του Ιώβ σταχυολογήματα

α΄. 7 καὶ εἶπεν ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ· πόθεν παραγέγονας; καὶ ἀποκριθεὶς ὁ διάβολος τῷ Κυρίῳ εἶπε· περιελθὼν τὴν γῆν καὶ ἐμπεριπατήσας τὴν ὑπ᾿ οὐρανὸν πάρειμι.

μὴ δωρεὰν ᾿Ιὼβ σέβεται τὸν Κύριον; 10 οὐ σὺ περιέφραξας τὰ ἔξω αὐτοῦ καὶ τὰ ἔσω τῆς οἰκίας αὐτοῦ καὶ τὰ ἔξω πάντων τῶν ὄντων αὐτοῦ κύκλῳ;

β΄. ΕΓΕΝΕΤΟ δὲ ὡς ἡ ἡμέρα αὕτη καὶ ἦλθον οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ παραστῆναι ἔναντι Κυρίου, καὶ ὁ διάβολος ἦλθεν ἐν μέσῳ αὐτῶν παραστῆναι ἐναντίον τοῦ Κυρίου. 2 καὶ εἶπεν ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ· πόθεν σὺ ἔρχῃ; τότε εἶπεν ὁ διάβολος ἐνώπιον τοῦ Κυρίου· διαπορευθεὶς τὴν ὑπ᾿ οὐρανὸν καὶ ἐμπεριπατήσας τὴν σύμπασαν πάρειμι.

στ΄. 14 ἐπισκοπὴ δὲ Κυρίου ὑπερεῖδέ με

η΄. 9 σκιὰ γάρ ἐστιν ἡμῶν ἐπὶ τῆς γῆς ὁ βίος.

θ΄. [θεός] 8 ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μόνος, καὶ περιπατῶν ὡς ἐπ᾿ ἐδάφους ἐπὶ θαλάσσης

ια΄. 12 βροτὸς δὲ γεννητὸς γυναικὸς ἴσα ὄνῳ ἐρημίτῃ

ιδ΄. 10 ἀνὴρ δὲ τελευτήσας ᾤχετο, πεσὼν δὲ βροτὸς οὐκέτι ἐστί [δεν υπάρχει ανάσταση]

ιθ΄. 26 ἀναστήσει δὲ τὸ δέρμα μου τὸ ἀναντλοῦν ταῦτα· παρὰ γὰρ Κυρίου ταῦτά μοι συνετελέσθη [στεριώσει το σώμα μου]

λ΄. 29 ἀδελφὸς γέγονα σειρήνων, ἑταῖρος δὲ στρουθῶν

λγ΄. 4 πνεῦμα θεῖον τὸ ποιῆσάν με, πνοὴ δὲ Παντοκράτορος ἡ διδάσκουσά με

λστ΄. 30 ἰδοὺ ἐκτενεῖ ἐπ᾿ αὐτὸν ἠδὼ [ουράνιο τόξο;] καὶ ριζώματα τῆς θαλάσσης ἐκάλυψεν· 31 ἐν γὰρ αὐτοῖς κρινεῖ λαούς, δώσει τροφὴν τῷ ἰσχύοντι. 32 ἐπὶ χειρῶν ἐκάλυψε φῶς καὶ ἐνετείλατο περὶ αὐτῆς ἐν ἀπαντῶντι· 33 ἀναγγελεῖ περὶ αὐτοῦ φίλον αὐτοῦ Κύριος, κτῆσις καὶ περὶ ἀδικίας.

λζ΄. 15 οἴδαμεν ὅτι ὁ Θεὸς ἔθετο ἔργα αὐτοῦ φῶς ποιήσας ἐκ σκότους

λζ΄. 22 ἀπὸ βορρᾶ νέφη χρυσαυγοῦντα· ἐπὶ τούτοις μεγάλη ἡ δόξα καὶ τιμὴ Παντοκράτορος

λη΄. 11 εἶπα δὲ αὐτῇ [τη θαλάσση]· μέχρι τούτου ἐλεύσῃ καὶ οὐχ ὑπερβήσῃ, ἀλλ᾿ ἐν σεαυτῇ συντριβήσεταί σου τὰ κύματα

λη΄. 19 ἐν ποίᾳ δὲ γῇ αὐλίζεται τὸ φῶς;

λη΄. 28 [τίς ἐστιν ὑετοῦ πατήρ;] τίς δέ ἐστιν ὁ τετοκὼς βώλους δρόσου; [ποιός γεννάει τους κόμπους της δροσιάς;]

λη΄. 39 θηρεύσεις δὲ λέουσι βοράν, ψυχὰς δὲ δρακόντων ἐμπρήσεις; [μπορείς να χορτάσεις τα φίδια;]

μ΄. 25 ἄξεις δὲ δράκοντα ἐν ἀγκίστρῳ, περιθήσεις δὲ φορβαίαν περὶ ρῖνα αὐτοῦ; 26 εἰ δήσεις κρίκον ἐν τῷ μυκτῆρι αὐτοῦ, ψελλίῳ δὲ τρυπήσεις τὸ χεῖλος αὐτοῦ;

μβ΄. 17 καὶ ἐτελεύτησεν ᾿Ιὼβ πρεσβύτερος καὶ πλήρης ἡμερῶν. 17α γέγραπται δὲ αὐτὸν πάλιν ἀναστήσεσθαι μεθ᾿ ὧν ὁ Κύριος ἀνίστησιν.

και έλαμπε το πρόσωπόν του ως ήλιος

Έως το φώς
έπεσε
ο εωσφόρος *

[…] ο δε ρήτωρ έχων ουκ ολίγην ευλάβειαν προς τον μακάριον εισήλθεν εις την Εκκλησίαν και βλέπει εις το άγιον βήμα τον όσιον, ο οποίος ήτον εις την προσκομιδήν, ότι τον είχε περικεκυκλωμένον φώς θείον και έλαμπε το πρόσωπόν του ως ήλιος, διότι εστέκετο σχεδόν ένα πήχυν υψηλότερον της γής. Τούτο το θαύμα ιδών ο ρήτωρ έδραμεν εις τον Πατριάρχην και λέγει προς αυτόν· ελθέ, Δέσποτα άγιε, εις την Εκκκλησίαν, να ιδής Άγγελον επίγειον· και ευθύς δραμών ο Πατριάρχης ένδον του αγίου βήματος, το μεν φώς το οποίον είδεν ο ρήτωρ πρότερον, ο Πατριάρχης δεν το είδεν, αλλ’ είδε το πρόσωπον του αγίου βεβρεγμένον με δάκρυα […]

Ρώσιν βλύζει ως δρόσον, και παρέχει υγείαν ψυχής
και σώματος, η πάντιμός σου Κάρα,
σβεννύουσα την φλόγα, νοσημάτων και θλίψεων,
των προσιόντων αυτή, Δαβίδ μετ' ευλαβείας.**

Γερασίμου μοναχού Μικραγιαννανίτου, Βίος και Πολιτεία του Οσίου και Θεοφόρου πατρός ημών Δαβίδ του εν Ευβοία ασκήσαντος (έκδ. Ομωνύμου Μονής, Ροβιές Ευβοίας 1991, σ. 14-15). - Η κατακλείδα εκ του Παρακλητικού Κανόνος του οσίου (ωδή ζ΄ - ό.π., σ. 75).-

-----
* Το αρχικό motto όμως, εκ του π. Γενναδίου Γ. Δεμερτζή, Εικόνες (έκδ. Ευθύνη / Ο Μικρός Αστρολάβος, Αθήνα 2009, σ. 23).

για την σταύρωση

πρόχειρες «δημόσιες ατιμωτικές» ταφές (τύπος IV)
που προορίζονται για αποκλίνοντες νεκρούς (πολίτες;),
δημόσια εκτελεσθέντες καταδίκους (με αποτυμπανισμό ή σταύρωση).
Διακρίνονται από τον ατιμωτικό στιγματισμό των λειψάνων
με την παραμονή κατά τον ενταφιασμό των θανάσιμων οργάνων
(κλοιών, καρφιών).*

Ενώ στις φιλολογικές πηγές οι μαρτυρίες για εκτέλεση με σταύρωση είναι πολυάριθμες [σημ.], τα διαθέσιμα αρχαιολογικά δεδομένα σπανίζουν.

Η ελληνική ορολογία περιλαμβάνει τους όρους σταυρός, σταυρόω, ανασταυρόω, σκόλοψ και ανασκολοπίζω, αλλά μόνο τα κείμενα των αυτοκρατορικών χρόνων με τη χρήση του όρου «σταυρός» δηλώνουν ξεκάθαρα τη διαδικασία της ρωμαϊκής σταύρωσης.

Διαφορετικά οι τρείς τελευταίες λέξεις ενέχουν και τη σημασία του καρφώνω (διαπερνώ, παλουκώνω), π.χ. της αποκομμένης κεφαλής.

Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση που μαρτυρεί ο Ηρόδοτος (9, 78-79) για τη μεταχείριση του νεκρού Λεωνίδα από τον Μαρδόνιο και τον Ξέρξη στις Θερμοπύλες, τον οποίον αποταμόντες την κεφαλήν ανεσταύρωσαν.

Το ατιμωτικό αυτό γεγονός επικαλείται ως επιχείρημα ένας Αιγινήτης μετά τη μάχη των Πλαταιών στον σπαρτιάτη βασιλιά Παυσανία, παραινώντας τον να φερθεί αναλόγως (ανασκολοπίσας τετιμωρήσεαι) προς τον Μαρδόνιο, προκειμένου να πάρει εκδίκηση για τον αδελφό τού πατέρα του, Λεωνίδα. Έχει εξαιρετική σημασία ότι στο άκουσμα της πρότασης, να αφήσει να ξεσπάσει η μανία του προς τον νεκρό, η αντίδραση του Παυσανία ήταν άμεση και ιδιαίτερα οργισμένη, θεωρώντας ότι μια τέτοια συμπεριφορά τόν υποβιβάζει τελείως ως άνθρωπο (ες το μηδέν κατέβαλες παραινέων νεκρώ λυμαίνεσθαι).

