Σε ένα μέρος του λαού ο Αιγύπτιος Μωυσής είχε δώσει μια άλλη, πιο εκπνευματισμένη αντίληψη περί θεού, την ιδέα μιας μοναδικής θεότητας που περιλάμβανε όλον τον κόσμο, που η αγάπη του για τους πάντες δεν είναι λιγότερη από την παντοδυναμία του, που απορρίπτοντας κάθε τελετουργική και μαγική πράξη θέτει ως ύψιστο στόχο των ανθρώπων μια ζωή διεπόμενη από την αλήθεια και την δικαιοσύνη.
Διότι όσο ατελείς και αν είναι οι σωζόμενες αναφορές σχετικά με την ηθική πλευρά της θρησκείας του Ατονού, δεν μπορεί να είναι ασήμαντο το γεγονός πως στις επιγραφές του ο Ιχνατόν κατά κανόνα χαρακτήριζε τον εαυτό του «ζώντα στην Μα» (αλήθεια, δικαιοσύνη) [-Οι ύμνοι του δεν τονίζουν μόνο την οικουμενικότητα και την μοναδικότητα του θεού, αλλά και την στοργική πρόνοια για όλα τα όντα και καλούν τους ανθρώπους να χαίρονται τη φύση και να απολαμβάνουν την ομορφιά της].
Μακροπρόθεσμα δεν έπαιξε κανέναν ρόλο το γεγονός ότι ο λαός, προφανώς πολύ σύντομα, απέρριψε την διδασκαλία του Μωυσή και έβγαλε και τον ίδιο από τη μέση. Έμεινε η παράδοση από αυτή την διδασκαλία και η επιρροή της πέτυχε, έστω σιγά σιγά στην πορεία των αιώνων, αυτό που δεν κατόρθωσε ο ίδιος ο Μωυσής.
Στον Γιαχβέ αποδόθηκε μια τιμή που δεν άξιζε, όταν από το Κάδης και έπειτα η απελευθερωτική πράξη του Μωυσή γράφηκε στον λογαριασμό του, αλλά γι' αυτόν τον σφετερισμό πλήρωσε ένα βαρύ τίμημα. Η σκιά του θεού, την θέση του οποίου κατέλαβε, έγινε πιο δυνατή από αυτόν· στο τέλος της εξέλιξης η υπόσταση του ξεχασμένου μωσαϊκού θεού που κρυβόταν πίσω από την μορφή του Γιαχβέ βγήκε στην επιφάνεια. Κανένας δεν αμφιβάλλει ότι μόνον η ιδέα αυτού του άλλου θεού επέτρεψε στους Ισραηλίτες να αντέξουν σε όλα τα πλήγματα της μοίρας τους και ότι τούς κράτησε στη ζωή μέχρι σήμερα.
Στην τελική νίκη του μωσαϊκού θεού επί του Γιαχβέ δεν μπορεί κανείς πια να αποτιμήσει το μερίδιο των Λευϊτών. Όταν έγινε ο συμβιβασμός στο Κάδης, είχαν υποστηρίξει τον Μωυσή, τον κύριό τους, που ήταν ακόμη ζωντανός στη μνήμη αυτών των οπαδών και συντοπιτών του.
Στους επόμενους αιώνες συγχωνεύθηκαν με τον λαό ή με το ιερατείο και η κύρια εργασία των ιερέων ήταν πια η ανάπτυξη και η επιτήρηση των τελετουργικών τύπων καθώς επίσης η φύλαξη των ιερών κειμένων και η επεξεργασία τους σύμφωνα με τους δικούς τους σκοπούς.
Μήπως όλη η θυσιαστήρια λατρεία και όλες οι τελετουργικές πράξεις δεν ήταν κατά βάθος μαγεία και μαγγανεία, δηλαδή αυτά που η διδασκαλία του Μωυσή είχε απορρίψει χωρίς όρους;
Τότε έβγαιναν μέσα από τις γραμμές του λαού άνδρες, ατελείωτες σειρές ανδρών, οι οποίοι δεν συνδέονταν μέσω καταγωγής με τον Μωυσή, αλλά είχαν δεχθεί την μεγάλη και δυνατή παράδοση που απλωνόταν σιγά σιγά στο σκοτάδι, και αυτοί οι άνδρες, οι προφήτες, ήταν εκείνοι που άοκνα κήρυσσαν την παλαιά μωσαϊκή διδασκαλία, ότι ο θεός περιφρονεί τις θυσίες και τις τελετές και απαιτεί μόνο πίστη και μια ζωή στηριζόμενη στην αλήθεια και στη δικαιοσύνη («Μα»).
Οι προσπάθειες των προφητών είχαν διαρκή επιτυχία, οι διδασκαλίες με τις οποίες αποκαθιστούσαν την παλαιά πίστη αποτέλεσαν μόνιμο περιεχόμενο της εβραϊκής θρησκείας. Είναι αρκετή τιμή για τον εβραϊκό λαό ότι μπόρεσε να διατηρήσει μια τέτοια παράδοση και να αναδείξει άνδρες που τής έδωσαν φωνή, έστω και αν η παρώθηση γι’ αυτό είχε έλθει από έξω, από έναν μεγάλο ξένον άνδρα.
Σίγκμουντ Φρόϋντ, Ο άνδρας Μωϋσής και η μονοθεϊστική θρησκεία (μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, έκδ. Επίκουρος, Αθήνα 1997, σσ. 129-131).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου