η πλειονότητα των παθιασμένα ερωτευμένων εραστών

That girls at puberty may find
The first Adam in their thought *

Ο ιδιαίτερα δυνατός έρωτας στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι άτυχος, και ο άτυχος έρωτας πολύ συχνά οδηγεί στην αυτοκτονία με την μία ή την άλλη μορφή· και κάθε μια από τις πολυάριθμες αυτές αυτοκτονίες λόγω του άτυχου έρωτα προφανώς απορρίπτει την θεωρία εκείνη, σύμφωνα με την οποία ο δυνατός έρωτας προκαλείται μόνο και μόνο για την παραγωγή των αναγκαίων απογόνων, η σημασία των οποίων σηματοδοτείται από την δύναμη αυτού του έρωτα· στην πραγματικότητα, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η δύναμη τού έρωτα αποκλείει ειδικά την ίδια την δυνατότητα όχι μόνο κάποιων σημαντικών αλλά γενικά οποιωνδήποτε απογόνων.

Οι περιπτώσεις τού δίχως ανταπόκριση έρωτα είναι πολύ συνηθισμένες για τις αντιμετωπίσουμε ως εξαιρέσεις, στις οποίες μπορούμε να μην δώσουμε σημασία. Αλλά ακόμη κι αν έτσι είχαν τα πράγματα, αυτό δεν θα μάς βοηθούσε καθόλου, αφού και σε εκείνες τις περιπτώσεις, όπου ο έρωτας εκδηλώνεται με ιδιαίτερη ένταση από όλες τις πλευρές, δεν οδηγεί στο αποτέλεσμα που υπαγορεύει η θεωρία αυτή.

Σύμφωνα με την θεωρία ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα θα έπρεπε, με βάση το μεγάλο τους πάθος, να γεννήσουν κάποιον ένδοξο άνθρωπο, τουλάχιστον ένας Σαίξπηρ.

Στην πραγματικότητα, όπως έγινε γνωστό, έγινε το αντίθετο: όχι μόνο δεν γέννησαν έναν Σαίξπηρ, όπως θα έπρεπε σύμφωνα με την θεωρία, αλλά ο Σαίξπηρ τούς γέννησε και μάλιστα δίχως κανένα πάθος, μέσω τής δίχως σαρκική επαφή δημιουργίας.

Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, όπως και η πλειονότητα των παθιασμένα ερωτευμένων εραστών, πέθαναν δίχως να γεννήσουν κανέναν, ενώ ο Σαίξπηρ που τούς γέννησε, όπως και άλλοι μεγάλοι άνθρωποι, γεννήθηκε όχι από ένα παράφρονα ερωτευμένο ζευγάρι, αλλά από ένα συνηθισμένο γάμο (και ο ίδιος παρόλο που δοκίμασε το έντονο ερωτικό πάθος, όπως φαίνεται μεταξύ των άλλων από τα σονέτα του, δεν άφησε πίσω του κάποιους αξιοπρόσεκτους απογόνους).

Βλαδίμηρος Σολοβιόφ, Το νόημα του έρωτα (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2018 (2008), σσ. 36-37).

-----
* W.B. Yeats, «Long-Legged Fly», εν W.B. Yeats, Για ό,τι έχει παρέλθει ή διαβαίνει ή έρχεται. Είκοσι ποιήματα (μτφρ. Νώντας Τσίγκας, έκδ. Χρονικό, Αθήνα 2024, από το ποίημα «Μακρυπόδαρη μύγα», σσ. 32-33): Για να μπορέσουν τα ένηβα κορίτσια / ν' ανταμώσουν τον πρωτόπλαστο Αδάμ στη σκέψη τους [...].

για τον Πεντζίκη

Ο ελληνικός λόγος και η διάρκειά του
δεν μπορούν να μην άπτονται ερειπίων.
Στις επιστρωματώσεις των ερειπίων υπάρχουν όλες
οι κινήσεις των ανθρωπίνων χεριών.
Ολόκληρη η δουλειά σου δεν είναι παρά η προσπάθεια
να έχεις κάποια αίσθηση της αιωνιότητας
μέσα στο φθαρτό και εφήμερο.*

Ποτέ δεν έκανε υποδείξεις για το πώς πρέπει να γράφεις, τί να προσέχεις ή πώς να χρησιμοποιείς τις λέξεις. Μήτε κολάκευε ποτέ. Χτυπούσε την έπαρση που κουβαλάνε οι συγγραφείς, δίνοντάς σου την εντύπωση πως η λογοτεχνία δεν τον ενδιαφέρει. Το κυριότερο όμως ήταν ότι με τη συμπεριφορά του συνέτριβε κάθε κοινωνικό προσωπείο. Αυτά που ονομάζουμε σταδιοδρομία και καριέρα τού ήταν ξένα [...]

Ήταν ο μόνος άνθρωπος που γνώρισες ο οποίος δεν φοβόταν να γελοιοποιεί τον εαυτό του, φέρνοντας συχνά με τα καμώματά του σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση τούς άλλους. Στο τέλος είχε καταφέρει να κάνει ό,τι τού κάπνιζε, μη υπολογίζοντας επιπτώσεις. Περιγελούσε τον κόσμο και τα τού κόσμου. [...]

Εκστόμιζε ξαφνικά κάτι, και το πράγμα φανερωνόταν και φωτιζόταν σ' όλο το βάθος του. Λάβαινε μια μεταμόρφωση, αποκαλυπτόταν η πραγματική του υπόσταση. η οποία προηγουμένως παρέμενε κρυμμένη.

Ο πατήρ Παΐσιος είχε πεί γι' αυτόν, ίσως επειδή ο Πεντζίκης μιλούσε μερικές φορές χωρίς να λογαριάζει. πως «πετά στεφάνια στολισμένα με διαμάντια και σπάζουν τα ευαίσθητα κεφάλια».

*

Σε μια επίσκεψή μας στη Μονή Σταυρονικήτα είχες μπεί στο οστεοφυλάκιο, στο κοιμητήριο της Μονής, κι εκείνος, χάριν παιδιάς, έκλεισε την πόρτα την ξύλινη του οστεοφυλακίου και έβαλε από πίσω το μπαστούνι του για να μην μπορείς να βγείς. Έμεινες κάμποσες στιγμές στο σκοτάδι, στα κατακλείδια της γής, περιτριγυρισμένος από τα λείψανα των αποδημησάντων πατέρων της Μονής, και θυμήθηκες το περιστατικό που τού είχε διηγηθεί ο Στρατής Δούκας, και σού το είχε πεί, για τον ερωτισμό που τόν είχε κατακλύσει σε ένα από τα οστεοφυλάκια που υπάρχουν σε αρκετούς ναούς της Καστοριάς, μετά την κάθοδό του από τις περιπλανήσεις του στις ράχες του Βοΐου.

*

Δεν υπήρξε στις πράξεις και στα λεγόμενά του ευθεία γραμμή. Έπρεπε να εξαντλήσει τον περίγυρο, τις παραμέτρους, για να φτάσει, αν ποτέ έφθανε, εκεί που ποτέ δεν είχες την εντύπωση πως ήθελε να φτάσει.

Για να πάτε στη Δράμα σάς πήρε έξι ώρες με το αυτοκίνητο, γιατί αντί τον κανονικό δρόμο των λεωφορείων, πήρατε τον δρόμο προς Νιγρίτα, περάσατε απ' το χωριό Χουμνικό με το παρεκκλήσι και το αγίασμα της Αγίας Παρασκευής, την πουρναριά απ' την οποία κρέμονται πλήθος κουρελάκια, αναθήματα πιστών για θεραπεία των οφθαλμικών παθήσεων, τη γέφυρα του Σεϊτάν και το χωριό Δάφνη με τον πύργο της κυρά-Μάρως, της μητριάς του Μωάμεθ του Πορθητή.

Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, Ο πιο σύντομος δρόμος (έκδ. Αθ. Αλιντζή, Θεσσαλονίκη 2022, σσ. 68, 69, 69, 69-70, 73). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 79-80).

η λαϊκότητα του πεζογράφου Παπαδιαμάντη

μονάχα τα φτερά του ποιητή λειώνουν
στην επαφή με το απόλυτο.*

Ο «Παπαδιαμάντης» του Ζήσιμου Λορεντζάτου είναι αυτή ακριβώς η ακούσια παραχάραξη της ιστορικής μορφής. Το εκμαγείο έχει απολιθώσει το ζωντανό πρόσωπο.

*

Το πιο αμφίβολο στασίδι του χριστιανισμού, στημένο καλά κάτω από τον εκφοβιστικό όρο «ορθοδοξία», σε μία και μόνη ενότητα με τον άλλο όρο «παράδοση» είναι το ειδωλολατρικό στοιχείο της λαϊκής δοξασίας. Αυτό το ασύμμετρο μέρος σκόπιμα παραμένει αδιευκρίνιστο στον ελληνικό χώρο, υποταγμένο καθώς ήταν από τη φύση του σε μια εφήμερη παρουσία: Ο βίος των αγίων στο συναξάρι, τα φαντάσματα των κολασμένων ορατά στο μνήμα, το κορμί που λιώνει, το θανατικό, οι ξορκισμένοι και τόσα άλλα.

Τόσα άλλα πολλά, που κρύβουν αντιπαλότητα από έναν άμαχο πνευματικά πληθυσμό και έτσι εύκολα εξωραΐστηκαν από τους θεωρητικούς μας σε ταπεινότητα γνώσης. […] τώρα τα ανιχνεύουν από έναν άλλο αριστοκρατισμό και μαθαίνουμε εκ των υστέρων ότι πρόκειται για παιδευτική αθωότητα, σωτήρια αγραμματοσύνη, όταν ολόκληρος ο επίσημος χριστιανισμός πάλεψε για να τα απαλείψει.

Η λαϊκότητα του πεζογράφου Παπαδιαμάντη -όπως εξ άλλου αυτή είναι παρούσα στο μεγαλύτερο μέρος της ζωγραφικής του Μεσαίωνα, της πρώτης Αναγέννησης, και παρούσα επίσης στον Ρομαντισμό- δεν έχει σχέση με όλες αυτές τις πλασματικές ολότητες. Συνέβη και σ’ αυτόν ένας διχασμός, ένας βαρύς και σοβαρός καϋμός, αλλά από άλλους δρόμους.
Κι εδώ θα σταματήσω λίγο με τη δική άποψη, για να πώ πως ο Λορεντζάτος είχε από πριν δώσει τη λύση του αδιεξόδου: Ορθοδοξία ίσον παράδοση.

Θα ήθελα όμως να συμφωνήσουμε από κοινού ότι υπάρχουν και «απόκρυφα ευαγγέλια» τα οποία η Ορθοδοξία δεν κατάφερε να αφομοιώσει, έστω και αν η κοινή πίστη -ή απιστία- τα κατέγραψε. […]

Ρένα Κοσσέρη, Η άκανθος του ιερού ή Η απιστία του Παπαδιαμάντη [1985] (έκδ. Έρασμος, Αθήνα 2019, σσ. 17, 17-18). - Στο motto αποστροφή της ιδίας αναφορικά με την άρνησή της να δεί τον σύμφωνα με τον Λορεντζάτο «ετοιμοπαράδοτο Παπαδιαμάντη της παράδοσης» «ιδεολόγο» (ό.π., σ. 16).

οι άξιες ιδέες είναι σκοτεινές

[…] αν μού το επιτρέπετε, θα πώ ότι οι άξιες ιδέες είναι σκοτεινές, μαύρες, εντελώς αντίθετα με τις άλλες που περιφρονώ, τις λευκές. Ιδού μία πειραματική, επί του ιδίου του υποκειμένου μου, εξήγηση του παραπάνω. Διάβαζα Πλάτωνα, τον πατέρα και θεμελιωτή των ιδεών, και ομολογώ πως η ανάγνωση του κειμένου του ήταν ένας καινούριος δρόμος για να προχωρήσει η ψυχή μου.

Διαβάζοντας όμως δεν απομόνωνα από τα τριγύρω, δεν αποσπούσα, ούτε ξεχώριζα καμιά ιδέα, το εναντίον μάλιστα, αγανάκτησα με τον σχολιαστή, που κάνοντας μια δουλειά σαν κι' αυτήν που απέφευγα, πιστεύω ότι αδικούσε τον Πλάτωνα. Οι ιδέες που μ' άφηνε να καταλάβω ο Πλάτων είχαν διαστάσεις, είχαν την αλήθεια του χεριού και της αφής, πράγμα που δεν υπήρχε διόλου στα μονόχνωτα λόγια του αλλουνού, και ας έλεγε όσο ήθελε ότι κρατούσε η σκούφια του από τον μεγάλο αρχαίο.

Οι ιδέες που παραδέχουμαι έχουν σώμα και υπόσταση, και γι' αυτό τις λέω σκοτεινές. Μπορούν, είναι ικανές να πείσουν τις αισθήσεις. Οι ιδέες αυτές ανεβαίνουν από μέσα μας και εκρήγνυνται σαν άνθη στον έξω κόσμο.

Συνεχίζοντας την παρομοίωση της ιδέας με τον κόσμο της βλαστήσεως, μπορούμε να διακρίνουμε στην υπόστασή της διάφορα στάδια, ανάλογα κάπως με τα στάδια της φυτικής καλλιέργειας και αναπτύξεως. Ίσως εν τέλει και συνολικά η ιδέα να μην είναι παρά η φυσική ακολουθία της καλλιέργειας του αντικειμένου κόσμου μέσα στην υποκειμενική ψυχή.

Επόμενα μπορούμε για ιδέα να πάρουμε και άλλα στάδια της εσωτερικής ανόδου και αναπτύξεως, εκείνα επί παραδείγματι που δεν είναι καθόλου άνθη, το μακροχρόνιο υπόγειο στάδιο των αλλοιώσεων που υφίσταται ο σπόρος. Το στάδιο τούτο δεν μπορεί ν' αρνηθεί κανείς πως αναγκαστικά, όσες σχετικές διαφωτίσεις και αν γίνουν, παραμένει κατά βάση σκοτεινό.

Αν πάλι πεισθούμε αρχικά για τη σκοτεινάδα των ριζών, κατόπι δεν είναι δύσκολο να πεισθούμε και για τη σκοτεινότητα του λουλουδιού. Μ' αυτό δεν θέλω να εμπνεύσω κανενός είδους απαγόρευση, ώστε βγαίνοντας στους αγρούς να διστάζετε να κόψετε αγκαλιές λουλούδια. Είναι γεμάτα ομορφιά και στολίζουν πλούσια το σπίτι. Αλλά τούτο μόνο· μην πιστέψετε ποτέ ότι κόβοντας τα λουλούδια συναποκομίζετε και το μέγα μυστήριο της αγάπης που τα γεννά.

Μια τέτοια αγάπη ή φύση είναι και ο κόσμος των ιδεών που προβάλλει ο Πλάτων.

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής, Α΄ (β΄ έκδ. ΑΣΕ ΑΕ, Θεσ/νίκη 1978, σσ. 12-13).

προσευχόμενοι εντός του Νοήματος και της Ομορφιάς

Ο Ελύτης και ο Καρούζος -προσευχόμενοι εντός του Νοήματος και της Ομορφιάς- είναι οι συνεχιστές στην παράδοση της μυστικής εμπειρίας, διαμέσου της λογοτεχνίας. Παρατηρώντας τους κεντρικούς νοηματικούς άξονες του έργου τους, μπορούμε εύκολα να συνδέσουμε τους δυο ποιητές με τους ησυχαστές της ερήμου.

Ο Ελύτης προσεύχεται με τον τρόπο του Ευαγρίου Ποντικού: Χωρίς το σώμα του. Χωρίς το σώμα του κόσμου. Χωρίς τη σάρκα. Επειδή αποσαρκώνει κάθε σώμα -και κάθε πραγματικότητα- για να την αναγάγει μέσα στο φώς. Έτσι, μοιάζει να αρθρώνει ξανά το λόγο της καθαρής προσευχής: «Αρνήσου την σάρκα και την ψυχή και ζήσε σύμφωνα με το νού». «Προχώρα από άυλο σε άυλο και θα εννοήσεις». [...]

Ο Ευάγριος με την καθαρή προσευχή, κενώνει τον εαυτό του μέσα στο Θεό, που είναι ο εαυτός του. Ο Ελύτης, με την καθαρότητα του βλέμματος, γίνεται το ίδιο το «βλέπειν», ένας τρόπος που ενώνει τον οφθαλμό του Θεού (την ιδέα της τελειότητας) με το μάτι εκείνου που κοιτάζει, ώστε ο άνθρωπος και ο Θεός να ενοποιηθούν μέσα στην ομορφιά. […] Όμως και για τους δύο, ισχύει η ίδια πνευματική αλήθεια: το φυσικό πραγματώνεται μέσα στο ουράνιο: Η γή προσκαλείται ν' ανέβει στον ουρανό.

*

Στον αντίποδα του διδύμου Ελύτη-Ευαγρίου Ποντικού, ο Καρούζος βρίσκει την αντιστοιχία του στον Μακάριο. Όπως ο Μακάριος, έτσι και ο Καρούζος τοποθετεί τον ουρανό στην πραγματικότητα της γής: Ο Μακάριος φέρνει το νού να κατοικήσει στο σώμα. Ο Καρούζος φέρνει την έννοια να φωλιάσει στο πράγμα. Ο Μακάριος αρνείται την αποϋλοποίηση και συνδέει την ύλη με την έννοια του προσώπου. Ο Καρούζος ορίζει την υπαρκτικότητα ως την πλήρη κατάφαση του ανθρώπου. Όπως ο Μακάριος, έτσι και ο Καρούζος επιμένει στο θέατρο της αληθινής ζωής: εκεί όπου το πνεύμα λαλεί την ομορφιά, αλλά και το «άσχημον» του θανάτου. [...]

Η ιστορικότητα -η υλικότητα- καθίσταται ο τόπος συνάντησης του Καρούζου και του Μακαρίου. Ο Μακάριος δεν μπορεί να νοήσει την πνευματική ζωή χωρίς την πράξη -τη δράση- της αγάπης εντός του κόσμου, μια κατάσταση ενεργοποιημένη από την ίδια την προσευχή, που και αυτή είναι εγκόσμιο γεγονός.

Ο Καρούζος δεν μπορεί να εννοήσει την ποίηση έξω από τη σωματικότητά της– έξω από την περιπέτεια ενός σώματος πάσχοντος, όπως εκείνο του πάσχοντος Ιησού πάνω στο σταυρό. [...]

Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Νίκος Καρούζος. Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος (έκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2020, σσ. 51, 52, 53, 54).

ώ αγάπη, θεϊκή αγάπη...

Ώ!! Αγάπη, Θεϊκή αγάπη, που από αγάπη προς τον άνθρωπον όλα τα μυστήριά Σου μάς τα χάρισες,
δωρεάν την χάριν στο βάπτισμα,
δωρεάν το χρίσμα,
δωρεάν το άγιόν Σου Σώμα και Αίμα,
δωρεάν και αυτόν τον Παράδεισόν Σου.

Ώ!! Αγάπη, Θεϊκή αγάπη, που από αγάπη προς τον άνθρωπον άφησες τον ουρανόν και ήλθες και εφόρεσες ακάνθινον στέφανον και κρεμάστηκες επάνω στον Σταυρόν.

Ώ!! Αγάπη, Θεϊκή αγάπη, που από αγάπη περιμένεις πότε να έλθωμεν κοντά Σου, που αντί να έλθωμεν εμείς, ήλθες Εσύ κοντά μας· ήλθες μέσα μας και διαφόρως εμφανίζεσαι στον καθένα μας. Και οράσαι, και ψηλαφίζεσαι, και θύεσαι, και τρώγεσαι, και πίνεσαι.

Ώ!! Αγάπη, Θεϊκή αγάπη, που από αγάπη, άφες με να Σε πλησιάσω και να Σε γευθώ ολίγον από αυτήν Σου την αγάπη, που όλο καίει μέσα μου και δεν μπορώ να ησυχάσω και να σβήσω ολίγον την δίψαν μου.

«Και εγένετο εν τη καρδία μου η μνήμη του Θεού πύρ φλογίζον και εισδύνον εν τοις οστέοις μου».

Ώ!! Δίψα, δίψα, γλυκειά μου δίψα, πότε θα ξεδιψάσω; Που όσο και αν πίνω, τόσο και περισσότερον Σε διψώ, και διψώ και δεν μπορώ να Σε χορτάσω και να ξεδιψάσω, αλλά όλο και περισσότερον καίομαι από δίψα.

Ώ!! Αγάπη, Θεϊκή αγάπη, που όσο και αν προσπαθώ να Σε γευθώ και να Σε χορτάσω, τόσο και περισσότερον βλέπω ότι Σε πεινώ, και όσο να Σε πλησιάσω, τόσο και περισσότερον βλέπω ότι μακράν Σου βρίσκομαι.

«Οι τρώγοντές με έτι πεινάσουσι, και οι πίνοντές με έτι διψήσουσι» (Σοφ. Σειρ. 24, 21).

Ώ!! Αγάπη, Θεϊκή αγάπη, που από αγάπη προς εμάς τους ανθρώπους εφώναξες και διαρκώς φωνάζεις:

«Εγώ ειμί το φώς του κόσμου. Εγώ φώς εις τον κόσμον ελήλυθα» (Ιω. 8, 12· 12, 46).

Ώ!! Φώς, φώς προαιώνιον, φώς, γλυκύτατόν μου φώς, γλυκύτατόν μου φώς, φώτισον και εμένα το σκότος μου, διάλυσον, φώς μου, την πώρωσίν μου, την σκοτοδίνην μου.

Ώ!! Φώς, φώς, πότε θα Σε ξαναδώ και πάλιν;

Έλα, φώς, φώς της ψυχής μου· δεν έχω άλλην υπομονήν, δεν έχω.

Ώ!! Ψυχή μου, ψυχή μου, έως πότε θα έχης τα μάτια σου κλειστά; Που εγώ σού τα έκλεισα, με αυτήν μου την παρακοήν.

Ώ!! Ψυχή μου, ψυχή μου, πόσο σε αδίκησα, που όταν το ενθυμούμαι, που πάντοτε το ενθυμούμαι, ωσάν άλλος Πέτρος κλαίω πικρώς, με πικρότατα δάκρυα κλαίω.

Αλλά έλα και σύ προς το φώς, ας είσαι και τυφλή, και Αυτός, το φώς, θα Σού τα ανοίξη και θα Τον δής και πάλιν και ως άλλος Θωμάς θα βοήσης: «Ο Κύριός μου και ο Θεός μου» (Ιω. 20, 28).

Ώ!! Αιώνια αλήθεια…

Παραφρονών ελάλησα, συγχωρήσατέ με.

Ύμνοι θείων ερώτων τινός αγιορείτου μοναχού του εικοστού αιώνος, υπό γ. Εφραίμ Κατουνακιώτου, τα νυν άγιος (έκδ. Ι. Ησυχαστηρίου «Άγιος Εφραίμ», Κατουνάκια Αγίου Όρους 2000, σσ. 306-307).

στο Αιγαίο θεοποιήθηκε ο άνθρωπος...

Ο βαθύτατα ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του αιγαιακού πολιτισμού είναι καταφανής σε όλους ουσιαστικά τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ανθρώπινη κλίμακα κυριαρχεί παντού κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.

Το Αιγαίο δεν υπήρξε ποτέ πατρίδα κατασκευών όπως οι ογκώδεις ναοί και οι τάφοι της Ανατολής, που με το μέγεθός τους και μόνον επέβαλαν στον άνθρωπο την παρουσία της θεότητας ή του εκπροσώπου της στη γή – του δυνάστη. Τόσο τα δημόσια κτίρια όσο και οι ιδιωτικές κατοικίες κατασκευάζονταν για να εξυπηρετήσουν τον άνθρωπο και όχι να τού προκαλέσουν δέος.

Στην τέχνη, επίσης, κυρίαρχο θέμα είναι ο άνθρωπος και όπου εμφανίζονται ζώα ή φυτά είναι για να τον υπηρετήσουν ή να ομορφήνουν το περιβάλλον του.

Και αυτό, επειδή το ανθρωποκεντρικό στοιχείο είναι εγγενές στον τρόπο σκέψης και την ιδεολογία του Αιγαιοπελαγίτη.

Όπως λέει και ο G.S. Kirk, «στον κόσμο του ελληνικού μύθου δεν υπάρχει πραγματική σύγχυση μεταξύ ανθρώπων και ζώων, με την κυριολεξία της έννοιας», γεγονός που εξηγεί γιατί οι θηριομορφικές τάσεις είναι μάλλον η εξαίρεση παρά ο κανόνας. Ακόμη και στη Νεολιθική περίοδο, για τους κατοίκους του Αιγαίου «τα ζώα ήταν εργαλεία και όχι κυρίαρχα όντα και οι πρωτο-Έλληνες όρισαν το ξεκίνημα αυτής της μακρότατης πορείας προς τον ανθρωπισμό, που θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο του σύμπαντος και που διακρίνει τους Έλληνες από τους Αιγυπτίους, με τη μεγάλη παράδοση ζοφερών θεών-κροκοδείλων και άλλων παρεμφερών όντων».

Θα μπορούσαμε πράγματι να πούμε ότι στο Αιγαίο θεοποιήθηκε ο άνθρωπος ή εξανθρωπίστηκε ο θεός. Η αντίληψη αυτή, έτσι όπως αποκρυσταλλώνεται στο απόφθεγμα «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», έχει βαθύτατες ρίζες, που φτάνουν ώς τα αρχαιότερα στρώματα της ιστορίας του Αιγαίου.

Χρήστος Ντούμας, "Η ανακάλυψη του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού", κεφ. 2ο, στον τόμο: Colin Renfrew, Το Κυκλαδικό Πνεύμα. Αριστουργήματα της Συλλογής Νικολάου Π. Γουλανδρή (μτφρ. Κλ. Παλυβού, έκδ. Ομώνυμο Ίδρυμα & Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 1991, σ. 25).

η πεντζίκειος αμφιβολία

Το έγκλειστον γράμμα να το δώσετε

 εις την επιγραφομένην.*

[...] Παντού εισχωρώντας η αμφιβολία κατέστρεφε ό,τι αγωνιζόμουν να οικοδομήσω με τη σκέψη. Ιδού πώς τιμωρούνται όσοι δεν είναι καλοί, συνεπέρανα. Δε φέρθηκα καλά σε ένα γέρο το πρωΐ. Δεν τον εξυπηρέτησα. Σιχάθηκα δίνοντάς του το χέρι. Ήταν γεμάτος σπυριά. Μια ελκώδης πληγή, στο στήθος του, έβγανε πύο. Δεν άκουγε καλά ό,τι τού έλεγες. Δεν καταλάβαινε. Έλεγε τα δικά του. Σημαδιακός. Τα δυό μεσιανά δάχτυλα του αριστερού χεριού κολλημένα. Με κοίταζε μ' αγάπη. Μού πρόσφερε κάποιο γλυκό, που σιχάθηκα να γευτώ. Δεν το πέταξα μπροστά του, βέβαια. Ίσως και να μαλάκωσε ευγενικά κάποια στιγμή η φωνή μου, καθώς έκαμα γεμάτος φόβο τη σκέψη πως ίσως, ποιός ξέρει, μπορούσε να ήταν ο Κύριος. Ο τρόπος πάντως δεν ήταν αυτός που χρειαζόταν. Με τη σιχαμάρα μου πρόσβαλα μιαν ύπαρξη. Σωστά λοιπόν τυραννιόμουν. Με απόφαση είπα λοιπόν ότι δε σιχαίνομαι πια και δε φοβούμαι. Ας περάσουν όλα τα πλάσματα από πάνω μου. Είναι του Θεού. Δεν μπορούν να με βλάψουν. Δε φοβούμαι. Τότε κοιμήθηκα ήσυχα.

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, «Κατσαρίδες», από τη συλλογή Συνοδεία.

-----
 * Στο motto φρασούλα του μεγΑλέξανδρου από επιστολή του προς τον ιερέα πατέρα του, την 21η Μαρτίου 1874, εν Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλληλογραφία (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 35).

οι ιδέες που παραδέχουμαι...

Αλλά σημειωτέον ότι

εγώ σάς εζήτησα ενεστώς,

και σείς μού προσφέρετε τρόπον τινά

μέλλον. Τούτο είναι δεσμά.*

[...] Οι ιδέες που παραδέχουμαι έχουν σώμα και υπόσταση, και γι' αυτό τις λέω σκοτεινές. Μπορούν, είναι ικανές να πείσουν τις αισθήσεις. Οι ιδέες αυτές ανεβαίνουν από μέσα μας και εκρήγνυνται σαν άνθη στον έξω κόσμο.

Συνεχίζοντας την παρομοίωση της ιδέας με τον κόσμο της βλαστήσεως, μπορούμε να διακρίνουμε στην υπόστασή της διάφορα στάδια, ανάλογα κάπως με τα στάδια της φυτικής καλλιέργειας και αναπτύξεως. Ίσως εντέλει και συνολικά η ιδέα να μην είναι παρά η φυσική ακολουθία της καλλιέργειας του αντικειμένου κόσμου μέσα στην υποκειμενική ψυχή.

Επόμενα μπορούμε για ιδέα να πάρουμε και άλλα στάδια της εσωτερικής ανόδου και αναπτύξεως, εκείνα επί παραδείγματι που δεν είναι καθόλου άνθη, το μακρόχρονο υπόγειο στάδιο των αλλοιώσεων που υφίσταται ο σπόρος. Το στάδιο τούτο δε μπορεί ν' αρνηθεί κανείς πως αναγκαστικά, όσες σχετικές διαφωτίσεις και αν γίνουν, παραμένει κατά βάση σκοτεινό. Αν πάλι πεισθούμε αρχικά για την σκοτεινάδα των ριζών, κατόπι δεν είναι δύσκολο να πεισθούμε και για την σκοτεινότητα του λουλουδιού.

Μ' αυτό δε θέλω να εμπνεύσω κανενός είδους απαγόρευση, ώστε βγαίνοντας στους αγρούς να διστάζετε να κόψετε αγκαλιές λουλούδια. Είναι γεμάτα ομορφιά και στολίζουν πλούσια το σπίτι. Αλλά τούτο μόνο· μην πιστέψετε ποτέ ότι κόβοντας τα λουλούδια, συναποκομίζετε και το μέγα μυστήριο της αγάπης που τα γεννά.

Μια τέτοια αγάπη ή φύση είναι και ο κόσμος των ιδεών που προβάλλει ο Πλάτων. Δε θα τολμούσα να αναφερθώ με τόση έμφαση στην πραγματικότητά του, αν όλα δεν με έπειθαν σχετικά τον τελευταίο καιρό, που δεν κάνω άλλο από το να περιδιαβάζω στους λειμώνες του.

Επ' αυτού πρέπει να ομολογήσω ότι δεν συνετέλεσαν ολίγο οι ανοιξιάτικοί μου περίπατοι στο κοντινό προς την πόλη μας δάσος Κουρί, με τα ωραιότατα χορτοβριθή λιβάδια του. Ήταν δυνατό, βλέποντας τα παράξενα φυτικά είδη Όρχις και Όφρυς, να μην τρέξω να δρέψω ποικιλόμορφες ομορφιές, γεμίζοντας την αγκαλιά μου με ιδέες; [...]

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής, Α'. Κι επέτειος σήμερα της κοιμήσεώς του (1993). 

-----
 * Στο motto όμως φρασούλα του κυρ-Αλέξανδρου από τας Αθήνας σταλμένη προς τον ιερέα πατέρα του, τη 14η Ιανουαρίου 1871, εν Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλληλογραφία (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 21).

και τον άκουγαν να διδαχτούν

'Ετρεξαν τότε κοντά τα παιδιά,

η Γεωργίτσα κι ο Βασίλης

και τον άκουγαν να διδαχτούν.

'Εδειχνε προχωρώντας κι ονόμαζε τις τοποθεσίες.

Περπατούσανε στην Ελλάδα. Είδε την πατρίδα του

κι από μακριά τη χαιρετά.

Ν.Γ. Πεντζίκης, Ο πεθαμένος και η ανάσταση (26.8.1938).

και βεβαιώ ως άνωθεν

Επιθυμούντες ουν και μη έχοντες τα της επιθυμίας 

πυρός δίκην υπό της επιθυμίας καταφλέγονται. *

+ διά της π[α]ρ[ο]ύσης ημών εμμαρτύρου ομολογίας φανερώνομεν/ ημείς οι υποκάτωθεν γεγραμμένοι, Δημήτριος, και Γεώργιος, ότι εσυμ/φωνήσαμε[ν] μετά του εν ιερομονάχοις κυρίου παπ(ά) Συμεών, να αγιογρά/ψωμεν τον νάρθηκα της αγίας Μονής της Υπαπαντής του Χριστού, με εδι/καίς μας ταις βαφαίς, κ(αι) τα λάδια κ(αι) εδικόν τους το ψωμί, διά γρό/σια κε΄ ήτοι γρόσια εικοσιπέντε· λοιπόν υποσχόμεθα ότι να βάλλω/μεν την επιμέλειαν, καθώς ζητεί ο τόπος κ(αι) η τέχνη, να γένη η ιστορία κα/θώς πρέπει, και ούτω να έχωμεν να πάρωμεν τα 25 γρόσια από τον ρη/θέντα κυρ παπ(ά) Συμεών· ει δε εξ' εναντίας και δεν αρέση, ήθελε φανή/ σφαλτή η τέχνη μας, να μην πάρωμεν, ουδέ να ζητήσωμεν τίποτα. Διά/ τούτο και την παρούσαν ομολογίαν μας εγράψαμεν, και την εδόκαμεν τω/ ειρημένω κυρίω παπ(ά) Συμεών εις χείρας του, και έστω εις ένδειξιν:~/ 1784: οκτωβρίου 12: Σταγούς:/ Δημήτριος Ζούκη, Καλαρίτης, κ(αι) ιστοριογράφος βεβαιώ ως άνωθεν:~

Σοφιανός, Δ. & Δεριζιώτης Λ., Η Ιερά Μονή της Υπαπαντής των Μετεώρων (έκδ. Ακαδημία Αθηνών 2011, σ. 30).


-----

* Στο motto Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων 36, (μτφρ.-εισαγ.-σχόλια, Ν. Ματσούκα, έκδ. Πουρναρά, Θεσ/νίκη, σ. 96).

ένας πολύτιμος κήπος

[...]

επάνω στη λευκότατη κοιλιά της υπάρχει ένα έξυπνο

                                                        ονειρόσχημο λουλούδι

και οι καρποί της είναι τα πιο απλά πιο υπέροχα λουλούδια       η

κυρία μου είναι γεμάτη

με λουλούδια

τα πόδια της είναι τόσο λεπτά

καθένα είναι από πέντε λουλούδια       ο αστράγαλός της

είναι ένα μικροσκοπικό λουλούδι

τα γόνατα της κυρίας μου είναι δυο λουλούδια

Οι μηροί της είναι θεόρατα και σφιχτά λουλούδια της νύχτας

και ανάμεσά τους τέλεια

πρόθυμα κοιμισμένο

βρίσκεται

το ξαφνικό λουλούδι του απόλυτου θάμβους

η κυρία μου που είναι γεμάτη με λουλούδια

είναι πολύτιμος κήπος.

[...]

e.e. cummings, λοιπόν ας φιληθούμε - ερωτικά ποιήματα (δίγλωσση έκδοση, μτφρ. Χ. Βλαβιανός, Γ. Δούκας, έκδ. Πατάκη, Αθήνα 2014, σσ. 128-129).

για το κύπελλο του Νέστορα πάλι

Για το βασίλειο του Πλούτωνα 

Θυμήσου: 

Στις ηδονές του σήμερα 

Αφιέρωσε τη σύντομη ζωή σου. *

Ενεπίγραφο κύπελλο κρασιού μαζικής παραγωγής από εργαστήριο των Δωδεκανήσων (Ρόδος), χρονολογημένο στα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα (γεωμετρική εποχή), από τάφο νεαρού ατόμου στην νήσο των Πιθηκουσσών (ιταλ. Ιschia, βλέπε το site του Μουσείου στη Villa Arbusto στο Lacco Ameno εδωδά, όπου και εικονίζεται το ίδιο το κύπελλο και επισκέφτηκα προ οκτετίας, το 2006). Το νησάκι βρίσκεται στη βόρεια έξοδο του κόλπου της Νεάπολης της Ιταλίας, όταν στη νότια έξοδο βρίσκεται το γνωστότερο Κάπρι.

Η επιγραφή που αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη του αγοραστή χρονολογημένη περί το 740 ή 725 π.Χ., παρωδεί την ομηρική περιγραφή για το πολυτελέστατο χρυσό κύπελλο του Νέστορα, που όπως αναφέρεται στο Λ 637 είχε τέσσερις λαβές (ούατα).

Οι τρεις στίχοι της επιγραφής σε δακτυλικό κατά το ομηρικό πρότυπο εξάμετρο, χαραγμένοι σε χαλκιδικό αλφάβητο (το μετέπειτα λατινικό) ...

Νέστορος ειμί εύποτον ποτήριον·

'Ός δ' αν τούδε πίησι ποτηρίου αυτίκα κήνον

ίμερος αιρήσει καλλιστεφάνου Αφροδίτης.

...χαρακτηρίζουν με πομπώδη τρόπο ένα ευτελέστατο καθημερινό αντικείμενο συνδέοντας την οινοποσία με τα έργα της Αφροδίτης και του έρωτα. Αποτελούν συνάμα την πρώτη γνωστή και άμεση αναφορά (λογοτεχνική θα λέγαμε παραπομπή) στα ομηρικά έπη και μάλιστα από Ευβοείς εποίκους της Ιταλικής χερσονήσου, που δείχνουν να γνωρίζουν καλά τα έπη και να διασκεδάζουν παρωδώντας ομηρικές σκηνές.

Η πλήρης επιγραφή, με τις λέξεις χωρισμένες πάνω στο κύπελλο με διάστιξη, έχει ως εξής:

ΝΕΣΤΟΡΟΣ:/.../:ΕΥΠΟΤΟΝ:ΠΟΤΕΡΙΟΝ ΗΟΣ:ΔΑΤΟΔΕΠΙΕΣΙ:ΠΟΤΕΡΙ...:ΗΥΤΙΚΑΚΕΝΟΝ ΗΙΜΕΡΟΣΗ:ΑΙΡΕΣΕΙ:ΚΑΛΛΙΣΤΕΦΑΝΟ:ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

-----
* Στο motto ακροτελεύτοιο στιχάκι του Τζιάκομο Λεοπάρντι, από το έργο του Η νύχτα απομένει (μτφρ. Λένα Καλλέργη, έκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2013, σσ.42-43). Και στη γλώσσα του ποιητή: «In suo varco fatale / Della plutonia sede, / Ai presenti diletti / La breve eta commetti.»

βίον παίζων

Η σαλότης αυτή διέξοδος είναι μόνη των απελπισμένων, των εσωτερικών ανθρώπων, του απροσπέλαστου δάσους, όταν η μονή μαγειρεύει σκορδαλιά, όταν κοιμάται η Παναγία κι αφουγκράζεται αργά τα ξώφυλλα να σπαράζουν. Μήτε στάλα κονιάκ, μήτε η άχνα της σόμπας.

Είναι που κοιμάται στο Δέντρο αποκάτου ο Σαλός άξαφνα, ο πολλά φτωχός, ο που την ιερή απλυσιά εζήλωσε, με την έγνοια μήπως η σφραγίδα τόνε συντρίψει. Και παραπέρα ο 'Εξαρχος, ο αποτρόπαιος τρόπος του, ο Κλειδούχος του ναού.

'Επειτα η έρμη Γυναίκα που θα μού σερβίρει τον καφέ με τ' αρωματικά, η πετροβολημένη, η ανέστια, η που θα μαζωχτεί παρά το φρέαρ των οδυρμών, η που θα τού φωνάξει μια μέρα του κόσμου το άκρο δίκιο της

και γω που διαβλέπω από δώ απ' το κελλάκι μου πόσο μα πόσο εύκολα η αγάπη νικιέται από τη θλίψη, το χτες μπαίνει βαθιά πολύ βαθιά στο αύριο.

Αν με ασπαστείτε θα διψάσετε οι πάντες, γιατί 'μαι γω που μιλώ και με αποστρέφεστε κι ένας φοίνικας υψώθηκε στην παρασκιά της γύμνιας μου.

[...]

π. Παναγιώτη Καποδίστρια, από τη «Νήψη» της συλλογής 'Οταν ο σπηλαιοκτήτης έρθει (έκδ. Αίολος, Αθήνα 1995, σσ. 18-22). 


 ----- 
Στον τίτλο του παρόντος δυό λεξούλες από το motto που ενέθεσε ο ίδιος ο ποιητής, παρμένο από το Συναξάρι της κα' Ιουλίου, τουτέστιν Συμεώνος του σαλού, του πολυαγαπημένου, που συνεορτάζει τη σήμερον. Ο ίδιος.

δεύτερη πανοπλία

εισαγωγή

το νησί αναβοσβήνει ρυθμικά

Χωνεύει τώρα, έναν μεγάλο χειμώνα

-γι' αυτό γουργουρίζουν οι κοιλιές μας.

τα Πρωϊνά, σαν εργάτες, αντλούν νερό απ' τα τείχη

(θα το εμφιαλώσει η 'Ανοιξη ή

κάποιος που θα τής μοιάζει).

Και τα πουλιά σιδερώνουν τη θάλασσα.

deneisaidentro by ιάκωβος

*

'Αθως. Η δεύτερη πανοπλία. 

Του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη

[...]

Καταλαβαίνω καλά τον ευλαβή δισταγμό των πρώτων πιστών, ως προς την συγκεκριμένη μορφή, του καταβάντος εξ ουρανών Πατρικώ θελήματι Υιού και διαμένοντος, αχωρίστως μεθ' ημών ως Παρακλήτου, Τρισυποστάτου και Αδιαιρέτου Θεού.

'Οταν πρώτη φορά, πηγαίνοντας με μια βάρκα, κατεννόησα την μεγαλυτέρα πυκνότητα και ασφάλεια διά το βάδισμα των ποδιών, του έναστρου ουρανίου στερεώματος που ατένιζα, παραδέχτηκα ότι το κτίσμα της εγκοσμίου κατοικίας του Κυρίου, θα ήταν δυνατόν, καθ' όλο το μήκος και πλάτος των εσωτερικών επιφανειών των τοίχων του, να ζωγραφιθεί με ψάρια.

Την επομένη το πρωΐ εκεί που στεκόμουν στην αποβάθρα που δέναν τα ψαροκάϊκα, ο νους μου ευρέθη άντικρυ σε μέγα πρόβλημα, σχετικά με την εξασφάλιση της συγκεκριμένης εικόνος της πίστεως, που είχε επεξεργαστεί ολόκληρο το είναι μου, διά των αισθήσεων και της σκέψεως, βλέποντας πεταμένα στον ρηχό βυθό άχρηστους, χαλασμένους, ψόφιους ιχθείς.

[...]

(«Χριστιανικό Συμπόσιον, Γ'», εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Κολλάρου και Σία Α.Ε., σ.93-98). 'Ομως είναι μόνον ένα απόσπασμα. Ολόκληρο το κείμενο του πολιού γέροντα δημοσιευμένο εδωδά, αλλά και αλλαχού. Ο ίδιος.

αίσθημα επιφανείας

Σκύβεις να περάσει η έπαρση του άλλου

και η καρδιά ματώνει∙

χαμηλώνεις ν' αγκαλιάσεις τη φτώχεια του

και η ψυχή μεστώνει.*

Η αρετή της φτώχειας και το αίσθημα της επιφανείας (δές το εδωδά)

κυρ Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης 

για τα εικοσάχρονα του γέροντος (+13.01.1993). Ο ίδιος. 

----- 
* Το motto εκ του Πάνου Λιαλιάτση, από το ποίημα «Ταπείνωση», της συλλογής «Λογισμοί λανθάνοντες και δάκνοντες», περιεχόμενη στον τόμο Ποιήματα 1965-1995 (έκδ. Ελλέβορος, 'Αργος 2002, σ. 83).

νάϊ

λόγος γαρ σος, [μεγ]Αλέξανδρε, άρτος εστί καθαρώτατος... *

Νάϊ, νάϊ, γλυκύ.

Νάζι – κατά έν ζήτα ελαττούται.

Αύρα, ουρανός, άσμα γλυκερόν, μελιχρόν, αβρόν, μεθυστικόν.

Νάϊ, νάϊ.

Κατά δύο κοκκίδας, διαφέρει δια να είναι το Ναί, οπού είπεν ο Χριστός.

Το Ναί το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το Ναί το φιλάνθρωπον.

Κάτω εις το βάθος, εις τον λάκκον, εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα, ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτύλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος.

μεγΑλέξανδρος ο Παπαδιαμάντης επονομαζόμενος, Ο ξεπεσμένος δερβίσης (1896).

*

όλο το πένθος το σηκώνουν οι ελιές...

π. Παναγιώτης Καποδίστριας

----- 
Ως άνω, εμβόλιμο στιχάκι του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, δίκην επιτυμβίου, χαρισμένο απ' εμέ στον όντως μεγΑλέξανδρον. Παρμένο από το ποίημα «Ξένες γλώσσες», το οποίο περιέχεται στα «Ζωΰφια ζωής», της συλλογής Ο αρχαίος αγροφύλαξ, γραμμένο την 'Ανοιξη του 2005 (έκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2007, σ. 69). 

* Το motto, όμως, στίχος εκ της γ' ωδής του Κανόνος του 'Ορθρου εκ των υμνογραφικών σχεδιασμάτων των Παπαδιαμαντείων, ήτοι της ακολουθίας στον άγιο, ποίημα του ελαχίστου εν Αναγνώσταις Παντελεήμονος, τουπίκλην Κεχριαίου (έκδ. ΕΛΙΑ, Αθήναι 1981). 

Ενδιαφέρει απ' ανάμεσα και το δοκίμιο "Η Ρωμηοσύνη του Παπαδιαμάντη", του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, δημοσιευμένο εδωδά.

μαρτυρία - ως δώρα εις τον Παράδεισον

Μια γριά Αντριώτισσα που ήξερε παλιές ιστορίες μας είπε πως οι γενιές των ανθρώπων ήταν τέσσερις. Πρώτα έζησαν οι Δράκοι, έπειτα οι αλλόπιστοι 'Ελληνες, ύστερα οι Βενετσιάνοι και ύστερα οι Τούρκοι.

ΑΝΔΡΟΣ, 19ος αι.

Από το βιβλίο του Ι.Θ. Κακριδή, Οι αρχαίοι 'Ελληνες στη νεοελληνική λαϊκή παράδοση (έκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1978, σ. 17).

*

Τέσσαρα τέκνα επέζων εκ του γάμου τούτου,
και δύο άλλα είχον προαποσταλή,
ως δώρα,
εις τον Παράδεισον. *

― Ηύρα σήμερα στο δρόμο την παλιάν μου φιλενάδα, την πρώτη μου αγάπη… