το σχολειό στο φώς... του λυχναριού

Τον πρωτοεπισκέφθηκα το 1997, ίδιος πάλι καιρός, Μάρτης, και την προσοχή μου τράβηξαν από την είσοδο ακόμη, κάτω στην αυλόπορτα, σειρές οι ανθισμένες ίριδες σε μπλέ και κίτρινους χρωματισμούς, ό και παράδοξον. Τέτοια, λοιπόν, υποδοχή επιφυλάσσει στους επισκέπτες του! Γύρισα και ψιθύρισα στη Νατάσα που με συνόδευε (κόρη γυναικολόγου), πως εδώ κατοικεί άνθρωπος πλήρης πνεύματος, ο οποίος τίποτε δεν αφήνει να πάει χαμένο. Ευφροσύνη μάς χάριζε με τα απλά του υπάρχοντα. Ανεβαίνοντας με τα πόδια, το βλέμμα μου έπεσε στο χαρτόνι που κάλυπτε το ένα τζαμιλίκι από τα πολλά παράθυρα του παλαιού αρχοντικού. Θυμήθηκα το σπίτι στο χωριό. Ο παππούς έβαζε χαρτόνια στη θέση σπασμένων τζαμιών. 'Ενιωθα πως εδώ παίζεται κατιτίς μεγαλύτερο από τον μύθο που έχει δημιουργηθεί για το πρόσωπό του μεταξύ τών ποτε μαθητών του στα γυμνάσια κάτω της πόλης.

Μετά την επίσκεψη των κέρινων εκθεμάτων (καμμία σχέση με την ψευτοδουλειά των αδελφών του κάτω στην πόλη) τον συναντήσαμε. Σφίγγοντάς του το χέρι, άρχισε να μάς ερμηνεύει αυτά που βλέπαμε γύρω μας και τις ιδιοτροπίες του. -Αρμονίη αφανής φανεράς κρείττων. 'Ετσι δήλωσε για το χαρτόνι στο τζαμιλίκι. Δεν το έβαλε επειδή είχε σπάσει το τζάμι, αλλά γιατί σε κάθε παλιό σπίτι θα δείς κι ένα χαρτόνι να καλύπτει κάποιο παράθυρο. Θυμήθηκα τον παππού μου. - Ξεκουράζει και το μάτι, είπε, αναλύοντας την αναλογία με βάση την οποία τοποθέτησε στο συγκεκριμμένο παράθυρο το χαρτόνι και μόνο σ’ αυτό.

*

Παρακολούθησα την συζήτηση που γίνηκε για τον μύθο του κρυφού σχολειού στην σμικρά ghetonia μας. Με πλημμύρισε η θλίψη για τον εύκολο και ευκαιριακόν σχολιασμό. Τόση, λοιπόν, διαύγεια στην πεπαιδευμένη σκέψη μας! Τόσο δυσκολευόμαστε να συνειδητοποιήσουμε, να εμπεδώσουμε και να χωνέψουμε το αυτονόητο: πως όποιος ανέβαινε στο ψαλτήρι εκείνη την εποχή, εκ των πραγμάτων μάθαινε τα ελληνικά, την γλώσσα που κυρίως η λατρευτική μας παράδοση κατάφερε να διασώσει μέσα στους αιώνες της τουρκοκρατίας; Και δεν ήταν ανάγκη να ήταν νύχτα. Και στο φώς της ημέρας ακόμη όποιος (και το διάβαιναν όλοι τότε αυτό το κατώφλι) εισχωρούσε στο ναό, τα αυτιά του πλέον άκουγαν την ελληνική λαλιά. Αυτήν και ψιθυρούσε προσευχόμενος. Τόσο δύσκολο είναι να συνειδητοποιήσουμε πως, ο Μωριάς φερ' ειπείν, αρβανίτικα μιλούσε στον καθ' ημέραν βίο του μέχρι και τον καιρό της επανάστασης ακόμη, αλλά, τα ελληνικά μιλούσε στον λειτουργικό-πανηγυρικό του βίο μέσα στην εκκλησιά του;

Το κρυφό σχολειό δεν είναι μύθος αλλά πραγματικότητα βιωματικής συνέχειας (και διδασκαλίας) της γλώσσας. Τώρα, στον βαθμό που κάποιοι τυλίξανε την πραγματικότητα αυτή στην αχλύ ενός «μύθου»... αυτό είναι κάτι δεύτερο και δεν έχω παρά να ανακουφιστώ με την θέση που εκφράζει ο πολύς lazopolis. [Δεν ξέρω αν πρέπει να θυμηθώ εδώ και κείνο το ποστάκι για το παρελθόν αs a foreign country, που έγραψε ο Rakasha (ή μήπως ήτανe ο Sraosha;) γιατί όντως, είναι ξένο και ως πολύ ξένο και παράδοξο φτάνει στα περισπούδαστα μυαλουδάκια μας]. Συγκέντρωσε, όμως, τις συζητήσεις ο talos.

*

Πίσω από το αρχοντικό, ο υπέροχος Βρέλλης, έπιασε και κάλυψε την φαγωμένη από τις μπουλντόζες (-αφού ένα μέρος γης ισοπεδώθηκε για να ελευθερωθεί ο οικοδομήσιμος χώρος-) πλαγιά με... το πενάκι. Λεπτοδουλειά! Την έντυσε έτσι ώστε να δείχνει βράχος π’ απ’ ανάμεσα εκβράζει σίδηρο, μετάλλευμα και υγρασία. Για να δείχνει αληθινό πέρα για πέρα και να κρύψει την επέμβαση στο φυσικό τοπίο της πλαγιάς. Πάντα, βάσει αναλογιών. Με αρμονία.

Για τέτοια έργα είναι άξιος εκείνος που μετέχει της σπουδής στο φώς του λυχναριού: αρμονίη αφανής -μαθαίνει σαν νά ‘ναι η ανάσα του- φανεράς κρείττων...