμένον εν τοις ουρανοίς» (Ματθ. 16, 19).

Αυτή η τελευταία αναφορά είναι μια ιδιαίτερη πολυσυζητημένη περικοπή, γιατί εδώ και μόνο, ουσιαστικά, στηρίζεται και η περί «πρωτείου» διδασκαλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Από αντίδραση μάλιστα προς την αυθαίρετη αυτή ερμηνεία, πολλοί φιλελεύθεροι προτεστάντες ερμηνευτές έφτασαν στο σημείο της αμφισβήτησης και αυτής της αξιοπιστίας της εν λόγω περικοπής, δεχόμενοι, είτε ότι είναι μεταγενέστερη προσθήκη είτε ότι δεν εκφράζει άποψη του ιδίου του Ιησού Χριστού, αλλά μερίδας πιστών της πρώτης χριστιανικής κοινότητας.

σημ. [...] ο Ιησούς λέγοντας στον Πέτρο ότι θα είναι η «πέτρα» της Εκκλησίας δεν εννοούσε ασφαλώς αυτό που η Δυτική Εκκλησία ισχυρίζεται σήμερα για να προβάλει το δικό της «δόγμα» και το δικό της «πρωτείο» επιβολής.

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 422-423). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 433).

καθ' υπαγόρευση ενός γέρου Ηπειρώτη

Φωνές πολλές και χουγιατά και ταραχή μεγάλη,
με πείσμα μέγα πολεμούν η μια μεργιά κη άλλη·
ως πέφτουν οχ τον κοσατζή τα χόρτα ςτο λιβάδι,
έτζι έπεφταν ςτον πόλεμον οι άνθρωποι ςτο σάδι.*

[...] Μάς απομένει να μιλήσουμε για τα διάφορα χειρόγραφα του Θρήνου που είχαμε στη διάθεσή μας. Είναι τέσσερα στον αριθμό:

1ο Το πρώτο, που ορίζεται με το γράμμα Α, είναι ένα κείμενο που δημιούργησα εγώ ο ίδιος στην Αθήνα, το Σεπτέμβριο του 1875, καθ' υπαγόρευση ενός γέρου Ηπειρώτη ονόματι Γιάννης Παγούνης. Αυτός ο γέροντας που έλεγε ότι ήταν εβδομήντα επτά χρονών, δε γνώριζε καθόλου γράμματα και είχε εργαστεί στα Ιωάννινα ως αρτοποιός. Γνώριζε το Θρήνο του εκ Τεπελενίου Αλή από τα νιάτα του και δε δίσταζε καθόλου να τόν απαγγέλλει έναντι αμοιβής.

Τον κατέγραψα με μολύβι στη διάρκεια δύο συναντήσεων και μερικές μέρες αργότερα, παρακάλεσα το Γιάννη Παγούνη να μού τον απαγγείλει εκ νέου, ενώ εγώ την ίδια στιγμή παρακολουθούσα το κείμενό μου. Ήθελα με αυτό τον τρόπο να επισημάνω μόνο μερικές ασήμαντες διαφορές, τις οποίες ωστόσο θεώρησα σκόπιμο να δημοσιεύσω.

Επιστρέφοντας το 1879 στην Αθήνα, συνάντησα το Γιάννη Παγούνη στο δημόσιο κήπο που βρίσκεται κοντά στην πλατεία Συντάγματος· με αναγνώρισε και, ορμώμενος αναμφίβολα από την ανάμνηση της πενιχρής αμοιβής που τού είχα δώσει τέσσερα χρόνια πριν, επέμενε πολύ να μού ξαναπεί το θρήνο του. Στενοχωρήθηκα πολύ αφού ο χρόνος που μπορούσα να διαθέσω δεν μού επέτρεψε να επιχειρήσω αυτή τη δεύτερη αντιπαραβολή. [...]

*

Έτζι είπεν [ο Αλήπασας] και πρόσταξεν τα Γιάννενα να κάψουν, 169
φωτιά σε τέσσερις μεργιές να βάλουν να τανάψουν.
Δυστυχισμένα Γιάννενα, 'ς τί κίνδυνον θα 'ρθήτε;
κακό γραφτόν οπόχεταν, τί έχετε να γιδήτε;
Βάνουν φωτιά ςτα Γιάννενα σε δύο τρία μέρη,
και τα μισά τα Γιάννενα καίγουνται χέρι χέρι. 174

[...]

