διάφοροι τρόποι να μπεί κανείς σε ροή - νιρβάνα

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μπεί κανείς σε ροή. 'Ενας τρόπος είναι η σκόπιμη εστίαση της προσοχής στο συγκεκριμένο έργο. Μια κατάσταση υψηλής συγκέντρωσης είναι η πεμπτουσία της ροής. Φαίνεται ότι υπάρχει ένας βρόχος ανατροφοδότησης στο κατώφλι αυτής της ζώνης. Μπορεί να απαιτείται σημαντική προσπάθεια να ηρεμήσει κανείς και να εστιάσει την προσοχή του έτσι ώστε να ξεκινήσει την προσπάθεια – αυτό το πρώτο βήμα απαιτεί κάποια πειθαρχία. Από τη στιγμή όμως που η εστίαση αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά, αποκτά μια δική της, και προσφέροντας ανακούφιση από τη συναισθηματική αναστάτωση και καθιστώντας ταυτόχρονα την προσπάθεια αβίαστη.

Η είσοδος σ' αυτή τη ζώνη μπορεί να επιτευχθεί όταν οι άνθρωποι βρίσκουν ένα έργο στο οποίο έχουν ειδικευθεί, και το αναλαμβάνουν σε ένα επίπεδο που θέτει ελαφρά την ικανότητά τους σε δοκιμασία. 'Οπως μού είπε ο Τζικτζεντμιχάλι: «Οι άνθρωποι φαίνονται ότι συγκεντρώνονται περισσότερο όταν απαιτούνται από αυτούς λίγα περισσότερα από τα συνηθισμένα, και είναι ικανοί να δώσουν περισσότερα από τα συνηθισμένα. Αν απαιτούνται λίγα από αυτούς, οι άνθρωποι πλήττουν. Αν απαιτούνται πολλά από αυτούς, άγχονται. Η ροή επέρχεται σ' αυτή τη λεπτή ζώνη μεταξύ πλήξης και άγχους».

Η αυθόρμητη ευχαρίστηση, χάρη και αποτελεσματικότητα που χαρακτηρίζουν τη ροή δε συμβιβάζονται με τις «συγκινησιακές πειρατείες», στις οποίες οι μεταιχμιακές εξάρσεις μπλοκάρουν τον υπόλοιπο εγκέφαλο. Η ποιότητα της προσοχής στη ροή είναι χαλαρή, αν και πολύ εστιασμένη. Πρόκειται για μια συγκέντρωση πολύ διαφορετική από την προσπάθεια να εστιάσουμε σε κάτι την προσοχή μας όταν νιώθουμε κούραση ή πλήξη, ή όταν η προσοχή μας καταλαμβάνεται από οχληρά συναισθήματα, όπως είναι το άγχος ή ο θυμός.

Η ροή είναι μια κατάσταση στερημένη από συγκινησιακή στατικότητα, εκτός από ένα συναίσθημα ήπιας έκστασης, το οποίο φαίνεται να μάς υποχρεώνει και να μάς κινητοποιεί ιδιαίτερα προς την εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου. Αυτή η έκσταση μοιάζει να είναι ένα υπο-προϊόν της εστίασης της προσοχής που είναι απαραίτητη προϋπόθεση της ροής. Και, πράγματι, η κλασική λογοτεχνία των πνευματικών παραδόσεων περιγράφει καταστάσεις προσήλωσης που βιώνονται καθαρά ως νιρβάνα: ροή που προκαλείται απλώς και μόνο από έντονη αυτοσυγκέντρωση.

Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» (μτφρ. Αν. Παπασταύρου, έκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2008 (42η), σσ. 142-143).