Από την Δευτέρα προ Χριστού χιλιετία, εμφανίζονται στην θρησκεία των Αρχαίων Ελλήνων θεότητες των εγκάτων, δυνάμεις κυρίαρχες του θανάτου και της πέρα του τάφου ζωής, οι οποίες εξευμενίζονται με την λατρεία. Η πίστι στις θεότητες αυτές και η συναφής αγιαστική λατρεία φθάνει στο απόγειο κατά τον έβδομο και έκτον προχριστιανικόν αιώνα. Τότε φουντώνει η λατρεία του Απόλλωνος ως δίψα ηθικού καθαρμού, ευσεβείας και αγνότητος, και ως αντίβαρό της η λατρεία του Διονύσου, που εγγυώμενη μεταθανάτιο μακαριότητα δεν αφήνει την θρησκεία να καταντήση ηθική δεοντολογία και ο πιστός ψυχικώς αποξηραμμένο ον. Αυτή είναι η βαθυτέρα σκοπιμότης των διονυσιακών αλλά και των ορφικών τελετών και των ποικίλων μυστηρίων.
Στέλιος Ράμφος, Ιλαρόν φώς του κόσμου (Το όραμα της αλήθειας από το πλατωνικό σπήλαιον στους ευρωπαίους φιλοσόφους των Νέων χρόνων και από εκεί αναδρομικά, στις Τριάδες υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά), [έκδ. Αρμός, σ. 59].