Αλήπασας δεν κάνει πγειά χαρές και τρυφερίτζα,
φροντίζει για τον πόλεμον κι αφίνει τα κορίτζα. 182

*

Ο δύστυχος Αλήπασας ελάθεψεν, γελάστη, 513
ςτα βρόχια του Χουρσίτπασα σαν το πουλίν επγιάστη·
τόν έβγαλεν με πονηργιά, τόν έφαγεν με μπέσα, 515
αφίνει τον μπαρουτχανέ και βγαίνει από μέσα·
έξι νομάτοι μουναχά που κίνησαν κοντά του,
και την ζωγήν τους ξέγραψαν διά το όνομά του.
Οι Οσμανλήδες τον πικρόν, ας ήταν και μεγάλος,
τόν έβαλαν ςτα νύχια τους, μακάρι νά 'ταν κι άλλος! 520

*

Στο μαναστήρι του νησιού Χουρσίτπασας τού στέρνει 535
πεσκέσια από τα Γιάννενα, με τον καλόν τον παίρνει·
αρνιά παχιά τού έστειλεν τάχα να τόν τιμήση,
καφέδες και ζαχαρικά να τον ευχαριστήση,
και λαλητάδες με βγιολιά για να τον εγλεντίσουν,
να είπουν τα τραγούδια τους να τον χαροποιήσουν. 540

Εμίλ Λεγκράν, «Πρόλογος», στο Θρήνος του εκ Τεπελενίου Αλή, Πασά των Ιωαννίνων, ιστορικό ποίημα σε ηπειρώτικη διάλεκτο (έκδ. Εκάτη, Αθήνα 2009, σσ. 8-9). Ακολούθως στίχοι εκ του Θρήνου (ό.π., σσ. 21-22, 40, 41). -Το motto, εκ του ιδίου Θρήνου (ό.π., σ. 32, στιχ. 345-348).

ο δανιήλειος μεσσιανικός τίτλος

Είναι γνωστό ότι ο Ιησούς [...] επέλεξε για τον εαυτό του τον δανιήλειο μεσσιανικό τίτλο «Υιός του Ανθρώπου». Ο τίτλος αυτός προέρχεται από την αποκαλυπτική γραμματεία των χρόνων της Παλαιάς Διαθήκης και συγκεκριμένα από το αποκαλυπτικό βιβλίο του Δανιήλ (Δαν. 7, 13). Είναι μια αινιγματική έκφραση που προσπαθεί συγκαλυμμένα να τονίσει διά μέσου της ανθρώπινης μορφής την υπερβατική φύση του φορέα του τίτλου αυτού.

Η δοξασία για την έλευση ενός ουράνιου σωτήρα με υπερβατικές ιδιότητες μέσα στην ιστορία ήταν φυσικό να προετοιμάσει και την αντίστοιχη ευαγγελική χρήση της και στην Καινή Διαθήκη. Οι εσχατολογικές εικόνες σχετικά με την έλευση του Υιού του Ανθρώπου επί των νεφελών του ουρανού ως ενθρόνου της δόξης για να κρίνει τους ανθρώπους (βλ. Ματθ. 16, 27· 19, 28· 24, 30 πρλ.), συνδέεται ασφαλώς με την αποκαλυπτική αυτή παράδοση.

Ο μεσσιανικός τίτλος «Υιός του Ανθρώπου» βρίσκεται στα Ευαγγέλια περί τις ογδόντα φορές και σχετίζεται αμέσως με όλες τις ευαγγελικές παραδόσεις. Τον συναντούμε αρχικά στην πηγή Q (Ματθ. 8, 20· Λουκ. 9, 58) και στην πηγή του Μάρκου (Μάρκ. 2, 10). Επίσης στις ιδιαίτερες παραδόσεις του Ματθαίου και του Λουκά (Ματθ. 25, 31· Λουκ. 17, 22), καθώς και στην ιωάννεια παράδοση (Ιωάν. 5, 27).

Πάντοτε δε σχετίζεται με το πρόσωπο του Ιησού, ενώ αποκλειστική χρήση του τίτλου αυτού από τον ίδιο τον Κύριο και μάλιστα για τον εαυτό του είναι μια ισχυρή ένδειξη της προσωπικής χριστολογικής αυτοσυνειδησίας του.

Ποτέ αυτόν τον τίτλο δεν τον χρησιμοποιεί το ιουδαϊκό περιβάλλον την εποχή αυτή και δεν τον αποδίδουν στον Ιησού ασφαλώς ούτε οι μαθητές, ούτε οι ακόλουθοι και οπαδοί του. Και για λόγους πολεμικούς δεν κάνουν χρήση του ούτε και αυτοί οι αντίπαλοι του Ιησού.

Παρουσιάζεται πάντοτε και σε όλες τις περιπτώσεις ως η πλέον αγαπημένη διατύπωση αυτοχαρακτηρισμού του Ιησού από την πρώτη στιγμή της δημόσιας δράσης του ώς την τελευταία της επίγειας ζωής του. Συχνά μάλιστα ο τίτλος αυτός προβάλλεται και ως ένα είδος αντιπαράθεσης προς κάθε άλλο μεσσιανικό τίτλο που τού αποδίδει τιμητικά ή επιτιμητικά το περιβάλλον του (βλ. Μάρκ. 8, 31 κ.α.).

Είναι ακόμη ενδεικτικό, ότι ο όρος «Υιός του Ανθρώπου» χρησιμοποιείται κυρίως στα Ευαγγέλια, όπου έχουμε την ιστορία, τα λόγια και τα έργα του Ιησού, και σπανίζει στα υπόλοιπα βιβλία της Καινής Διαθήκης, όπου έχουμε εκεί κυρίως θεολογική επεξεργασία και ανάπτυξη των χριστολογικών θεμάτων (βλ. Πραξ. 7, 56· Εβρ. 2, 6· Αποκ. 1, 13· 14, 14).

Ποτέ μάλιστα δεν απαντάται ούτε και σε αυτές τις ομολογίες πίστεως της πρώτης Εκκλησίας, που σημαίνει και πάλι, ότι ο όρος αυτός δεν είναι αποτέλεσμα, όπως ισχυρίζονται πολλοί, κάποιας μεταγενέστερης θεολογικής επεξεργασίας και δεν έχει καμιά σχέση με οποιαδήποτε υποτιθέμενη «δογματική διδασκαλία» της Εκκλησίας περί του Ιησού ως «Υιού του Ανθρώπου».

Μπορούμε, επομένως, να πούμε ότι η Εκκλησία δεν εισηγήθηκε ποτέ τον όρο αυτό για να χαρακτηρίσει τη μεσσιανικότητα του Ιησού και ούτε δημιούργησε η ίδια κάποιες ανάλογες θεολογικές προϋποθέσεις για να τον επιβάλει. Συνέβη μάλλον το εντελώς αντίθετο.

Η πρώτη Εκκλησία βρήκε τον όρο αυτό ήδη διαμορφωμένο και αποδεκτό από όλες τις μορφές της ευαγγελικής παράδοσης, τον σεβάσθηκε ως «ιερό όρο» της προσωπικής αυτοσυνειδησίας του Ιησού και δεν τον ενέπλεξε στους δικούς της «δογματικούς όρους», για την κατανόηση της αποστολής και του έργου του Κυρίου.

Καθώς δε ο όρος αυτός κατείχε μια «ιερή θέση» στην ιουδαϊκή θεολογία και αποκαλυπτική, για να χαρακτηρίσει τη ζωντανή παρουσία του ιδίου του Θεού ως του «Γιαχβέ της ιστορίας», έτσι και ο «Υιός του Ανθρώπου» για τα ιερά κείμενα της Καινής Διαθήκης σήμαινε και πάλι τη ζωντανή και «ένσαρκο» παρουσία του Θεού στον κόσμο για τη σωτηρία των ανθρώπων

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 546-548).

ενσάρκωση του Μεσσία

Στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, κεντρικό θέμα είναι ο Ιησούς ως Μεσσίας που έρχεται να εκπληρώσει τις Γραφές· στο κατά Μάρκο, ο Ιησούς Χριστός ως Υιός του Θεού που ήρθε να κηρύξει το Ευαγγέλιο της Βασιλείας του Θεού· στο κατά Λουκά, ο Ιησούς ως λυτρωτής και σωτήρας που ήρθε να φέρει στον κόσμο την ειρήνη και τη δικαιοσύνη· και στο κατά Ιωάννη, ο Ιησούς ο Ναζωραίος, ως Λόγος, που σαρκώθηκε στον κόσμο και εκπροσωπεί το Θεό Πατέρα στην ιστορία.

Όλα αυτά σημαίνουν πως στο κατά Ματθαίο τα γεγονότα της ζωής και ιστορίας του Ιησού Χριστού ακολουθούν μια λογική σειρά, σύμφωνα με τους ποιμαντικούς του λόγους, αντιπαραθέσεως δηλαδή του νόμου της χάριτος προς το νόμο του Μωϋσέως. Στο κατά Λουκά τα γεγονότα ακολουθούν μια σαφή ιστορική και χρονολογική εξέλιξη, ενώ στο κατά Μάρκο υποβιβάζεται η λογική και χρονολογική σειρά στην έκθεση και κυριαρχεί ο βασικός του κατηχητικός σκοπός. Στην περίπτωση του κατά Ιωάννη, ο ιερός συγγραφέας δε σκοπεύει να κάνει ό,τι ιδιαίτερα ο Λουκάς επιχειρεί, δηλαδή να μάς δώσει μια όσο το δυνατόν χρονολογική έκθεση της ζωής του Ιησού, αλλά με τις λεπτομέρειες και τις χρονικές αναφορές που παραθέτει, είναι συνεπής προς την ιστορία και προχωρεί πέρα από αυτήν προς την άλλη ιστορία της σωτηρίας, που σημαίνει παράλληλα και θεολογική επεξεργασία.

*

[...] υπάρχει στη ζωή και στην ιστορία και άλλος δρόμος, ο εσωτερικός «της καρδίας», εκείνον που επέλεξαν οι ποιμένες και η Παρθένος Μαρία. Εκεί στην «καρδία» συντελείται κάποια ουσιαστική λειτουργία και τα «ρήματα» του Θεού «ορώνται» στην ορθή τους διάσταση ως γεγονότα και ιστορία. Η «καρδία» του ανθρώπου μπορεί να γίνει μια «νέα φάτνη» και το «σημείον» των ποιμένων να κατευθύνει και τα δικά μας βήματα προς τη σωστή κατανόηση και βίωση όλης αυτής της ιστορίας της θείας οικονομίας.

*

[...] Όσον αφορά δε την καθημερινή ζωή του Ιησού, όπως τουλάχιστον αυτή παρουσιάζεται στα Ευαγγέλια του Μάρκου και του Ματθαίου, πρέπει να ήταν η συνηθισμένη για μια ιουδαϊκή επαρχιακή οικογένεια, αποτελούμενη μάλιστα από πολλά μέλη (Μαρκ. 6,3· Ματθ. 13,55). Αυτό το συμπέρασμα βγαίνει από τα κείμενα, διότι σε αρκετά σημεία αναφέρονται ονόματα τεσσάρων αρρένων «αδελφών» του Ιησού, καθώς και «αδελφές» που ούτε ο αριθμός αλλ' ούτε και τα ονόματά τους μάς είναι γνωστά.

*

Από τον ευρύτερο κύκλο των συγγενών, γνωρίζουμε περισσότερο συγκεκριμένα κάποιον αδελφό του Ιωσήφ, ονομαζόμενο Κλεόπα, και το γιό του τον Συμεών (Λουκ. 24,18· βλ. και Ματθ. 13,55· Μαρκ. 6,3). Στο βορρά, φαίνεται, πως κατοικούσε μια άλλη συγγενής τους, η Σαλώμη, που πιθανώς να ήταν αδελφή της Παρθένου Μαρίας (Μαρκ. 15,40· 16,1). Η Σαλώμη ήταν και γυναίκα του Ζεβεδαίου, του γνωστού πατέρα των αδελφών Ιακώβου και Ιωάννου, που τούς συναντά αργότερα ο Ιησούς ως ψαράδες στη θάλασσα της Γαλιλαίας και τούς καλεί να γίνουν μαθητές του. Ο Ιησούς, με βάση τις πληροφορίες αυτές, πιθανώς να ήταν πρώτος εξάδελφος με τους «υιούς Ζεβεδαίου», τους αγαπημένους του φίλους και μαθητές.

*

Το περιεχόμενο του κηρύγματός του, ιδιαίτερα για τα μεγάλα θεολογικά θέματα, όπως της αρχαίας προφητείας και των εσχατολογικών προσδοκιών του παραδοσιακού Ιουδαϊσμού, σε πολλούς θα φαινόταν ως απαράδεκτη θεολογική παρέκκλιση. Μπορεί να φαντασθεί κανείς πώς θ' ακούσθηκε εκείνος ο λόγος του Ιησού, όταν σε κάποια επίσημη λατρευτική ευκαιρία καθαγιασμού των υδάτων και μέσα στη σιωπή του πλήθους και μπροστά σε ιερείς και αρχιερείς, κάλεσε το λαό προς το δικό του «ύδωρ το ζών»: «Εν δε τη εσχάτη ημέρα τη μεγάλη της εορτής ειστήκει ο Ιησούς και έκραξε λέγων· εάν τις διψά, ερχέσθω προς με και πινέτω. Ο πιστεύων εις εμέ, καθώς είπεν η γραφή, ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσιν ύδατος ζώντος. Τούτο δε είπε περί του Πνεύματος ού έμελλον λαμβάνειν οι πιστεύοντες εις αυτόν» (Ιωάν. 7, 37-39).

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 66, 135. 179, 180, 444-445).

περί βιβλικών γλωσσών

Η Βίβλος γράφτηκε σε τρεις γλώσσες: Κλασική Εβραϊκή, Βιβλική Αραμαϊκή (ή Χαλδαϊκή) και Ελληνική γλώσσα (Ελληνιστική Κοινή).

Το μεγαλύτερο μέρος της Παλαιάς Διαθήκης είναι γραμμένο στα Εβραϊκά, υπάρχουν όμως και ορισμένα κείμενα στα Αραμαϊκά, καθώς και δέκα βιβλία γραμμένα στα Ελληνικά, τα λεγόμενα Δευτεροκανονικά.

Η Καινή Διαθήκη είναι γραμμένη στην Ελληνιστική Κοινή, παρότι παρουσιάζονται περιστασιακά αραμαϊκές λέξεις - χωρίς να προκαλεί έκπληξη το γεγονός αυτό, καθώς τα Αραμαϊκά ήταν η γλώσσα που φαίνεται πως μιλούσαν ο Ιησούς και οι σύγχρονοί του Ιουδαίοι.

*

Η κλασική Εβραϊκή γλώσσα ανήκει σε μια κατηγορία γλωσσών γνωστών ως «Κλασικές Σημιτικές γλώσσες» (Εβραϊκή, Συριακή, Αιθιοπική, Αραμαϊκή και Ακκαδική). Αυτή ήταν η κυρίαρχη γλωσσική ομάδα στην Εγγύς Ανατολή την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης
Η κλασική Εβραϊκή έγινε η γλώσσα των Εβραίων όταν αυτοί εισήλθαν στη Χαναάν [...].
Αρχικά η Παλαιά Διαθήκη ήταν γραμμένη με λέξεις που αποτελούνταν μόνο από σύμφωνα. Αυτό ίσχυε μέχρι την εποχή των Μασοριτών (600-900 μ.Χ.), οπότε προστέθηκαν τα φωνήεντα και τα σημεία στίξης που υπάρχουν στις σημερινές έντυπες εκδόσεις της Εβραϊκής Βίβλου.

*

Η βιβλική Αραμαϊκή γλώσσα (Χαλδαϊκή). Όσο οι Ασσύριοι αποκτούσαν δύναμη, ανέπτυξαν την Αραμαϊκή ως την κοινή γλώσσα της αυτοκρατορίας τους, και αυτή απέκτησε ευρεία χρήση στην Εγγύς Ανατολή. Πρώτα η νεοβαβυλωνιακή αυτοκρατορία (605-539 π.Χ.) και στη συνέχεια η Περσική Αυτοκρατορία μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας (539-330 π.Χ.) συνέχισε αυτή την εκτεταμένη χρήση. Καθώς τα Αραμαϊκά αποτέλεσαν την lingua franca της Περσικής αυτοκρατορίας, ένα επίσημο αραμαϊκό ύφος υιοθετήθηκε για τα επίσημα και τα νομικά κείμενα. Αυτή η επίσημη Αραμαϊκή επηρεάστηκε από διάφορες προφορικές διαλέκτους κι έτσι κατέληξε στη μορφή των γραπτών Αραμαϊκών που βρίσκουμε στα αραμαϊκά τμήματα της Παλαιάς Διαθήκης.

[...] Η μορφή των Αραμαϊκών που χρησιμοποιείται στα κείμενα αυτά χρησιμοποιήθηκε από τους Εβραίους για μεγάλο χρονικό διάστημα τουλάχιστον μέχρι τον Μεσαίωνα. Η δημοτικότητα όμως της Αραμαϊκής γλώσσας, όπως είναι προφανές, ξεθώριασε με την προαγωγή της ελληνικής αυτοκρατορίας.

Παρότι η Καινή Διαθήκη γράφτηκε στα Ελληνικά, ο Ιησούς και οι σύγχρονοί του Ιουδαίοι θα πρέπει να χρησιμοποιούσαν τα Αραμαϊκά ως καθομιλουμένη. Για τον λόγο αυτόν, βλέπουμε ορισμένα ξεκάθαρα παραδείγματα αραμαϊκών επιρροών στο κείμενο της Καινής Διαθήκης όσον αφορά τόσο τις λέξεις όσο και το ύφος που έχουν υιοθετηθεί.

*

Παραδείγματα αραμαϊκών λέξεων που χρησιμοποιούνται στην Καινή Διαθήκη

Ματ 5:22 ρακά (σημαίνει «ανόητε»: όρος περιφρόνησης)
Ματ 16:17 Σίμων Βαριωνά (Βαρ είναι η αραμαϊκή λέξη που σημαίνει «Υιός»)
Ματ 27:46 και Μαρ 15:34 ηλί ηλί, λιμά σαβαχθανί (που σημαίνει «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;»)
Μαρ 5:41 ταλιθά, κούμι (που σημαίνει «κορίτσι, σε διατάζω να σηκωθείς»)
Μαρ 7:34 εφφαθά (που σημαίνει «άνοιξε»)
Μαρ 10:51 ραββουνί (που σημαίνει «Πατέρα»), το ίδιο και Ρωμ 8:15· Γαλ 4:6
1Κο 16:22 μαράν αθά (που σημαίνει «έρχου, Κύριε»)

Reid Debra - Manser Martin, Ο συνοπτικός Οδηγός της Βίβλου (μτφρ. Ανν. Σουμέκα, επιμ. Κ. Χιωτέλλη, έκδ. Ελληνική Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα 2016, σσ. 10-11, 12, ).

για τον Πεντζίκη

Ο ελληνικός λόγος και η διάρκειά του
δεν μπορούν να μην άπτονται ερειπίων.
Στις επιστρωματώσεις των ερειπίων υπάρχουν όλες
οι κινήσεις των ανθρωπίνων χεριών.
Ολόκληρη η δουλειά σου δεν είναι παρά η προσπάθεια
να έχεις κάποια αίσθηση της αιωνιότητας
μέσα στο φθαρτό και εφήμερο.*

Ποτέ δεν έκανε υποδείξεις για το πώς πρέπει να γράφεις, τί να προσέχεις ή πώς να χρησιμοποιείς τις λέξεις. Μήτε κολάκευε ποτέ. Χτυπούσε την έπαρση που κουβαλάνε οι συγγραφείς, δίνοντάς σου την εντύπωση πως η λογοτεχνία δεν τον ενδιαφέρει. Το κυριότερο όμως ήταν ότι με τη συμπεριφορά του συνέτριβε κάθε κοινωνικό προσωπείο. Αυτά που ονομάζουμε σταδιοδρομία και καριέρα τού ήταν ξένα [...]

Ήταν ο μόνος άνθρωπος που γνώρισες ο οποίος δεν φοβόταν να γελοιοποιεί τον εαυτό του, φέρνοντας συχνά με τα καμώματά του σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση τούς άλλους. Στο τέλος είχε καταφέρει να κάνει ό,τι τού κάπνιζε, μη υπολογίζοντας επιπτώσεις. Περιγελούσε τον κόσμο και τα τού κόσμου. [...]

Εκστόμιζε ξαφνικά κάτι, και το πράγμα φανερωνόταν και φωτιζόταν σ' όλο το βάθος του. Λάβαινε μια μεταμόρφωση, αποκαλυπτόταν η πραγματική του υπόσταση. η οποία προηγουμένως παρέμενε κρυμμένη.

Ο πατήρ Παΐσιος είχε πεί γι' αυτόν, ίσως επειδή ο Πεντζίκης μιλούσε μερικές φορές χωρίς να λογαριάζει. πως «πετά στεφάνια στολισμένα με διαμάντια και σπάζουν τα ευαίσθητα κεφάλια».

*

Σε μια επίσκεψή μας στη Μονή Σταυρονικήτα είχες μπεί στο οστεοφυλάκιο, στο κοιμητήριο της Μονής, κι εκείνος, χάριν παιδιάς, έκλεισε την πόρτα την ξύλινη του οστεοφυλακίου και έβαλε από πίσω το μπαστούνι του για να μην μπορείς να βγείς. Έμεινες κάμποσες στιγμές στο σκοτάδι, στα κατακλείδια της γής, περιτριγυρισμένος από τα λείψανα των αποδημησάντων πατέρων της Μονής, και θυμήθηκες το περιστατικό που τού είχε διηγηθεί ο Στρατής Δούκας, και σού το είχε πεί, για τον ερωτισμό που τόν είχε κατακλύσει σε ένα από τα οστεοφυλάκια που υπάρχουν σε αρκετούς ναούς της Καστοριάς, μετά την κάθοδό του από τις περιπλανήσεις του στις ράχες του Βοΐου.

*

Δεν υπήρξε στις πράξεις και στα λεγόμενά του ευθεία γραμμή. Έπρεπε να εξαντλήσει τον περίγυρο, τις παραμέτρους, για να φτάσει, αν ποτέ έφθανε, εκεί που ποτέ δεν είχες την εντύπωση πως ήθελε να φτάσει.

Για να πάτε στη Δράμα σάς πήρε έξι ώρες με το αυτοκίνητο, γιατί αντί τον κανονικό δρόμο των λεωφορείων, πήρατε τον δρόμο προς Νιγρίτα, περάσατε απ' το χωριό Χουμνικό με το παρεκκλήσι και το αγίασμα της Αγίας Παρασκευής, την πουρναριά απ' την οποία κρέμονται πλήθος κουρελάκια, αναθήματα πιστών για θεραπεία των οφθαλμικών παθήσεων, τη γέφυρα του Σεϊτάν και το χωριό Δάφνη με τον πύργο της κυρά-Μάρως, της μητριάς του Μωάμεθ του Πορθητή.

Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, Ο πιο σύντομος δρόμος (έκδ. Αθ. Αλιντζή, Θεσσαλονίκη 2022, σσ. 68, 69, 69, 69-70, 73). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 79-80).

για την ποίηση

Όταν άρχισες να μελετάς το έργο της [ενν. την Ζωή Καρέλλη], σού ήταν αδύνατο να καταλάβεις τι συμβαίνει, σε έναν ποιητικό λόγο με τέτοια πυκνότητα νοημάτων που εκφερόταν μέσα από ορμαθούς λέξεων. Για να αφουγκραστείς τα νοήματα, άρχισες να αντιγράφεις αποσπάσματα ποιημάτων ή και ολόκληρα ποιήματα χωρίς να προσπαθείς να τα κατανοήσεις και να τα εξηγήσεις.

Άρχισε σιγά-σιγά ο λόγος να λειτουργεί μέσα σου, να σε ποτίζει και να σού αποκαλύπτεται, να καταλαμβάνεσαι από το θάμβος μιας ποίησης όπου ο πλούτος προέκυπτε από τον λόγο, χωρίς να εκφέρεται, όπως συνήθως, με ποιητικές εικόνες.

Στην ποίηση υπάρχει αυτή η μετάθεσις, η μεταρσίωσις του λόγου. Έξαφνα μια λέξη έχει το τάδε νόημα, ενώ στην ποίηση παίρνει μια διαφορετική χροιά. Τί είναι που κάνει αυτό το πράγμα; Είναι μια βαθύτερη εμπειρία του βίου, η οποία είναι μυστική. Δεν εξηγείται. Είναι αυτό που κάνει έναν Μπωντλαίρ. Ήταν και η αρρώστια του, ήταν συφιλιδικός, έπαιρνε όπιο, μα ήταν και λαμπρός τεχνίτης του λόγου.

Πρέπει να σ' έχει αγγίξει κάτι θρησκευτικό όταν γράφεις ποίηση, ιδίως στην εποχή μας. Υπάρχει ένα ζύγισμα ανάμεσα στον εμπνευσμένο άνθρωπο και στον τεχνίτη. Τί θα επιτρέψει η τέχνη του λόγου να περάσει. Αν και η ποίηση καθεαυτή είναι μία μετάθεση σ' έναν άλλον κόσμο. Αυτή όμως η πόλη είναι που δημιουργεί τον παλμό του ποιητικού λόγου, απ' όπου περνάει ολόκληρος ο άνθρωπος.

[...] Σ' αυτήν οφείλουμε την αποκατάσταση του επιθέτου στην ελληνική ποίηση, το οποίο, μετά την επί δεκαετίες χρήση του για να εκφράσει πρόσκαιρους ενθουσιασμούς ή το μεγαλεπήβολο εφήμερων συναισθημάτων, εξοβελίστηκε σχεδόν από την ποίηση μετά τον πόλεμο.

[...] Τα επίθετά της, ο τρόπος της εκφοράς των μέσα στην όλη ποιητική της οικονομία, δίνουν την αίσθηση κτερισμάτων σε τάφο, ενέχουν δηλαδή θέση ουσιαστικού, όπως τα συνοδεύοντα τον νεκρό στη μετά θάνατο ζωή του, όπλα, σκεύη και κοσμήματα.

*

Επίμονα και επίπονα η ποιήτρια, σε πνεύμα αυστηρής πειθαρχίας και συνέπειας, αναδιφά στους υδροφόρους ορίζοντες του ελληνικού λόγου, στην απειρία των βλαστικών δυνατοτήτων του, ό,τι η έκφρασή της προσκόμισε σε τρόπους αναλόγους του εγγενούς και αγενούς πολλαπλασιασμού των φυτών, αποκαλύπτοντας ήχους, ρυθμούς και χρώματα των εκτάσεων της ύπαρξης όπου οδηγείται.

Το νόημα των λέξεων, ωσάν να κινείται πέρα απ' αυτές, υποστηρίζεται από τους ήχους που τίς συνθέτουν, από αντικατοπτρισμούς και ανταποκρίσεις μεταξύ των φθόγγων τους,

Διάβρωση συγκεκριμένων εννοιών από τη φαντασία, συνενώνοντας το ορισμένο με το αόριστο, τη λογική ισχύ με την αγωνία της αμφιβολίας.

Ταλαντευόμενη ανάμεσα στην οδύνη και την ηδονή, τη λαχτάρα της ολοκλήρωσης και την αδυναμία προσέγγισης του άλλου ανθρώπου, ο έρωτας έλκει και απωθεί.

Προσμένει από τον άλλον άνθρωπο να την αναγνωρίσει, να πιστέψει στο ανθρώπινο πρόσωπο πέρα από την αφή και τη ματιά του πλησίον και να θεραπεύσει την αμφιβολία για τον ίδιο της εαυτό. Και από λαχτάρα για το απόλυτο, στρέφεται στη μελέτη του θανάτου.

Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, Ο πιο σύντομος δρόμος (έκδ. Αθ. Αλιντζή, Θεσσαλονίκη 2022, σσ. 45-46, 48, 52-53).