κανακαριά

Δια την τοιαύτην απλοποίησιν [της ακολουθίας του γάμου]

ανάγκη είναι να αφαιρεθούν τα εξής στοιχεία: 4ο) Ο ιερός χορός,

διότι αποτελεί μεταγενεστέραν λαϊκήν προσθήκην.*

Συχνός ήταν ο κανόνας μεταβίβασης του μητρικού σπιτιού της Χώρας στην πρωτότοκη κόρη και του πατρικού σπιτιού της υπαίθρου στον πρωτότοκο γιο. Η πρωτότοκη κόρη έπαιρνε το οικογενειακό σπίτι με όλα τα έπιπλα και το ένα τρίτο τουλάχιστον της μητρικής περιουσίας. Τα υστερότοκα κορίτσια έπαιρναν μικρότερα μερίδια από την περιουσία της οικογένειας, ενώ φαινόμενο που απαντάται σε μερικά νησιά του αιγαιακού χώρου είναι ο αυτοπροικισμός τους.

Δεν πρέπει όμως να ταυτίσουμε το παραπάνω έθιμο με αυτό της κανακαριάς και του κανακάρη στην Κάρπαθο, κατά το οποίο ο πρωτότοκος κληρονομούσε όλη την πατρική περιουσία και η πρωτότοκη κόρη όλη τη μητρική. Αυτή η πρακτική, που εξέφραζε έναν αμυντικό μηχανισμό συγκέντρωσης και διατήρησης των οικονομικών/περιουσιακών δυνάμεων της οικογένειας, αποδοκιμαζόταν από την Εκκλησία κατά το παρελθόν ως εξοντωτική και άδικη για τα υπόλοιπα παιδιά. Γι’ αυτό και η τελευταία έπαιρνε σχετικά μέτρα με την έκδοση εγκυκλίων και παρενέβαινε στη διευθέτηση κληρονομικών διαφορών, ενώ συχνή ήταν και η ανάμιξη του καδή, του μουσουλμάνου ιεροδικαστή.

Πάντως και στις δύο περιπτώσεις εκφράζεται μια αξιοπρόσεκτη τάση που παρατηρείται στις Κυκλάδες (Νάξο, Μύκονο, Κέα, Πάρο, Σαντορίνη, Σίφνο) και στα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου (Κάσο, Κάρπαθο, Τήλο, Νίσυρο), αλλά και στη Λέσβο και τη Σκόπελο, που επισφραγιζόταν και με την παράλληλη ανάλογη ρύθμιση συμβολικού χαρακτήρα, την ονοματοδοσία. Η μεταβίβαση των αγαθών με μια προκαθορισμένη σειρά σε κάθε νεότερη γενιά γινόταν με βάση τον κανόνα της μεταβίβασης των ονομάτων: ο πρωτότοκος γιος έπαιρνε το όνομα του πατρικού παππού και η πρωτότοκη κόρη το όνομα της μητρικής γιαγιάς, στρατηγική που έδινε κοινωνική υπόσταση στη συνέχεια των γενών και από τις δύο πλευρές.

*

Λαϊκός πολιτισμός – εθιμικό δίκαιο Καρπάθου

[...] Παλαιότερα οι κοινωνικές σχέσεις και η κοινωνική διαστρωμάτωση καθώς και η οικονομική εξέλιξη του νησιού καθορίζονταν σε μεγάλο βαθμό από το κληρονομικό εθιμικό δίκαιο, και ειδικότερα το έθιμο της κανακαριάς. Το έθιμο κωδικοποιήθηκε από τη γενική συνέλευση των κοινοτήτων της Καρπάθου σε ένα γραπτό κείμενο που συντάχτηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1864 στο Απέρι.

Σύμφωνα με αυτό, η περιουσία των γονέων μεταβιβαζόταν ακέραια μόνο στα πρωτότοκα παιδιά, του πατέρα στον πρωτότοκο γιο και της μητέρας στην πρωτότοκη κόρη. Τα υπόλοιπα αδέρφια δεν είχαν δικαίωμα να εγείρουν οποιαδήποτε αξίωση σε αυτήν, εκτός και αν επρόκειτο για κτήματα ή αντικείμενα που είχαν αγοραστεί από τους γονείς, χωρίς να τα έχουν κληρονομήσει. Απαραίτητη προϋπόθεση για να κληρονομήσουν ο κανακάρης ή η κανακαρά ακέραια την περιουσία ήταν να φέρουν το όνομα του παππού ή της γιαγιάς αντίστοιχα. Στόχος του εθίμου ήταν η διάσωση του ονόματος και η αποφυγή του κατακερματισμού της περιουσίας.

Oι πρωτότοκοι, κανακάρηδες και κανακαρές, ως κάτοχοι της γης, αποτελούσαν το ανώτερο κοινωνικό στρώμα της καρπάθικης κοινωνίας.

Λεπτομέρειες για το οικογενειακό δίκαιο, τον γάμο και την μεταβίβαση της περιουσίας, τον κανακάρη και την κανακαρά! Στοιχεία ειλημμένα εκ της Πολιτιστικής Πύλης του Αρχιπελάγους του Αιγαίου. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - ειδικώς για το Αιγαίο, απ' εδωδά κι εδωδά ειλημμένο, όπου παραδίδονται και τα ονόματα των συντακτών των εν λόγω άρθρων.

Για την περίπτωση της Καρπάθου, πρόσθετα εδωδά! 

Εκτενής σχετική ανάλυση αναρτήθηκε από τον Γιώργο Καψωμένο στις 28 Φεβρουαρίου 2008 στην προσωπική του ιστοσελίδα: «Κοινωνική Πραξεολογία. Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Φιλοσοφία, Πολιτική», εδωδά. 

Άλλωστε,

ο κανακάρης κληρονομούσε ολόκληρη την οικογενειακή περιουσία που προερχόταν από κληρονομία από την πλευρά του πατέρα, και η κανακαρά από την πλευρά της μητέρας αντίστοιχα. Τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας μοιράζονταν, μαζί και με τον κανακάρη, την οικογενειακή περιουσία που προερχόταν από αγορά. [...] ο κανακάρης παντρευόταν υποχρεωτικά κανακαρά.

στην ενιαύσια μνήμη 

του ποιητού Β.Ν. Μπόνου (1933-30.6.2015)

που μού πρωτομίλησε για αυτήν!

----- 
* Στο motto μία σημείωση-πρόταση πάνω στην ιερολογία του γάμου, εκ του Νέναντ Μιλόσεβιτς, Η θεία Ευχαριστία ως κέντρον της θείας λατρείας. Η σύνδεσις των μυστηρίων μετά της θείας Ευχαριστίας (έκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2001, σσ. 212, 213).-