Επιπλέον, αποφαίνεται ότι πρόκειται για πρακτικές που ταιριάζουν περισσότερο στους βαρβάρους και όχι στους Έλληνες, και ότι οι Έλληνες ακόμη τούς επικρίνουν γι' αυτό (τα πρέπει μάλλον βαρβάροισι ποιέειν ή περ Έλλησι, και εκείνοισι δε επιφθονέομεν).

Στο παραπάνω αποκαλυπτικό χωρίο του Ηροδότου ας υπογραμμιστεί ότι η πρακτική τής σταύρωσης και του ανασκολοπισμού προβάλλουν ταυτόσημες, ενώ η ατιμωτική πράξη προς το νεκρό σώμα επιτείνεται με την αποκοπή της κεφαλής.

Τα ρήματα κρεμάω και κρεμάνυμμι μπορούν επίσης να δηλώνουν τη σταύρωση, ενώ στις συγγενικές πρακτικές τής σταύρωσης συγκαταλέγεται και ο ελληνικός τρόπος θανατικής εκτέλεσης που αναφέρεται με τον όρο αποτυμπανισμός (>αποτυμπανίζω).

Κατά τη Δημοκρατική περίοδο η ρωμαϊκή σταύρωση απευθύνεται σε δούλους (servile supplicium), και σε δημόσιους εχθρούς, όπως χαρακτηρίζονται στον στρατό οι προδότες και αυτοί που εγκαταλείπουν τα όπλα. Η lex Puteolana, της εποχής του Αυγούστου ή των Ιουλίων-Κλαυδίων, επιβεβαιώνει τη χρήση της σταύρωσης για δούλους, απελεύθερους (liberti) και ξένους (peregrine), και περιστασιακά σε πολίτες, ως summum supplicium, κατά τον ορισμό του Κικέρωνα. Σε μεταγενέστερους χρόνους η σταύρωση έγινε αποδεκτός τρόπος εκτέλεσης και για ελεύθερους πολίτες.


σημ. 1159: Ενδεικτικά σημειώνουμε τη σταύρωση των Ελλήνων αιχμαλώτων στη Μοτύη από τον Διόνυσο των Συρακουσών με την αιτιολογία της σύμπραξης με τους Καρχηδονίους στην κατάληψη των πόλεων της Σικελίας τον 4ο αι. π.Χ., βλ. Διόδ. Σικ. 14, 53, 4 ή των 2000 κατοίκων της Τύρου μετά την κατάληψή της από τον Αλέξανδρο το 332 π.Χ. Διόδ. Σικ. 17, 46, 3-4.

Δημήτρης Μποσνάκης, Κατηφείη και όνειδος. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι νεκροί - Αποκλίνουσες ταφικές πρακτικές στον αρχαίο ελληνικό κόσμο: μεταξύ νομιζομένων και στέρησης της ταφής (έκδ. ΤΑΠ, Αθήνα 2020, σσ. 171-172). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 196).

το δράμα της πίστεως

ο αλκοολικός βυθίζεται μέσα στο κρασί,
γιατί στερήθηκε το μεθύσι της πραγματικής ζωής.*

Άλλοι οι εραστές του απολύτου και άλλοι οι κατακτητές του.

Αν μάς ενδιαφέρει πραγματικά το δράμα της πίστεως και όχι η στέγασή της, αν το θεωρούμε στα σοβαρά την κορωνίδα του ανθρώπινου πόνου -ότι περιέχει ερωτήματα ουσίας για την απόδραση από τα δυστυχή πεπρωμένα μας– τότε κανένας κοινός μύθος, καμιά παράδοση, οσοδήποτε ευγενής, δεν μπορεί να μάς σώσει.

Αν είναι μυστήριο η πίστη, ζήτημα μεταφυσικό, μια προσωπική και άτυπη αποκάλυψη του Θεού, όπου κάθε θεωρητική μύηση, παραδομένο πρότυπο, ηθική ευθύνη και πράξη μάς αφήνει απλώς στους πρόποδές της, γεννιέται πλέον ένα θέμα διασποράς και καθόλου κατηχητικού συγκεντρωτισμού.

Βέβαια την πίστη την ζητάμε πρωταρχικά στο πρόσωπο των άλλων. Την ωραιοποιήσαμε με το ένδυμα της συλλογικότητας και της ιεράρχησης των αξιών.

Είδαμε –ή νομίσαμε πως είδαμε- ότι εξασφαλίζει τα άτομα με τη λυτρωτική κοινότητα της εκκλησίας, τα απελευθερώνει από τον κατακερματισμό της μοναχικότητας, λαμπρύνει την ιστορική κακουχία του καθ’ ενός και φτιάχνει γιορτές με μεταφυσικό ξεχώρισμα του χρόνου.

Και η εμπράγματη αυτή εξουσία πάνω στο πνεύμα, χάρη στο άρωμα της θείας λειτουργίας της, μάς έδινε εναρμονισμένα το εδώ και το εντεύθεν της συνείδησης. Η εντύπωση της πίστεως είναι πράγματι εκστατική. […]

Κυρίως δημιουργεί βιώματα, στηριγμένη σε αρχέτυπα σύμβολα. Ποιός από μάς δεν νοσταλγεί το εθιμικό κεράκι της Λαμπρής και το Αναστάσιμο άκουσμα, αφού η φλόγα που κρατούσε έμπλεος κατανύξεως μες στη νυχτερινή μυσταγωγία ενσάρκωνε ενθυμητικά την καύση της ύπαρξης με την επικράτηση του πρωτεϊκού κι αιώνιου στοιχείου; […]

Ρένα Κοσσέρη, Η άκανθος του ιερού ή Η απιστία του Παπαδιαμάντη [1985] (έκδ. Έρασμος, Αθήνα 2019, σσ. 11-12). -Το motto εκ της ιδίας (ό.π., σ. 30).

περί εμμελούς αναγνώσεως

[...] επιδιώκεται η μέσω της μελωδίας ερμηνεία
της εννοίας των λεγομένων,
έτσι ώστε με την συμπόρευση του τόνου της φωνής
να αποκαλύπτεται, όσο είναι δυνατόν,
το νόημα που ενυπάρχει στον λόγο.*

Επειδή το Άγιο Πνεύμα γνωρίζει πόσο δύσκολο είναι για το γένος των ανθρώπων να ακολουθήση τον δρόμο της αρετής, και πως λόγω της ροπής μας προς την ηδονή παρεκκλίνουμε από την ορθή πορεία του βίου, τί έκανε; Ανέμιξε το τερπνό στοιχείο της μελωδίας με τα θεία δόγματα, έτσι ώστε μέσω του πράου και ελκυστικού ακούσματος να καρπωνώμαστε την ωφέλεια των λόγων, χωρίς να τοπ συνειδητοποιούμε. Όπως κάνουν και οι γιατροί που ξέρουν την δουλειά τους, οι οποίοι, όταν δίνουν πικρά φάρμακα σε δύστροπους ασθενείς, συχνά αλείφουν το χείλος της κούπας με μέλι. Γι' αυτό επινοήσαμε αυτές τις μελωδικές ψαλμωδίες, έτσι ώστε τα παιδιά ή και γενικά όσοι έχουν παιδική ψυχή φαινομενικά να τραγουδούν, στην πραγματικότητα όμως να διαπαιδαγωγούνται ψυχικά.

Μέγας Βασίλειος, Ομιλία εις τον α΄ ψαλμό (PG 29, 212b).

*

Μια κατά το μάλλον ή ήττον σαφή ιδέα μελικής ανάπτυξης εμμελούς αναγνώσεως μπορεί να μάς δώση η μελοποίηση ψαλμών όπως ο ρβ΄ (102): Ευλόγει η ψυχή μου τον Κύριον..., ρλε΄ (135): Εξομολογείσθε τω Κυρίω..., ν΄(50): Ελέησόν με ο Θεός..., κ.λ.π., όπου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, η αρχή της συμπόρευσης μελικής αναβάσεως και τονισμού ακολουθείται με επλήσσουσα συνέπεια.

Δεδομένου δε ότι σε κάθε βήμα πιστοποιείται η προσαρμογή του μέλους στον τονισμό των λέξεων της ελληνικής μετάφρασης, έπεται ότι το μέλος των ψαλμών δεν μιμείται κάποιο εβραϊκό μουσικό πρότυπο αλλά αποτελεί εξέλιξη της εμμελούς αναγνώσεως ελληνικού λόγου. [...]

Επί πλέον, το γεγονός ότι ανάβαση της φωνής σημειώνεται εκεί όπου υπάρχει τόνος υποδηλοί την εξάρτηση του βυζαντινού μέλους από την τονική και όχι προσωδιακή -κατά τα αρχαιοελληνικά πρότυπα- εκφορά του λόγου.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι ακόμα και στις περιπτώσεις όπου η αρχαιογνωσία των υμνωδών επιτρέπει ένα είδος οιονεί γλωσσικής / ποιητικής παλινδρόμησης με μίμηση των αρχαίων προσωδιακών μέτρων, και τότε ακόμη το μέλος μένει σταθερά προσηλωμένο στην αρχή της τονικής εκφοράς του λόγου, που συνιστά την βασική διαφορά μεταξύ αρχαίας και νεώτερης ελληνικής γλώσσας. [...]

*

«Δεκαπεντασύλλαβοι ύμνοι σε χρήση είναι μόνο τα ένδεκα δεσποτικά και ένδεκα θεοτοκία εξαποστειλάρια και όλα τα προσόμοια προς το πρώτο απ' αυτά [...]» (Γρ. Στάθης, Μορφολογία και έκφραση της βυζαντινής μουσικής).

