ένα άτομο πέρασε στη δράση

[…] ο άνδρας έγινε πάλι ο κυρίαρχος μέσα στην οικογένεια και παραβίασε τα δικαιώματα της γυναικοκρατίας, που θεσπίστηκαν την εποχή της απουσίας του πατέρα. Τότε ως αποζημίωση γι' αυτό αναγνωρίστηκαν οι γυναικείες θεότητες, οι ιερείς των οποίων ευνουχίστηκαν, για να είναι η μητέρα ασφαλής κατά το πρότυπο που έδωσε ο πατέρας της αρχέγονης ορδής· η καινούργια οικογένεια ήταν, βέβαια, μόνο η σκιά της προηγούμενης, οι πατέρες έγιναν πολλοί και τα δικαιώματά τους περιορίστηκαν από αυτά των άλλων.

Τότε, πιθανόν υπό το κράτος της ανικανοποίητης επιθυμίας του, ένα άτομο πέρασε στη δράση, αποσπάστηκε από τη μάζα και μετακινήθηκε προς τον ρόλο του πατέρα. Αυτός που το έκανε ήταν ο πρώτος επικός ποιητής, το κατόρθωμα έγινε στη φαντασία του.

Ο ποιητής μεταμόρφωσε την πραγματικότητα σύμφωνα με την επιθυμία του. Επινόησε τον ηρωικό μύθο. Ήρωας ήταν αυτός που είχε σκοτώσει μόνος του τον πατέρα, αυτόν τον πατέρα που εμφανίζεται ακόμη στον μύθο ως τοτεμικό τέρας. Όπως ο πατέρας ήταν το πρώτο ιδεώδες του αγοριού, έτσι τώρα ο ποιητής έπλασε, με τον ήρωα που θέλει να αντικαταστήσει τον πατέρα, το πρώτο ιδεώδες του Εγώ. Τη μετάβαση στον ήρωα τήν προσέφερε, προφανώς, ο νεότερος γιος, ο χαϊδεμένος της μητέρας, αυτόν που εκείνη προστάτευσε από την πατρική ζήλεια, και αυτός που στην περίοδο της αρχέγονης ορδής έγινε διάδοχος του πατέρα.

*

Υπάρχουν άφθονες ενδείξεις ότι μόνο αργότερα εισήλθε ο έρωτας στις σεξουαλικές σχέσεις άνδρα και γυναίκας, πράγμα που σημαίνει ότι και η αντιπαλότητα μεταξύ σεξουαλικής αγάπης και δεσμού της μάζας αναπτύχθηκε αργότερα. Έτσι, μπορεί να δίνεται η εντύπωση ότι η άποψη αυτή είναι ασυμβίβαστη με τον μύθο μας περί αρχέγονης οικογένειας. Κι αυτό, διότι η αδελφότητα πρέπει, σε τελική ανάλυση, να έχει οδηγηθεί στη θανάτωση του πατέρα από αγάπη για τις μητέρες και τις αδελφές, και είναι δύσκολο να φανταστούμε την αγάπη αυτή διαφορετικά απ’ ό,τι μιαν αδιάσπαστη, πρωτόγονη, δηλαδή εσωτερική, ένωση του τρυφερού και του αισθησιακού.

*

Καταλαβαίνουμε ότι ο διαχωρισμός του ιδεώδους του Εγώ από το Εγώ δεν είναι, επίσης, εφικτός επί μάκρον, και κατά καιρούς πρέπει να υποχωρεί. Με όλες τις περιστολές που επιβάλλονται στο Εγώ, το ξέσπασμα του απαγορευμένου αποτελεί κανόνα, όπως δείχνει ο θεσμός των γιορτών, που αρχικά δεν ήταν τίποτα περισσότερο από υπερβολές που προσέφερε ο νόμος, ενώ ο χαρμόσυνος χαρακτήρας τους οφείλεται σε τούτη την απελευθέρωση που επιτρέπουν. Τα Σατουρνάλια των Ρωμαίων και το δικό μας Καρναβάλι συμπίπτουν στα βασικά χαρακτηριστικά τους με τις γιορτές των πρωτογόνων, που συνήθως καταλήγουν σε έκτροπα κάθε είδους, παραβιάζοντας τις εντολές που κατά το υπόλοιπο διάστημα θεωρούνται ιερές.

*

Ο φόβος του ατόμου προκαλείται είτε από το μέγεθος του κινδύνου είτε από την κατάργηση των συναισθηματικών δεσμών (λιβιδινικών επενδύσεων)· η τελευταία περίπτωση είναι αυτή του νευρωτικού φόβου.

Κατά παρόμοιο τρόπο, ο πανικός παράγεται από την αύξηση του κινδύνου που απειλεί όλους ή από την κατάργηση των συναισθηματικών δεσμών που συνέχουν τη μάζα, ενώ τούτη η τελευταία περίπτωση είναι ανάλογη με τον νευρωτικό φόβο. […] Είναι αναμφίβολο ότι ο πανικός σημαίνει την καταστροφή της μάζας, ότι έχει ως συνέπεια την κατάργηση κάθε αμοιβαίας μέριμνας που υπό άλλες συνθήκες δείχνουν τα άτομα της μάζας. […] Οι αμοιβαίοι δεσμοί των ατόμων της μάζας εξαφανίζονται -κατά κανόνα- μαζί με αυτόν που συνδέει το άτομο με την ηγέτη.

Sigmund Freud, Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ (μτφρ. Β. Πατσογιάννης, έκδ. Πλέθρον, Αθήνα 2014, σσ. 102-103, 110, 95-96, 48-49).