η αποκατάσταση του σώματος

Ο χριστιανισμός αποκατέστησε το σώμα με το κήρυγμα της Αναστάσεως του Χριστού εκ νεκρών και της Ενσαρκώσεως του Θεού. Αποκαθιστώντας το σώμα, ολοκλήρωσε την αντιστροφή με την έννοια της αναζωογόνησης και της ανανέωσης του κόσμου.

[...]

Το κήρυγμα αυτής της νέας πίστης για την αποκατάσταση του σώματος κατά τη μεταθανάτια ζωή έδρασε θαυματουργικά τόσο στο νού όσο και στην καρδιά των ανθρώπων. Αυτή η διδασκαλία θύμιζε πολύ στον κόσμο την ομηρική, τη λαϊκή πίστη της πρώιμης περιόδου του [κόσμου] στην μεταθανάτια ζωή των ανθρώπων, αλλά ήταν ασύγκριτα συμπαθέστερη από εκείνη.

[...]

Ο χριστιανισμός επέστρεψε στο σώμα εκείνα τα δικαιώματα, τα οποία ο Δημιουργός του κόσμου τού προόριζε κατά τη δημιουργία. Κι έτσι, καθαγίασε το σώμα ως «ναό του Αγίου Πνεύματος», δηλαδή ως κάτι θεϊκό, κάτι αναμφισβήτητο. Η αποκατάσταση του σώματος είναι μακράν η αιτία της ξαφνικής εξάπλωσης του χριστιανισμού και της ιστορικής του δόξας. Με την αποκατάσταση του σώματος ο χριστιανισμός ανανέωσε τον κόσμο και έδωσε παλμό στους λαούς για νέους ένδοξους άθλους, κάτι που είναι χαρακτηριστικό μόνο των νέων και δυνατών λαών.

[...] η Ανάσταση είναι για τον ίδιο λόγο σήμερα δημοφιλής, για τον οποίο ήταν δημοφιλής και κατά τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού, επειδή μ' αυτήν εορτάζεται η αποκατάσταση του σώματος.

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σσ. 87, 94, 98, 99).

μεταθανάτια ζωή

Οι 'Ελληνες πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή.

Το σώμα, κατά την αντίληψή τους, είναι θνητό ενώ η ψυχή αθάνατη. Αλλά την ψυχή δεν τη φαντάζονταν σαν κάτι άμορφο και άυλο. 'Οχι· η ψυχή είναι από αόρατη ύλη, που έχει το σχήμα του σώματος, από το οποίο κατά το θάνατο δραπετεύει. Το σώμα υποτάσσεται στον θάνατο, αλλά η ψυχή όχι· η ψυχή κατά τον 'Ομηρο είναι άφθαρτη και για το θάνατο απρόσιτο ον (Ιλιάδα, Ψ΄ 65).

Παρόλα αυτά, πραγματικός αληθινός άνθρωπος, δεν είναι ο ψυχικός άνθρωπος, αλλά ο σωματικός άνθρωπος, αυτός στην πραγματικότητα είναι ο πλήρης άνθρωπος [...]· η ψυχή είναι μόνο προσωποποίηση του υπαρκτού σωματικού ανθρώπου, είναι μόνον το είδωλον (Ιλιάδα, Ψ΄ 100. - Οδύσσεια, ε΄ 495. - ζ΄ 222). Ως σκιά κατοικεί λοιπόν η ψυχή στο σώμα, ως σκιά παρατείνει την ύπαρξή της και μετά το θάνατο του σώματος.

[...]

[στον Πλάτωνα όμως:] Η ψυχή καθοδηγεί το σώμα, όπως ο αμαξάς καθοδηγεί τους ίππους. Το σώμα κατά κάποιον τρόπο είναι το είδωλον της ψυχής, και όχι το αντίστροφο, όπως θεωρούσε ο 'Ομηρος.

Το σώμα είναι κακό, από το οποίο πρέπει να φυλαχθούμε, από το οποίο πρέπει να αμυνθούμε και πρέπει να το συγκρατήσουμε όσο το δυνατόν πιο σφικτά, ώστε η ψυχή μέσα του να αισθανθεί πιο ελεύθερη και πιο ανεξάρτητη.