[...] δεν είναι η πρώτη φορά που εντοπίζονται σποραδικοί δεκαπεντασύλλαβοι στίχοι στους ύμνους του Ρωμανού. [...] Λέμε απλώς δεκαπεντασύλλαβοι και όχι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι, διότι η ανάγνωσή τους ως ιαμβικών συνεπάγεται πλείστους όσους παρατονισμούς, οι οποίοι μειώνονται αισθητά, αν οι στίχοι διαβαστούν ως τροχαϊκοί [...].

Χρίστος Δάλκος, ενδοσυγκριτικά (εξαμηνιαίο βιβλιοπεριοδικό γλωσσικής, εθνικής και πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας - τεύχος 1, 2021, έκδ. Δίαυλος, σσ. 57, 63-64, 72, 74). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 55: απόλογος του Γρηγορίου Νύσσης, Εις τας επιγραφάς των ψαλμών, PG 44, 444c-d, σε απόδοση του ιδίου).

τίς η των δακρύων γένεσις

Ζητούντες δε τίς η των δακρύων γένεσις φαμέν ότι ώσπερ διαχέονταί πως και λύονται διά ηδονής οι του σώματος πόροι, των εκ τινος ηδονής ηδείας διαχεθέντων, ούτω διά λύπης μύουσιν αι λεπταί και άδηλοι των πόρων διαπνοαί και διασφίγξασαι την ένδον των σπλάγχνων διάθεσιν επί την κεφαλήν και τας μήνιγγας τον νοτερών ατμόν αναβλύζουσιν·

ός πολύς εναποληφθείς ταις του εγκεφάλου κοιλότησι διά των κατά βάσιν πόρων επί τους οφθαλμούς εξωθείται, της των οφρύων συμπτώσεως εφελκομένης διά σταγόνων την υγρασίαν·

η δε σταγών δάκρυον καλείται.

Γρηγόριος Νύσσης

Σχόλιο εις τον μα' 4 ψαλμικόν στίχον εκ του Ψαλτήρα υπό Ιωάννου Φρουδαράκη μεταφερμένου εις την απλοελληνικήν κρητικήν λαλιάν (έκδ. Λόφος Σεμέλη 2020, σ. 261).

*

«...Το καΐκι με το οποίο συνήθως ταξίδευα [στη Δήλο], το Μαργαρίτα, είχε έναν καλοσυνάτο, μεγαλόσωμο καπετάνιο [..] και τη χαριτωμένη κόρη του [την Κατερίνα], η οποία [ελλείψει γυιού στην οικογένεια] έκανε χρέη μηχανικού στο καΐκι...

Οι μακριές πλεξούδες της έλαμπαν στο φώς και το λυγερό, όλο καμπύλες σώμα της το έντυνε ένα πρόχειρο μπλε πουκάμισο και φαρδιά, βαμβακερά παντελόνια. ήταν ξυπόλυτη, τα νύχια των ποδιών της ήταν βαμμένα και πότε-πότε καμμιά μαύρη σταγόνα από το λάδι της μηχανής, που έπεφτε πάνω στο πόδι της, τής πήγαινε υπέροχα...». C. Rand, «A reporter at large, Grecian Calendar, III. Mykonos», Oxford University Press, New York 1962.

*

[...] το εξαιρετικής ευρηματικότητας μυκονιάτικο, σκωπτικό λειανοτράγουδο: «Απάνω στον ασπάλαθρα γαμπρός γαμεί τη νύφη / κι από τη γλύκα την πολλή τα δάχτυλά του γλείφει!»

Δυο μαρτυρίες από τον Ε΄ τόμο από τα Παραμιλητά του Παναγιώτη Κουσαθανά (έκδ. Ίνδικτος 2021, σσ. 88, 632).

για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας

Ο Γκανάς είναι ο πιο επώνυμος
δημοτικός ποιητής μας.*

Η καλή λογοτεχνία θέτει τα ερωτήματα. Η κακή λογοτεχνία τα απαντά.

*

Δεν μπορούμε να μιλάμε για έτοιμο έργο πριν ο συγγραφέας αισθανθεί λαθραναγνώστης του.

*

Συχνά με αναζητώ σ' εκείνο το αριστούργημα που χάθηκε αύτανδρο στ' ανοιχτά μιας πολύκροτης ελληνικής δεκαετίας: ...από το στόμα της παλιάς Remington... του Γιάννη Πάνου (1983).

*

«Αυτό δεν είναι μια πίπα», ή: Το μέγα μάθημα-σφαλιάρα του Ρενέ Μαγκρίτ: μη διαβάζετε τις λεζάντες.

Αχιλλέας Κυριακίδης, Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας (έκδ. Κίχλη. Αθήνα 2015, σσ. 13, 7, 37, 40). - Το motto εκ του ιδίου, (ό.π., σ. 32).

διά της φρουρούσης χάριτος

φάρμακον ακεσώδυνον * (σ. 82,9).

48. […] ζατρεύεσθαι των ελαιών οι καρποί
και οργάνοις τισί και λίθου βάρει το έλαιον εκπιέζεσθαι
και κενήν υδρίαν ελαίου πληρώσαι και ως αυτόν αγαγείν.** (σ. 136).

Εκ του Κουτλουμουσιάνου κώδικος 210 (φ. 106α-181β) προοίμιον:

1. Οι εν πελάγει μεγάλω πλέοντες, οις ουκ όρος, ου βουνός, ουδέ σκόπελοί τινες την χέρσον σημαίνουσι, πρός τινας αστέρας αποβλέποντες και προς εκείνους το σκάφος ρυθμίζοντες, αναυάγητοι διαμένουσιν. Οι δε γε της εκκλησίας μαθηταί και της ευσεβείας τρόφιμοι, οι εν τω πελάγει του βίου τούτου τυγχάνοντες, ου προς αστέρας τινάς αποβλέπουσιν, αλλά προς τους πάλαι αγίους και εναρέτους πατέρας το όμμα της διανοίας τείνοντες και τοις εκείνων ίχνεσι πόθω ψυχής ακολουθούντες, εις τον αυτόν λιμένα της ουρανίου βασιλείας διασώζονται· διά τούτο γαρ και οι βίοι αυτών εν ταις βίβλοις εγράφησαν, ίνα μη μόνον ακούοντες επαινώμεν, αλλ' ίνα και ποθήσαντες την αυτών πολιτείαν ζηλώσωμεν. (σ. 161).

Εκ του Βαρβερινιανού κώδικος 583 (σσ. 611-683)

3. […] και μακάριον βίον εν αώρω και ατελεί ηλικία πεπολιωμένην σοφίαν επιδεικνύμενος […] (σ. 18).
7. […] Του καιρού δε προϊόντος και εν έξει γεγονώς των τοιούτων πόνων και εθάδα ώσπερ την ψυχήν της τοιαύτης σκληροτέρας διαγωγής αποφήνας, εβδομάδος ημέρα των θείων μετελάμβανε μυστηρίων και μικρόν κλάσμα άρτου καχρυδίου, όπερ πλήρες ήν ευρώτος και έξωρον, ως μηδέ κάν γουν τη οσφρήσει σώζειν την άρτου ποιότητα, και πόσις δε ήν αυτώ ύδωρ, μέτρω και φειδοί λαμβανόμενον. (σ. 24). [= Ενώ δε ο καιρός περνούσε και είχαν γίνει έξις σ' αυτόν οι κόποι της ασκήσεως, και είχε σαν συνηθισμένη την ψυχή του σε τέτοια σκληροτέρα ζωή, κατά μίαν ημέρα της εβδομάδος μετελάμβανε των Θείων Μυστηρίων και, μετά την Μετάληψι αυτών, έτρωγε και μικρό κομμάτι άρτου κριθαρένιου το οποίον ήτο μουχλιασμένο από την πολυκαιρία, ώστε ούτε με την όσφρησι να διατηρή την ιδιότητα του άρτου] (μτφρ. υπό Γ. Κατσούλα, έκδ. Τήνος, Αθήνα 1997, σ. 42).
9. […] ηξίωμαι γαρ ουκ οίδ’ όπως ο ανάξιος έτι τω χοΐ συμφυρόμενος και θνητώ σαρκίω δεδεμένος οράν τρανώς τοις έσωθεν όμμασι τα αθέατα κάλλη και την ελπιζομένην μακαριότητα της των αιωνίων αγαθών απολαύσεως. (σ. 28).
11. Τούτοις τοις ρήμασι και ευχαίς επικαίροις εφοδιάσας ο γέρων τον όσιον […], τη υστεραία της χειρός του οσίου ο γέρων αψάμενος και είσω του θείου ναού γενόμενος και τω του ξύλου κρούσματι πάσαν συγκαλέσας την αδελφότητα, κοινής ευχής γενομένης, και τρις εκατοντάκις το Κύριε ελέησον πάντων εκφωνησάντων, εξήλθε πως ο των μοναχών όμιλος του ιερού φροντιστηρίου, ανιωμένων πάντων επί τη στερήσει του αδελφού και λυπουμένων. […] (σ. 34).
14. «[…] ιδού εγώ έτοιμός ειμι και προς πάντα κίνδυνον ευτρεπής και παράσκευος. Ει δ' ουκ ελάβετε, τί διά κενής ανομείτε, ώ κάκιστοι, οι μηδέ κατά χοίρων όλως ειληφότες εξουσίαν;» Είτα και πλέον ή κατά άνθρωπον είναι διά της φρουρούσης χάριτος δεικνύων, ίστατο μεν αδεής, έφερε δε διά χειλέων τα του Δαβίδ ρήματα, λέγων «Κύριος φωτισμός μου και σωτήρ μου, τίνα φοβηθήσομαι; Κύριος υπερασπιστής της ζωής μου, από τίνος δειλιάσω; Εάν παρατάξηται επ' εμέ παρεμβολή, ου φοβηθήσεται η καρδία μου» και τα εξής.
15. Αλλ' ούτω μεν τληπαθών ο αοίδιμος εφ' όλης τρισίν έτεσιν, επί τε τη αμέτρω σκληραγωγία και τοις εκ των ακαθάρτων δαιμόνων πειρασμοίς, έκαμνε μεν το σώμα διαπονούμενος και μογών εν τοις υπέρ φύσιν αγώσιν· […] Ευθύμησεν ο μέγας επί τη θεία τήδε και αγαθή επαγγελία και των ασκουμένων πλέον από τρυφής το σώμα ρωσθείς και βεβαία πτερωθείς ελπίδι, ώρμησε παραχρήμα προς το κήρυγμα, παρομαρτούσης αυτώ και της οδηγούσης χάριτος, καταδιώκων έκτοτε τα πονηρά πνεύματα ευθαρσώς και γενναίως και ώσπερ τισί θηρίος καλάμου επιτιμών αυτοίς. (σσ. 42, 44, 46).

*

Ο Λαμψίδης σταχυολογεί από έκδοση του 1646 εν Βενετία που εμπεριέχει και την Διαθήκη του οσίου ότι αναγράφεται: Εν ταις κλειναίς Βενετίαις, Παρά Ιωάννη Αντωνίω τω Ιουλιανώ. αχμσ΄. Πουλιέται κοντά εις το Πόντε του Αγίου Φαντίνου. (σ. 242).

Εκ της Διαθήκης Νίκωνος: στιχ. 4-7: […] ερχόμενος εγώ εις το Αμύκλειον [=Τεγέα] επαράγγειλα τα λόγια τα θεϊκά. Τότε δε εσυμαζώχθηκαν οι άρχοντες της Λακεδαιμονίας, εις την εκκλησίαν της αγίας Βαρβάρας και είπανέ μου, πώς εις την λακεδαιμόνιαν έπεσεν τόσον θανατικόν. Ώστε οπού εμείς δεν ημπορούμεν να θάπτομεν τους νεκρούς. [και εξιστόρισις της σωτηρίας εκ του θανατικού κατόπιν οδηγιών του αγίου]. (σ. 251).

Ακροτελεύτειος στιχ. 156-157: Διά να οδηγήση ο θεός να φυλαχθούσι όλα ετούτα οπού εγώ εσχεδίασα εις το τετράδιον. (σ. 256).

*

διά την ζωγραφικήν τέχνην εν Βυζαντίω

α) Ο ζωγράφος, και ο πλέον επιδέξιος, εχρειάζετο «μοντέλο», είχεν ανάγκην να έχη προ αυτού το ζωγραφούμενον αντικείμενον.

β) Κατά πρώτον εγράφετο επί του πίνακος [σανίδι, 92,5] το όλον σχέδιον και μετά ταύτα εχρωματίζετο και

γ) ειδικώτερον δια την απεικόνισιν του Οσίου: Τούτον ο ζωγράφος παρέστησε μακρόν μεν τη ηλικία (= το ανάστημα), το σχήμα ερημικόν (= το του μοναχού, του αναχωρητού) και ράκος παλαιόν ενειμένον, αυχμώντα την κεφαλήν (= ακάλυπτον άρα), μέλανας δε κεκτημένον τας τρίχας της κεφαλής και του πώγωνος… έφερε… επί χείρας και ράβδον σταυρόν έχουσαν περί το άκρον αυτής [90, 31-35]. Βεβαίως η απεικόνισις ενέφαινε τον Όσιον ουχί εις γεροντικήν ηλικίαν, αλλά εισέτι νέον. (σ. 433).

Βίος και Πολιτεία και μερική θαυμάτων διήγησις του αγίου και θαυματουργού Νίκωνος μυροβλύτου του Μετανοείτε [928-1005],
εν τω τόμω: Ο εκ Πόντου όσιος Νίκων ο Μετανοείτε (κείμενα – σχόλια), Οδ. Λαμψίδου (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών – περιοδικό Αρχείον Πόντου, Παράρτημα 13 – Πηγαί της Ιστορίας των Ελλήνων του Πόντου, Αθήναι 1982).

εκ της ταπεινώσεως τον φωτισμόν...

και ψηλάθε ξαγναντεύαν γυπαϊτοί·
και ταράχτη ένας μαΐστρος και μουρμούρισε
προς τα βούρλα, προς τους βάτους,
κι αποκάτου απ' τις σταχτιές τις αψηφιές
παραμόνευαν οι οχιές,
και στον ήλιο αναγαλλιάζοντας
ακαμάτρα η σαύρα σείστηκε
κ' έκραξε κι αυτή· «Για δες!» *

Εκ νεότητος σαυτόν πάσης υλικής προσπαθείας εκκαθάρας,
Βησσαρίων μακάριε,
των αρετών έπλεξας την όντως χρυσήν σειράν,
και παρά τοις πολλοίς άπλοκον.
Αποταγήν γαρ πρώτον των πάντων ποιησάμενος,
εκ ταύτης υποταγήν τελείαν επλούτησας·
εκ της υποταγής την πραότητα·
εκ της πραότητος την ταπείνωσιν·
εκ της ταπεινώσεως τον φωτισμόν·

εκ του φωτισμού την διάκρισιν·
εκ της διακρίσεως την διόρασιν·
εκ της διοράσεως την προόρασιν,
και την τελείαν αγάπην προς τον Θεόν και τον έγγιστα·
δι' ών έσοπτρον ακηλίδωτον εγένου της θείας χάριτος…

Δοξαστικό σε ήχον δ΄ των στιχηρών προσόμοιων εις το Κύριε εκέκραξα του Μικρού εσπερινού της ιε’ Σεπτεμβρίου, εκάστου ενιαυτού, ότε μνήμην ποιούμεθα αγίου Βησσαρίωνος Λαρίσσης κτίτορος της μονής Δουσίκου παρά την Πύλη και την Πόρτα Παναγιά Τρικάλων.-

*

Εις το όρος ανήλθες το νοητόν, και τον γνόφον υπέδυς τον μυστικόν,
τα βάθη του Πνεύματος εμυήθης θεόσοφε,
μυστικώς εκτυπώσας Τριάδος την ένωσιν,
εν πλαξί σής καρδίας, δακτύλω Θεότητος.
Όθεν Βησσαρίων,
Λαρισσαίων εδείχθης φωστήρ τηλαυγέστατος,
και διδάσκαλος άριστος.
Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ,
των πταισμάτων άφεσιν δωρήσασθαι,
τοις εορτάζουσι πόθω την σεβάσμιον μνήμην σου.

Κάθισμα σε ήχο πλ. δ΄ μετά την β΄ στιχολογίαν του Όρθρου της ίδιας εορτής.-

-----
* Το motto εκ του Κωστή Παλαμά, Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου. Απόσπασμα από τον Λόγο ια΄. Το τραγούδι του αδάκρυτου (έκδ. Το Βήμα, Αθήνα 2014, σ. 175).

την μεγάλη Παρασκευή

[…] στον Γολγοθά, πίσω από τον Σταυρό που έχουν υψώσει για την ημέρα αυτή, βάζουν μια θέσι που κάθεται ο επίσκοπος, κι εμπρός του βάζουν ένα τραπέζι σκεπασμένο με κάλυμμα, γύρω απ' το οποίο στέκονται οι διάκονοι και φέρνουν την επίχρυση ασημένια λειψανοθήκη που μέσα βρίσκεται το Τίμιο Ξύλο του Σταυρού· την ανοίγουν, την παρουσιάζουν και βάζουν πάνω στο τραπέζι το Ξύλο του Σταυρού και την επιγραφή.

Όταν γίνη αυτή η τοποθέτησι πάνω στο τραπέζι, ο επίσκοπος καθισμένος ακουμπά τα χέρια του στα άκρα του Τιμίου Ξύλου και οι διάκονοι που είναι όρθιοι τριγύρω επαγρυπνούν. Και να γιατί επαγρυπνούν:

σύμφωνα με την συνήθεια που επεκράτησε, ένας-ένας, όλος ο κόσμος έρχεται, πιστοί και κατηχούμενοι, και γονατίζοντας μπροστά στο τραπέζι, ασπάζονται το Τίμιο Ξύλο και φεύγουν. Και όπως λένε, δεν ξέρω πότε, κάποιος έμπηξε τα δόντια και έκλεψε ένα κομμάτι του Τίμιου Ξύλου, και γι' αυτό τώρα οι διάκονοι που είναι τριγύρω ορθοί επαγρυπνούν, από φόβο μήπως κανείς πλησιάζοντας (να προσκυνήση) τολμήση να κάνη το ίδιο.

Έτσι λοιπόν περνούν όλοι, ένας-ένας· γονατίζουν, ακουμπούν στην αρχή με το μέτωπο, ύστερα με τα μάτια τον Σταυρό και την επιγραφή, έπειτα προσκυνούν τον Σταυρό και φεύγουν, αλλά κανείς δεν βάζει το χέρι του για να τον αγγίξη. Όταν ασπασθούν τον σταυρό και προχωρήσουν λίγο […]

Αιθερίας, Οδοιπορικόν των Αγίων Τόπων και Σινά (έκδ. Τήνος, Αθήνα 1989, σσ. 88-89).

*

Δεν ξέρω εγώ κανένα θεό Χρέος,
ένα θεό εγώ ξέρω· την Αγάπη.
Αγάπη, από το χρέος σου είμαι ωραίος.

Εσύ με κάνεις δούλο, εσύ σατράπη,
φτερά τα κάνεις τα σκοινιά του γάμου·
πότε με δέρνεις, βέργα ενός αράπη,

πότε ανθείς, περιβόλι ολόγυρά μου.
Εσύ με τα βαθιά τα καταφρόνια
με γιομίζεις· πλαταίνεις την καρδιά μου,

σα θάλασσας αγέρας τα πλεμόνια.
Έρωτα εσύ, μονάρχη και γενάρχη!
Εσύ τυφλή και η Μοίρα, εσύ και η Πρόνοια.

Ό,τι δεν αγαπούμε, δεν υπάρχει.

Κωστής Παλαμάς, Σατιρικά γυμνάσματα (έκδ. Ιδεόγραμμα, Αθήνα 1998, σ. 46). -Κι ως επισημείωση ο τελευταίος στίχος του Β.19 γυμνάσματος: «το τρίστιχο απ’ την Κόλαση του Δάντη!» για την μετρική του (ό.π., σ. 33). Ο ίδιος.

οι άξιες ιδέες είναι σκοτεινές

[…] αν μού το επιτρέπετε, θα πώ ότι οι άξιες ιδέες είναι σκοτεινές, μαύρες, εντελώς αντίθετα με τις άλλες που περιφρονώ, τις λευκές. Ιδού μία πειραματική, επί του ιδίου του υποκειμένου μου, εξήγηση του παραπάνω. Διάβαζα Πλάτωνα, τον πατέρα και θεμελιωτή των ιδεών, και ομολογώ πως η ανάγνωση του κειμένου του ήταν ένας καινούριος δρόμος για να προχωρήσει η ψυχή μου.

Διαβάζοντας όμως δεν απομόνωνα από τα τριγύρω, δεν αποσπούσα, ούτε ξεχώριζα καμιά ιδέα, το εναντίον μάλιστα, αγανάκτησα με τον σχολιαστή, που κάνοντας μια δουλειά σαν κι' αυτήν που απέφευγα, πιστεύω ότι αδικούσε τον Πλάτωνα. Οι ιδέες που μ' άφηνε να καταλάβω ο Πλάτων είχαν διαστάσεις, είχαν την αλήθεια του χεριού και της αφής, πράγμα που δεν υπήρχε διόλου στα μονόχνωτα λόγια του αλλουνού, και ας έλεγε όσο ήθελε ότι κρατούσε η σκούφια του από τον μεγάλο αρχαίο.

Οι ιδέες που παραδέχουμαι έχουν σώμα και υπόσταση, και γι' αυτό τις λέω σκοτεινές. Μπορούν, είναι ικανές να πείσουν τις αισθήσεις. Οι ιδέες αυτές ανεβαίνουν από μέσα μας και εκρήγνυνται σαν άνθη στον έξω κόσμο.

Συνεχίζοντας την παρομοίωση της ιδέας με τον κόσμο της βλαστήσεως, μπορούμε να διακρίνουμε στην υπόστασή της διάφορα στάδια, ανάλογα κάπως με τα στάδια της φυτικής καλλιέργειας και αναπτύξεως. Ίσως εν τέλει και συνολικά η ιδέα να μην είναι παρά η φυσική ακολουθία της καλλιέργειας του αντικειμένου κόσμου μέσα στην υποκειμενική ψυχή.

Επόμενα μπορούμε για ιδέα να πάρουμε και άλλα στάδια της εσωτερικής ανόδου και αναπτύξεως, εκείνα επί παραδείγματι που δεν είναι καθόλου άνθη, το μακροχρόνιο υπόγειο στάδιο των αλλοιώσεων που υφίσταται ο σπόρος. Το στάδιο τούτο δεν μπορεί ν' αρνηθεί κανείς πως αναγκαστικά, όσες σχετικές διαφωτίσεις και αν γίνουν, παραμένει κατά βάση σκοτεινό.

Αν πάλι πεισθούμε αρχικά για τη σκοτεινάδα των ριζών, κατόπι δεν είναι δύσκολο να πεισθούμε και για τη σκοτεινότητα του λουλουδιού. Μ' αυτό δεν θέλω να εμπνεύσω κανενός είδους απαγόρευση, ώστε βγαίνοντας στους αγρούς να διστάζετε να κόψετε αγκαλιές λουλούδια. Είναι γεμάτα ομορφιά και στολίζουν πλούσια το σπίτι. Αλλά τούτο μόνο· μην πιστέψετε ποτέ ότι κόβοντας τα λουλούδια συναποκομίζετε και το μέγα μυστήριο της αγάπης που τα γεννά.

Μια τέτοια αγάπη ή φύση είναι και ο κόσμος των ιδεών που προβάλλει ο Πλάτων.

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής, Α΄ (β΄ έκδ. ΑΣΕ ΑΕ, Θεσ/νίκη 1978, σσ. 12-13).

προσευχόμενοι εντός του Νοήματος και της Ομορφιάς

Ο Ελύτης και ο Καρούζος -προσευχόμενοι εντός του Νοήματος και της Ομορφιάς- είναι οι συνεχιστές στην παράδοση της μυστικής εμπειρίας, διαμέσου της λογοτεχνίας. Παρατηρώντας τους κεντρικούς νοηματικούς άξονες του έργου τους, μπορούμε εύκολα να συνδέσουμε τους δυο ποιητές με τους ησυχαστές της ερήμου.

Ο Ελύτης προσεύχεται με τον τρόπο του Ευαγρίου Ποντικού: Χωρίς το σώμα του. Χωρίς το σώμα του κόσμου. Χωρίς τη σάρκα. Επειδή αποσαρκώνει κάθε σώμα -και κάθε πραγματικότητα- για να την αναγάγει μέσα στο φώς. Έτσι, μοιάζει να αρθρώνει ξανά το λόγο της καθαρής προσευχής: «Αρνήσου την σάρκα και την ψυχή και ζήσε σύμφωνα με το νού». «Προχώρα από άυλο σε άυλο και θα εννοήσεις». [...]

Ο Ευάγριος με την καθαρή προσευχή, κενώνει τον εαυτό του μέσα στο Θεό, που είναι ο εαυτός του. Ο Ελύτης, με την καθαρότητα του βλέμματος, γίνεται το ίδιο το «βλέπειν», ένας τρόπος που ενώνει τον οφθαλμό του Θεού (την ιδέα της τελειότητας) με το μάτι εκείνου που κοιτάζει, ώστε ο άνθρωπος και ο Θεός να ενοποιηθούν μέσα στην ομορφιά. […] Όμως και για τους δύο, ισχύει η ίδια πνευματική αλήθεια: το φυσικό πραγματώνεται μέσα στο ουράνιο: Η γή προσκαλείται ν' ανέβει στον ουρανό.

*

Στον αντίποδα του διδύμου Ελύτη-Ευαγρίου Ποντικού, ο Καρούζος βρίσκει την αντιστοιχία του στον Μακάριο. Όπως ο Μακάριος, έτσι και ο Καρούζος τοποθετεί τον ουρανό στην πραγματικότητα της γής: Ο Μακάριος φέρνει το νού να κατοικήσει στο σώμα. Ο Καρούζος φέρνει την έννοια να φωλιάσει στο πράγμα. Ο Μακάριος αρνείται την αποϋλοποίηση και συνδέει την ύλη με την έννοια του προσώπου. Ο Καρούζος ορίζει την υπαρκτικότητα ως την πλήρη κατάφαση του ανθρώπου. Όπως ο Μακάριος, έτσι και ο Καρούζος επιμένει στο θέατρο της αληθινής ζωής: εκεί όπου το πνεύμα λαλεί την ομορφιά, αλλά και το «άσχημον» του θανάτου. [...]

Η ιστορικότητα -η υλικότητα- καθίσταται ο τόπος συνάντησης του Καρούζου και του Μακαρίου. Ο Μακάριος δεν μπορεί να νοήσει την πνευματική ζωή χωρίς την πράξη -τη δράση- της αγάπης εντός του κόσμου, μια κατάσταση ενεργοποιημένη από την ίδια την προσευχή, που και αυτή είναι εγκόσμιο γεγονός.

Ο Καρούζος δεν μπορεί να εννοήσει την ποίηση έξω από τη σωματικότητά της– έξω από την περιπέτεια ενός σώματος πάσχοντος, όπως εκείνο του πάσχοντος Ιησού πάνω στο σταυρό. [...]

Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Νίκος Καρούζος. Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος (έκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2020, σσ. 51, 52, 53, 54).

προπαρασκευή τινα

ο γαρ θεός υπερούσιος
υπέρ επέκεινα πάσης ουσίας
και εί τι τούτου πορρωτέρω υπάρχει.*

Με τέτοια λοιπόν ακατανίκητα συμπεράσματα αποδιώχνει ο λόγος της Εκκλησίας τους πλανώμενους της κάθε παράταξης και δεν αφήνει περιθώρια σ' αυτούς που θέλουν να συκοφαντήσουν την αλήθεια. Διότι αν κάποιος που επιθυμεί τη διαίρεση επιχειρήσει με την ομολογία των δύο φύσεων να βγάλει συμπεράσματα ότι πρόκειται για δύο υποστάσεις δηλ. πρόσωπα, βεβαίως διαψεύδεται και μάλιστα όχι λίγο με τους ορισμούς που προαναφέρθηκαν. Διαψεύδεται όμως πολύ περισσότερον με τον άλλο από τους όρους και μάλιστα πολύ εύκολα, εννοώ δηλ. τον όρο μία φύση του Θεού λόγου σεσαρκωμένη.

Ο όρος αυτός παρουσιάζει με σαφήνεια ότι η ανθρωπότητα του Χριστού δεν έγινε ποτέ γνωστή ως υπόσταση παρά μόνον όταν η θεϊκή φύση εισέδυσε στην παρθενική μήτρα. Από την παρθενική λοιπόν μήτρα με ανέκφραστο τρόπο έπλαθε και έδινε σ' αυτή μορφή διά του εαυτού της με αποτέλεσμα ούτε οι ίδιες οι πρώτες αρχές της ζωοπλαστίας να μην έχουν την ανθρώπινη φύση χωρίς την ουσιώδη και φυσική εμφιλοχώρηση της θείας φύσεως η οποία προσέλαβε την ανθρώπινη.

Και γιατί αναφέρω τις αρχές της ζωοπλαστίας τη στιγμή που η ίδια η παρθένος Μαρία δεν θα μπορούσε να πάρει δύναμη για να γεννήσει με τρόπο υπερφυσικό, εάν ο λόγος (ο θείος) δεν την παρορμούσε σ' αυτό με την εγκατοίκησή του στη μήτρα; Επομένως πώς είναι δυνατόν, αυτή η ανθρωπότητα του Χριστού που ποτέ δεν υπήρξε ως ιδιάζουσα υπόσταση αλλά πέτυχε την ύπαρξη και την υπόσταση με το θεό λόγο που την προσέλαβε, πώς μπορεί αυτή η ανθρωπότητα να ονομαστεί ποτέ υπόσταση, ή να μπορεί να αναγνωριστεί ξεχωριστά ως πρόσωπο ιδιοσύστατο καθ' εαυτό;

Είναι πράγματι ηλίθιο και μάταιο να ομολογεί κανείς αυτά και να αναζητεί δύο υποστάσεις ή πρόσωπα σ' ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Εκτός εάν κανείς τιμάει αυτά και τα ασπάζεται κάπως με τα χείλη, ενώ η καρδιά του απέχει πολύ από αυτά. [ηλίθιον όντως και μάταιον το ταύτα συνομολογείν και δύο υποστάσεις ή πρόσωπα ζητείν επί του τοιούτου αποτελέσματος, ει μή τι άρα τις τοις χείλεσι μεν τιμά και ασπάζεται ταύτα, η δε καρδία αυτού πόρρω απέχει απ' αυτών.]

Εάν λοιπόν κάποιος θέλει να ομολογεί γνήσια και εκκλησιαστικά τις δύο φύσεις στο Χριστό και τον όρο μία φύση του Θεού λόγου σεσαρκωμένη ας τα δεχτεί με απλωμένα χέρια και ολόκληρη την καρδιά του, όπως τα φανερώνουν όσα είπαμε. Αν πάλι νομίζει ότι εμείς συγχέουμε τη θεία οικονομία, επειδή τάχα το σεσαρκωμένη μπορεί να εννοηθεί και διαφορετικά, λαμβάνοντας υπόψη κοντά στο λόγο της ευσέβειας την ερμηνεία ενσαρκωμένη με σάρκα ζωντανή συναποτελούμενη από ψυχή νοερή και λογική να σταματήσει στο εξής να προφασίζεται αμαρτωλές προφάσεις.

Θεοδώρου της Ραϊθού, Προπαρασκευή [192-193, 4] εν Αθαν. Νίκας, Θεόδωρος της Ραϊθού (έκδ. Μονής Σινά, Αθήναι 1981, μτφρ. σσ. 186-189). - Στο motto στοιχειώδης φρασούλα του ιδίου πατρός (ό.π., [202, 9-10], εν σσ. 206-207).

έμαθε την ευχή της προσκομιδής

Έλεγε μάλιστα σε μάς ο Αββάς Γρηγόριος ο από Σχολαρίων. ότι ήταν ένας αδελφός στο Κοινόβιο του Χοζεβά, ο οποίος έμαθε την Προσκομιδή της Αγίας Αναφοράς. Μια λοιπόν ημέρα εστάλη να φέρει πρόσφορα και ερχόμενος στο Μοναστήρι, είπε την Ακολουθία της Προσκομιδής κατά την τάξιν.

Τα πρόσφορα αυτά έβαλαν οι Διάκοι μέσα στον δίσκο μπροστά στο Άγιον Θυσιαστήριον και όταν έκαμε την Προσκομιδή ο Αββάς Ιωάννης ο επονομαζόμενος Χοζεβίτης –ο οποίος τότε ήταν Πρεσβύτερος και αργότερα έγινε Επίσκοπος Καισαρείας της Παλαιστίνης– δεν είδε, κατά την συνήθεια, την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος.

Και επειδή λυπήθηκε μήπως ο ίδιος διέπραξε κάποια αμαρτία και γι' αυτό απομακρύνθηκε το Άγιον Πνεύμα, μπήκε στο διακονικόν και έπεσε με το πρόσωπο στη γή κλαίγοντας. Εμφανίστηκε τότε σ' αυτόν Άγγελος Κυρίου λέγοντας ότι, αφ' ότου ο αδελφός ο οποίος έφερε τα πρόσφορα έλεγε την Ακολουθία της Αγίας Αναφοράς στον δρόμο, αγιάστηκαν αυτά και είναι τέλεια.

Από τότε έβαλε κανόνα ο Γέροντας να μη μάθει κανείς την Αγία Αναφορά χωρίς να είναι χειροτονημένος, ούτε να την λέει οποτεδήποτε δίχως [να βρίσκεται] σε τόπο αγιασμένο.

[εκ του Παλαιού Λειμωναρίου Ιωάννου του Μόσχου ή Ευκρατά, «περί οσίων ανδρών, κεφ. 15ο και 16ο», με την επισημείωση πως το νέο αυτό παιδί, αγένειο, ήταν ο όσιος Ζήνωνας, ο τελευταίος από τους πέντε πρώτους οικιστές του Χοζεβά πριν ακόμη έρθει ο Ιωάννης (στο ίδιο, σσ. 126-128).

Εκ του Βίου του οσίου Ιωάννου επισκ. Καισαρείας του Χοζεβίτου, εν Του Χοζεβά άγιοι κτήτορες. Των ασκητών ποδηγέται (έκδ. Ι.Μονής Χοζεβά, 2007, σσ. 117-118).

δηλοί την νέκρωσιν

«Το μαύρο φόρεμα των Μοναχών, γράφει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, εν τω Πηδαλίω, σ. 261, δηλοί ότι μοναχικώς αυτοί πολιτεύονται, συμμαζωμένοι εις τον εαυτόν τους, καθώς και το μαύρον χρώμα συμμαζώνει την όψιν εις εαυτό. Δηλοί ακόμη και το πένθος και λύπην οπού πρέπει να έχη ο Μοναχός.

Ο μεν χιτών, ός νυν εσώρασον καλείται και ζωστικόν, δηλοί τον χιτώνα της αγαλλιάσεως και την θείαν δικαιοσύνην ήν ενδύεται ο μοναχός, αντί των δερματίνων χιτώνων και αντί της γυμνώσεως του Αδάμ.

Το παλλίον [το οποίον ήτο φόρεμα και περιβόλαιον] δηλοί την στολήν της αφθαρσίας και σεμνότητος, και την θείαν σκέπην και περιβολήν. Η ζώνη, δερματίνη ούσα και σφίγγουσα την μέσην, δηλοί την νέκρωσιν των σαρκικών επιθυμιών και την σωφροσύνην, και το να ήναι έτοιμος εις τας διακονίας ο μοναχός.

Τα σανδάλια και παπούτσια δηλούν πώς πρέπει να τρέχη ετοίμως την στράταν του Ευαγγελίου της ειρήνης, χωρίς να σκοντάβη, αλλά να πατή επάνω των νοητών όφεων. Και ότι, καθώς τα παπούτσια είναι υποκείμενα εις το λοιπόν σώμα, έτσι και το σώμα πρέπει να ήναι υποκείμενον εις την ψυχήν.

Το κουκούλιον δηλοί την περικεφαλαίαν του σωτηρίου, την της θείας χάριτος επισκίασιν, την αποβάλλουσαν τα του κόσμου νοήματα, την ακακίαν και ταπείνωσιν, ότι τα άκακα νήπια τοιαύτα φορούσι κουκούλια.

Ο ανάλαβος δηλοί ότι αναλαμβάνει τον Σταυρόν του Κυρίου, ο μοναχός, και ακολουθεί Αυτώ. Έχων δε έμπροσθεν και όπισθεν σταυρούς, δηλοί ότι και ο κόσμος πρέπει να σταυρώνεται εις τον μοναχόν, με την απ' αυτού αναχώρησιν, και ο μοναχός εις τον κόσμον με την προς αυτόν προσπάθειαν, κατά το «εμοί κόσμος εσταύρωται, καγώ τω κόσμω» (Γαλάτας, στ΄, 18).

Ο μανδύας δηλοί ότι ο μοναχός ευρίσκεται τυλιγμένος εις τον μανδύαν του ωσάν μέσα εις τάφον, και ότι ο μοναχός δεν πρέπει να ασηκώνη χέρι είς τινα, (διά τούτο ο μανδύας είναι αχειρίδωτος, ήγουν άνευ μανικίων), μήτε να πράττη τι τού παλαιού ανθρώπου, το δε άπλωμα του μανδύου δηλοί το πτερωτικόν των Αγγέλων, ότι αγγελικόν καλείται το σχήμα των μοναχών. Αι δε τέσσαρες γωνίαι του μανδύου δηλούσι τας τέσσαρας γενικάς αρετάς, φρόνησιν, σωφροσύνην, δικαιοσύνην και ανδρείαν».

Βίος και Πολιτεία και μερική θαυμάτων διήγησις του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε (νεοελ. απόδ. Γ. Κατσούλα, έκδ. Τήνος, Αθήνα 1997, σσ. 286-287, 303, σχόλια 13 & 43).

όρη εις τα θεία ηυλίσθη της ερήμου

Ο δε Νείλος ο ποταμός εξέρχεται από την γήν της Εδέμ
και ποτίζει την Χαμπεσίαν [= Αιθιοπίαν] και την Αίγυπτον
και σεβαίνει τρέχοντας εις την θάλασσαν.*

Ύλην ματαιότητος την σαθράν, έφλεξας Νικάνορ της ασκήσεως τω πυρί,
σού γαρ η καρδία τω έρωτι εφλέχθη· Χριστού του σού Νυμφίου
όν και επόθησας.

Χαίρε, το κατάκαρπον δένδρον της χάριτος

Χαίρε, σύριγξ ο φυσώμενος λεπτή αύρα του Θεού

Στίχοι από τα μεγαλυνάρια μεν εκ του Παρακλητικού Κανόνος (που συνέγραψεν η καθηγουμένη Ισιδώρα Μοναχή Αγιεροθεΐτισσα εκ Μεγάρων) και χαιρετίσματα εκ των Χαιρετισμών εκ παλαιού χειρογράφου (αγνώστου τινός ποιητού) εις τον Όσιον Νικάνορα τον Θαυματουργόν (7η Αυγούστου) (έκδ. Ι.Μ. Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας, Δεσκάτη Γρεβενών 2017).

*

οις πάλαι έδειξε Χριστός το πλήρες της φιλίας **

Και αύθις υποκάτωθεν υπάρχει μία στέρνα,
μακάρι να ετύγχανες με φίλον να σ' εκέρνα.
Αφίσταται της εκκλησιάς έως τριάκοντα ουργίας
και όταν εκπληρώσωσι τας θείας λειτουργίας
και ο παπάς κι οι μοναχοί υπάγωσιν εις ταύτην,
μετ' ευφροσύνης και χαράς πάντες παξιμαδίζουν,
κατασκοπούντες τον φρικτόν τόπον οπού αυλίζουν.

*

Επάνωθ<εν> δε της αυτής [ενν. της κορυφής του όρους της αγίας
Επιστήμης στα ανατολικά της Μονής Σινά] καμαρόπετρα πέλει,
εξ ής προβάς ο ήλιος, οπόταν ανατέλλει,
εκπέμπει την ακτίναν του στην κόγχην του βημάτου
της εκκλησίας της σεπτής ακαταφλέκτου Βάτου·
ένθα σημείον έλαβον οι λεφτουργοί [= λεπτουργός, λιθοξόος] του κτίζει<ν>
κατά ανατολάς αυτήν και σεμνώς καλλωπίζειν.

*

Η δε αγία τράπεζα έστι μέσον θεμένη
μετά χρυσινοσηρικά περικεκαλυμμένη,
ως κλίνην πορφυρόστρωτος Χριστού του βασιλέως.

*

Παρόδευσον και άπιθι μέχρι δύο σταδίων
και μέλλεις πέτρας εφευρείν μετά λεπτών κλαδίων.
Αύται δε πέτραι λέγονται της παναγίας Βάτου·
θεόθεν γαρ προζωγραφέν εκ προνοίας αφάτου.
Συλλέξας λάβε μετά σού, άγε εις την οικίαν,
αλέξημα γαρ πέλουσιν εις πάσαν μαλακίαν,
εις ρίγον, εις κεφαλ<αλ>γίαν και άλλην αρρωστίαν·
τοις έχουσιν ευλάβειαν παρέχουν ευρωστίαν.

*

Εκεί γαρ [ενν. στη θάλασσα της Ραϊθού] μέλλεις κατιδείν
φυτών ποικιλοχρόων
βλαστήματα βλαστάνοντα εκ του βυθού αθρόον.
Ομοίωμα μεν έχουσι φυτών και βλαστημάτων,
τη αληθεία μεν εισίν πέτρες εξ αυτομάτων.
Χαράν χαρίσει αληθώς θαρρών εν παραδείσω
εστάναι ταύτα καθορών, λέγων: «Τίνα κρατήσω;
Τίνα δρέψομεν εξ αυτών; Τίνα δε και αφήσω;
Έκαστον έχον το τερπνόν· ποίον να προτιμήσω;»
Κοκκινοπρασινόχροα, κιτρινοβυσσινάτα,
πορφυροκυανίζοντα πέλουν ασπροχιονάτα.
Ταύτην γουν την ευπρέπειαν της τοιαύτης θαλάσσης
εμοί δοκεί ουκ άλλοθεν ειργάσατο ο Πλάστης.

Σ. Καδά, Προσκυνητάρια του αγίου και θεοβάδιστου όρους Σινά από δέκα ελληνικά χειρόγραφα 16ου-17ου αι.. Πέντε αποσπάσματα εκ της Ιστορίας του αγίου όρους Σινά, και των περιχώρων αυτού, έτι δε και των καθ' οδόν τοποθεσιών, ως και των πάλαι γεγονότων θαυμάτων τεραστίων. Ποίημα κυρίου Παϊσίου μητροπολίτου Ρόδου (έκδ. Ιδρύματος Όρους Σινά, Αθήνα 2003, σσ. 154, 160, 169, 201, 207). - Απ' όπου και το δεύτερο motto (ό.π., σ. 167).

-----
* Το αρκτικό όμως motto εκ του χειρογράφου Περί του αγίου και θεοβαδίστου όρους Σινά κατά το χειρόγραφο Κουτλουμουσίου 390.2, όπως δημοσιεύθηκε στο: Σ. Καδά, Προσκυνητάρια του αγίου και θεοβάδιστου όρους Σινά από δέκα ελληνικά χειρόγραφα 16ου-17ου αι. (έκδ. Ιδρύματος Όρους Σινά, Αθήνα 2003, σ. 149).

εις μαρτυρίαν Χριστού της αναστάσεως

Εξ ευωνύμων δ' άπεστι, έως δέκα σταδίων,
οδός ένθα απόκειται μέγα πλατύ πεδίον,
εν ώ πεφύκασι πολλά λείψανα τεθαμμένα·
τα μεν εισίν ακέραια, τα δε συντεθλασμένα.

Ουδείς ανθρώπων έγνωκε τίνες υπήρχον ούτοι,
ή ευσεβώς συνέζησαν ή ασεβείας πλούτει.
Αλλ' όμως γίνετ' επ' αυτοίς κατ' έτος μέγα θαύμα,
εν ώ και συναθροίζεται πολλών ανθρώπων τάγμα.

Την γαρ μεγίστην και σεπτήν πασών των εβδομάδων,
εν ή Χριστός ανέστησε τον Αδάμ εκ νεκάδων,
τη έκτη της Παρασκευής, ημέρα τη μεγίστη,
αθρόως αναδίδονται εκ των κειμένων πλείστοι
και καθορώνται -τοις πολλοίς όντως- εν τω πεδίω
κατακείμενοι· προφανώς θαύμα φρικτόν και θείον
πώς οι νεκροί εξέρχονται της γής των κενεώνων,
προτεθαμμένοι πέλοντες [= υπάρχοντες] άνωθεν των αιώνων.

Και ούτως εκκαλύπτονται μέλλοντες την ημέραν
Χριστού της αναλήψεως, φωτός την λαμπροτέραν.

Επάν δε τεσσαράκοντ<α> ημέραι τελεσθώσιν,
αίτινες την ανάστασιν Κυρίου παριστώσιν,
αύθις κατάγονται εις γήν καθάπερ και προ τούτου
υπάρχειν καταχθόνιοι· φευ θαυμάτων τοιούτων!

Καί τις ποτέ των μοναχών, ότε υπήρχον έξω
εν τω πεδίω τα οστά, ίνα τ' αληθή λέ{γ}ξω,
αφείλετό τι των οστών τη κέλλη προσκομίσας,
και ώσπερ προφερέστερον των απάντων νομίσας,
επέθε{ν}το εν κιβωτίω κλειδί επισφαλίσας.
Και μετά την ανάληψιν Κυρίου υπανοίξας
ουκέτι εύρατο οστούν ένδον· και γαρ ηρπάγη,
επεί και Άδου Κύριος ανάγει και κατάγει.

Τούτο, ως εμοί γε δοκεί, <κεί>ται εις μαρτυρίαν
Χριστού της αναστάσεως και δι<ά> απορίαν
τοις λέγουσιν «ανάστασιν νεκρών όλως ουκ έστιν»·
και γαρ σαφές τεκμήριον τω θαύματι κατέστην.

Απόσπασμα εκ της «Ιστορίας του αγίου όρους Σινά και των περιχώρων αυτού, έτι δε και των καθ’ οδόν {των} τοποθεσιών, ως και των πάλαι γεγονότων θαυμάτων τεραστίων». Ποίημα κυρίου Παΐσίου μητροπολίτου Ρόδου, κατά το εκτενές (2.279 στίχοι) χειρόγραφο Ξηροποτάμου 27.1. - Εν Σ. Καδά, Προσκυνητάρια του αγίου και θεοβάδιστου όρους Σινά από δέκα ελληνικά χειρόγραφα 16ου-17ου αι. (έκδ. Ιδρύματος Όρους Σινά, Αθήνα 2003, σσ. 218-219).

μια πραγματικά Ευχαριστιακή κοινότητα

νυν δε ε[πί μέση]ς πλατείας και πόλεως,

εν μέσω [πόλεως] πάντων ορώντων

γέγονεν [δικαί]ου άδικος φόνος.*

2. Πώς να κάνουμε τη Λειτουργική πράξη κοινή και κέντρο ακτινοβολίας ολόκληρης της προσωπικότητας;

Η ενορία δε θα γίνει ζωντανή, αν δεν γίνει ξανά μια πραγματικά Ευχαριστιακή κοινότητα. Ένα απ' τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της σύγχρονης Ορθοδοξίας είναι το ότι οι Θεολόγοι αναπτύσσουν την «Ευχαριστιακή Θεολογία» μόλο, που, στις περισσότερες Λειτουργίες δεν κοινωνεί κανένας (υπάρχουν πολλές εξαιρέσεις, το ξέρω, αλλ’ αυτό δεν εμποδίζει, από το να είναι η αποχή μια μαζική εκδήλωση). Η προσυνοδική μελέτη κι η Σύνοδος της Ορθοδοξίας θα ωφεληθούν πολύ απ' την πραγματική Παράδοση, αν η θεία Κοινωνία της Κυριακής επανεμφανιστεί στον Χριστιανικό λαό. Βέβαια, όχι σαν υποχρέωση, αλλά, τουλάχιστο, σαν κανονική εκδήλωση. Θα πρέπει να εφαρμοστεί και στο θέμα αυτό μια ολόκληρη παιδαγωγία της πίστης στις ίδιες τις ενορίες, για να εξηγηθεί ποιά είναι η πραγματική σχέση ανάμεσα στο Μυστήριο της Μετάνοιας και στο Μυστήριο της Ευχαριστίας, όπως και το τί σημαίνει προετοιμασία για τη θεία Κοινωνία.

Κατά δεύτερο λόγο, θα ωφελούσε, αν, σ' ορισμένες υποδειγματικές ενορίες, ξαναβρίσκονταν η προκωνσταντίνεια πράξη μιας Λειτουργίας, που θα είναι λιγότερο ένα θέαμα μπροστά στον λαό και περισσότερο μια κοινή πράξη, σε μια συνεργασία των λειτουργών κι εκείνων, που μετέχουν στη γενική ιερωσύνη.

Αυτό προϋποθέτει τη διπλή αποκρυπτογράφηση, την τοπική και τη χρονική, της ακολουθίας και προ πάντων της Αναφοράς με το μίκρεμα του εικονοστασίου (τέμπλον) και με την απαγγελία ολόκληρης της Αναφοράς «εκφώνως» και ειδικά της «Επίκλησης».

Αυτό είναι, πραγματικά, ένα ακόμα από τα σκάνδαλα της Ορθοδοξίας. Το ότι, δηλαδή, η Επίκληση αποκρύβηκε, έτσι, που να αγνοείται απ' τον λαό, μόλο, που οι Θεολόγοι αναπτύσσουν in abstracto μια θαυμάσια «μυστηριακή πνευματολογία».

Για να γίνει η Λειτουργία κοινή πράξη, θα πρέπει ο λαός ν' ανακαλύψει ότι είναι «συλλειτουργών», επισφραγίζοντας την Επίκληση με το τριπλό «αμήν».

Άλλες μεταρρυθμίσεις, που στην πραγματικότητα είναι επιστροφές στην αρχική πράξη και στο αρχικό νόημα, φαίνεται ότι επιβάλλονται. Όπως, η επαναφορά του ασπασμού της ειρήνης, η κοινή ψαλμωδία από όλο τον λαό όχι μόνο του «Πιστεύω» και του «Πάτερ ημών», αλλά και μεγάλων κομματιών της Λειτουργίας κι ειδικά των απαντήσεων στις διακονικές Λιτανείες και, τέλος, ίσως κι η επιστροφή στην αρχική σημασία της κοινής προσφοράς κατά τη Μεγάλη Είσοδο. Κι εδώ, επίσης θα πρέπει να γίνει μια πορεία συνετή, με δοκιμές, προσπάθειες, υποδειγματικές εμπειρίες.

Olivier Clement, “Όλοι μαζί ετοιμάζουμε τη Σύνοδο”, απόσπασμα από άρθρο δημοσιευμένο στο περιοδικό Contacts (no 76, σσ. 402-406), εν Λαός του Θεού. Δοκίμια ευχαριστιακής θεολογίας (μτφρ. μητροπ. Αττικής & Μεγαρίδος Νικοδήμος, έκδ. Σπορά, Αθήνα χ.χ. [1982], σσ.138-140).

-----
* Το motto στιχάκι εκ του Μελίτωνα Σάρδεων, Περί Πάσχα, εν Χ. Σκαρλακίδη, Άγιον Φώς. Το θαύμα της καθόδου του Φωτός της Αναστάσεως στον Τάφο του Χριστού (έκδ. Ελαία, Αθήνα 2017, σ. 157, σημ. 187).

ώ έρωτας Χριστού

Ο άνθρωπος είναι ένα όν τραγικόν,

και το γεγονός τούτο τον καθιστά απροσάρμοστον

εις τον κόσμον εντός του οποίου ζή.*

Ώ!! Ερωτικό ξεχείλισμα της ασματικής νύμφης προς τον γλυκύτατον Νυμφίον της Ιησούν, που στόμα και μάτια ενώθησαν, έγιναν ένα στο ίδιο σώμα.

Τα μεν μάτια να αναλύονται, να λιώνουν σε ερωτικά δάκρυα χαράς.

Το δε στόμα σε ατέλειωτα ερωτικούς ύμνους ευχαριστίας, δοξολογίας προς τον Νυμφίον της Ιησούν.

Ο Θεός εν μέσω της δημιουργίας Του οράται, φανερώνεται μέσα στο άπειρον, μέσα στο αιώνιον, μέσα στο γλυκύτατον, το ακατανόητον της σοφίας Του, της αγάπης Του προς τον άνθρωπον, της αρμονίας Του απ' όλα τα κτίσματά Του, της δοξολογίας Του υπ' αυτών.

Τα πάντα, ορατά και αόρατα, επίγεια και ουράνια, παντού και πάντοτε, εμφαίνουν, φανερώνουν δοξολογίαν Θεού, αγαπην Ιησού, παρουσίαν Θεού.

*

Πνευματική όρασις

Μα πότε θα έλθη η ευλογημένη ημέρα, εκείνη η μεγάλη και επιφανής, που όλοι μαζύ, άνθρωποι και άγγελοι, θα ενωθούν εις δοξολογίαν Θεού, μέσα στο αιώνιον φώς!

Μέσα στην αιώνιον χαράν!

Μέσα στην πνευματικήν αρωματικήν γλυκύτητα!

Ώ, τί αιώνιος χαρά περιμένει τους χριστιανούς, ανεκδιήγητος χαρά· ώ έρωτας Χριστού· ώ, πνευματική μέθη που ανοίγει άλλα μάτια και βλέπεις την γλυκύτητα της φύσεως της δοξολογίας του Θεού!

Έφη το σεπτόν και σεβάσμιον στόμα: Έρχομαι και θα έρχομαι και παραλήψομαι υμάς προς εμαυτόν, ίνα όπως επ’ μοί και υμείς ήτε (Ιω. 14, 3).

Ώ, έρωτας του Ιησού, που θα τον βλέπουμε πρόσωπον προς πρόσωπον αιωνίως!

Ύμνοι θείων ερώτων τινός αγιορείτου μοναχού του εικοστού αιώνος, που σώθηκαν σε πρόχειρες σημειώσεις οι οποίες προορίζονταν για προσωπική του χρήση, υπό γ. Εφραίμ Κατουνακιώτου, τα νυν άγιος (έκδ. Ι. Ησυχαστηρίου «Άγιος Εφραίμ», Κατουνάκια Αγίου Όρους 2000, σσ. 307-308).

-----
* Το motto εκ του Νικολάου Μπερδιάγιεφ, Περί του προορισμού του ανθρώπου (μτφρ. μητροπ. Σάμου Ειρηναίου, έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1950, σ. 88).

η ακραία θέση του Ιησού...

Ο Μυστικός Δείπνος, στη βόρεια πλευρά [στο Θάρι της Ρόδου], συντονίζει την εικονογραφία με του Νιπτήρα, απέναντι, σε ουσιώδη σημεία της σύνθεσης, που αφορούν στη θέση κυρίως του Ιησού, καθώς και στο σχήμα της τράπεζας. Η παράσταση αποδίδει τον καθιερωμένο εικονογραφικό τύπο της μεσοβυζαντινής τέχνης, κύριο γνώρισμα του οποίου αποτελεί η ακραία θέση του Ιησού.

Από τα τέλη του 13ου αιώνα εμφανίζεται και επικρατεί προοδευτικά στα παλαιολόγεια έργα ο τύπος με τον Χριστό στο κέντρο της ευχαριστιακής σύναξης. Κατά κανόνα, στο πρώτο τυπολογικό σχήμα ο Κύριος έχει την τιμητική θέση στο αριστερό ως προς το θεατή άκρο, σύμφωνα με την αρχαία εθιμοτυπία των συμποσίων, που την ανάμνησή της διατήρησε η βυζαντινή εικονογραφική παράδοση· με τον Πέτρο συχνότερα ως δεύτερο τιμώμενο πρόσωπο στην άλλη άκρη της χορείας των συνδαιτυμόνων, δεξιά.

Η διάταξη, που τηρήθηκε επίσης στην τοιχογραφία του Δείπνου, στην ίδια πλευρά του Ιερού της κρύπτης στη μονή του Οσίου Λουκά, αντιστρέφεται στην τοιχογραφία της Ρόδου. Χωρίς να παραβλέπεται το θέμα της ευνοϊκής επιφάνειας, κύριος λόγος για την αντιμετάθεση του Ιησού στα δεξιά του θεατή, με αυτονόητη συνέπεια την αντιστροφή του τύπου ως προς την τοποθέτηση των μαθητών, θα πρέπει να ήταν η επιζητούμενη συμμετρία μορφής και νοήματος με τις πλησιόχωρες άλλες συνθέσεις στην ενότητα του Ιερού και ακριβώς στην ανατολική περιοχή του, προπάντων δε με το Νιπτήρα αντίκρυ.

[σημ.: Με θέση πάλι του Χριστού στην άκρη δεξιά εικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος σε τοιχογραφία του 13ου αιώνα στους Αγίους Αποστόλους του Peć και στη βόρεια πλευρά του ναού του Αγίου Νικολάου στο Prilep, από τα τέλη του 13ου αιώνα, με προηγούμενη την παράπλευρη παράσταση του Νιπτήρα].

Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Στο Θάρι της Ρόδου. Ο ναός και οι τοιχογραφίες της Μονής του Ταξιάρχη Μιχαήλ (έκδ. ΥΠΠΟ, Αθήνα 2006, σ. 95 και σημ. 355).