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σσ. 64, 74).

θρησκεία της απελπισίας

Ο ζωροαστρισμός και ο μωαμεθανισμός είναι θρησκείες της ελπίδας, ο βουδισμός η θρησκεία της απελπισίας. 'Ολες οι δυστυχίες και οι πόνοι της ζωής πρέπει να περιφρονηθούν και να ανατεθούν στον Ορομάσδη (σημ. Αχούρα Μάσδα, ο πάνσοφος θεός του φωτός και κυβερνήτης του ουρανού στο ζωροαστρισμό) ή τον Αλλάχ· εκείνοι για όλα τα κακά που υπέμεινες θα σε ανταμείψουν με πολλαπλάσιο καλό, εάν όχι σ' αυτήν, τότε στην άλλη ζωή, η οποία είναι αιώνια, φωτεινή και με επίγνωση. 'Ετσι διδάσκουν οι πρώτες δύο θρησκείες. Οι βουδιστές αντίθετα, διδάσκουν ότι η ευτυχία επιτυγχάνεται μόνο με την κατανόηση της απόλυτης μηδαμινότητας και με τη συνειδητοποίηση της πλάνης αυτής της ζωής, της περιφρόνησης ολόκληρης της ύπαρξης, με την απάθεια προς τον πόνο, τη χαρά και τελικά με τον αιώνιο ύπνο της νιρβάνα. [..]

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σ. 26).

διάσπαση και απειθαρχία

Η διάσπαση και η απειθαρχία σε κάποιες χριστιανικές κοινότητες,
όπως στη Γαλατία και την Κόρινθο,
απειλούσαν με θρίαμβο του παγανισμού και αποτέλεσαν
πηγή μέγιστων ανησυχιών του αποστόλου Παύλου και
αφορμή για θερμές γραπτές και προφορικές νουθεσίες
σταλμένες σ' αυτές τις κοινότητες. [...]

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σ. 30).

απόλαυση των επιγείων αγαθών

Εκείνος που δεν έχει και δε μπορεί να απολαύσει τα επίγεια αγαθά, είναι τιμωρημένος και καταραμένος από το Θεό.

[...]

Ο Θεός δεν απαγόρευε την απόλαυση των επιγείων αγαθών, παρά μόνο όταν η απόλαυση κάποιων ανθρώπων έφθανε στο να ζημιώνει τους άλλους ή στην υποτίμησή Του.

Ο Δαβίδ είχε όσες γυναίκες ήθελε και ο Θεός δεν τον τιμώρησε γι' αυτό, αλλά όταν ο Δαβίδ προκάλεσε το θάνατο του στρατιώτη του, για να τού πάρει τη μόνη γυναίκα που είχε, ο Θεός τον τιμωρεί ανελέητα (Β΄ Βασ. ια΄-ιβ΄).

Ο Σολομών είχε τόσες γυναίκες, όσες χίλιοι μονογαμικοί χριστιανοί βασιλιάδες και ο Θεός δεν τον τιμώρησε γι' αυτό, αλλά όταν αυτές οι γυναίκες του σοφού βασιλιά έπαψαν να είναι από το λαό του -ενάντια στο νόμο– αλλά ήταν κόρες αλλόπιστες που αποξένωσαν την καρδιά του βασιλιά από τον Γιαχβέ και προσκύνησε την Αστάρτη και τον Μολώχ, τότε ο Θεός τον τιμώρησε (Γ΄ Βασ. ια΄).

Η απόλαυση του Δαβίδ έφθασε μέχρι τη βλάβη που προξένησε στον πλησίον του, η απόλαυση του Σολομώντος έφθασε στην περιφρόνηση στον Γιαχβέ, και στις δύο περιπτώσεις, λοιπόν, ο Θεός τιμώρησε την άδικη απόλαυση και όχι την απόλαυση ως τέτοια, τιμώρησε την αντιθεϊκή δαιμονική πράξη.

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σσ. 42, 43-44).

η διάκριση του καλού και του κακού

Ως προς την διάκριση του καλού και του κακού σ' αυτήν τη ζωή, οι 'Ελληνες συμφωνούν πλήρως με τους Εβραίους, δηλαδή ότι είναι καλό να ζείς πολύ, ότι είναι κακό να πεθαίνεις νωρίς, ότι είναι καλό να είσαι πλούσιος, ότι είναι κακό να είσαι φτωχός, ότι είναι καλό να είσαι υγιής, κακό να είσαι ασθενής, ότι είναι καλό η ομορφιά και η δύναμη, κακό η αδυναμία και η ασχήμια, ότι είναι καλό να είσαι σοφός, κακό να είσαι [άφρων] ή τρελός.

Και σ' αυτό συμφωνούν οι 'Ελληνες με τους Εβραίους, ότι όλα τα επίγεια αγαθά είναι “άνωθεν”, από τους θεούς ως “επιβράβευση”, και όλα τα κακά, από την ίδια πηγή ως τιμωρία.

Είναι κακό να μην έχεις απογόνους· αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σημείο στο οποίο συμφωνούν και οι δύο κατά τα άλλα πολύ διαφορετικοί λαοί. Η στειρότητα αποτελούσε λόγο για τη διάλυση του γάμου στους νόμους του Λυκούργου, ενώ η αγαμία τιμωρείται ως παράβαση και στους 'Ελληνες και στους Ρωμαίους [...]. 'Ιδιος νόμος και στους αρχαίους Ινδούς [...]. Ο νόμος του Λυκούργου αφαιρούσε όλα τα δικαιώματα του πολίτη που δεν παντρεύεται. Η πολυτεκνία στα μάτια των αρχαίων Ελλήνων ήταν το μεγαλύτερο αγαθό, η ατεκνία ήταν μέγιστη δυστυχία.

Η πολύτεκνη Νιόβη προκάλεσε το φθόνο και των θεών και των ανθρώπων εναντίον της. Ο πατέρας του ένδοξου Λεωνίδα, ο Αναξανδρίδας, παντρεύτηκε και δεύτερη γυναίκα, επειδή η πρώτη δεν μπορούσε να γεννήσει παιδιά. Παρόμοια περίπτωση με αυτή του Αβραάμ.

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σ. 63-64).

η γνωστική δύναμη της ψυχής

[στον Πλάτωνα:] Το σώμα είναι βάρος, όχι μόνον για τη γαλήνη και την ευτυχία της ψυχής, αλλά και για τη γνώση· συσκοτίζει τη γνωστική δύναμη της ψυχής. Ο Σωκράτης συνεχίζει παρακάτω (Φαίδων, 66d-67a): «και αν βρούμε κάποια ευκαιρία να χωριστούμε από αυτό [το σώμα] και να επιδοθούμε σε κάποια ενασχόληση, αυτό [το σώμα] παρεμβαίνει και πάλι παντού στις έρευνές μας, μάς προξενεί ταραχή και σύγχυση και έκπληξη, ώστε εξαιτίας του να μη μπορούμε να διακρίνουμε την αλήθεια, αλλά πραγματικά αποδεικνύεται σε μάς πως αν θέλουμε κάποια φορά να μάθουμε κάποιο πράγμα καθαρά, πρέπει να χωριστούμε από αυτό [το σώμα] και να παρατηρήσουμε μόνο με την ψυχή τα πράγματα, μόνα τους. Και τότε, καθώς φαίνεται, θα είναι δυνατό σε μάς ν' απολαύσουμε εκείνο το οποίο επιθυμούμε και τού οποίου λέμε πως είμαστε εραστές, δηλαδή την γνώση, αφού παύσουμε να ζούμε, όχι όμως όσοι ζούμε...».

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σ. 76).

η διαφορά της θεογνωσίας

Η διαφορά της θεογνωσίας ανάμεσα στους αρχαίους Ισραηλίτες και τους αρχαίους 'Ελληνες είναι τεράστια, όπως τεράστια είναι και η διαφορά της φυλής τους.

Για την πενιχρή ισραηλιτική φαντασία η ζωή του Γιαχβέ ήταν πλήρως κρυμμένη, ένας Ισραηλίτης δε γνώριζε να πεί τίποτα για το Θεό του ως τέτοιον, μέχρι να τον θέσει σε σχέση μ' αυτόν εδώ τον κόσμο, ιδιαίτερα με τον άνθρωπο, ως άρχοντα απέναντι στον υπήκοό του ή τον δούλο του.

'Ενας 'Ελληνας, αντίθετα, γνώριζε τους θεούς του τόσο όσο σχεδόν τον εαυτό του, τους γνώριζε όχι μόνο στη σχέση τους με τον κόσμο, αλλά και καθαυτούς, γνώριζε τη μορφή τους, τις ασχολίες τους, την κατοικία τους. Πώς το γνώριζε; Επειδή οι θεοί του ήταν άνθρωποι, συνηθισμένοι και όμως ασυνήθιστοι.

Συνηθισμένοι επειδή κι εκείνοι όπως και οι άνθρωποι υπόκειντο στη Μοίρα και επειδή όπως κι οι άνθρωποι είχαν πολλές ανάγκες. Ασυνήθιστοι επειδή ήταν ασύγκριτα ισχυρότεροι από τους ανθρώπους και αθάνατοι (αν και όχι αιώνιοι, αφού και αυτοί είχαν γεννηθεί).

Η μορφή των ελληνικών θεών είναι η μορφή των ανθρώπων. Βαδίζουν πάντα με το σώμα τους, από το οποίο δε βγαίνουν ούτε και τότε ακόμα, όταν γίνονται για τους ανθρώπους αόρατοι. Μπορούν να μεταμορφωθούν από σώμα σε σώμα, αλλά ποτέ δεν μπορούν να είναι ασώματοι. Η σωματική μορφή των θεών διακρίνεται σε δύναμη και κάλλος. Σε αναλογία με την ανθρώπινη κοινωνία έτσι και σ' αυτή τη θεϊκή κοινωνία υπάρχουν διαφορές, υπάρχουν διαβαθμίσεις της δύναμης, της ομορφιάς, της σοφίας και της ευδαιμονίας. [...] Κυρίως όμως: όλοι είναι εν σώματι κι όλοι επιθυμούν να παραμείνουν πάντα στο σώμα τους. Ανάμεσά τους δεν υπάρχουν ασκητές, όπως δεν υπάρχουν ούτε ανάμεσα στον εκλεκτό τους ελληνικό λαό. Ο ασκητισμός δεν αποτελεί ιδανικό, ούτε για τους θεούς ούτε για τους ανθρώπους.

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Το σώμα υπό το φως της Αναστάσεως (έκδ. Χρόες, Αθήνα 2013, σσ. 59-60).

το άλλο πιστεύω

'Αλλο ευλάβεια και άλλο ευσέβεια – 

όπως η Ορθόδοξη Ανατολική ευλάβεια 

διαφέρει από την Δυτική ευρωπαϊκή ευσέβεια. 

Η μεν ευλάβεια έχει θεία Χάρη. 

Η δε ευσέβεια έχει ανθρώπινο μυαλό. *

Πιστεύω εις ένα Θεόν, πατέρα, παντοκράτορα, ποιητήν ουρανού και γής, ορατών τε πάντων και αοράτων.

Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον, το ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν Πατρί συμπροσκυνούμενον και συνδοξαζόμενον, το λαλήσαν διά των ποιητών, φιλοσόφων και ιερατικών προσώπων.

Εις μίαν αγίαν καθολικήν και αποστολικήν εκκλησίαν. Ομολογώ εν βάπτισμα σε θαλασσινόν νερόν.

Προσδοκώ καταστροφήν των φωτιών, και ζωήν του μέλλοντος αιώνος.

Plaise de Dieu – είθε.

Πιστεύω του Νικολ. Στεφ. Δραγούμη.

Το αισθάνθηκα, το συλλογίστηκα και το έγραψα στην Κηφισιά το Νοέμβριο μήνα, 1913.

Νικός Δραγούμης ο ζωγράφος (έκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, αντλημένο από ομότιτλο πίνακα, σ. 155).


-----
* Στο motto εκ του γέροντος Παϊσίου του οσίου, Αγιορείται Πατέρες και Αγιορείτικα (έκδ. Ι.Ησυχ, Ευαγγ. Ιω., Σουρωτή Θεσ/νίκης 1994 (3η), σ. 164).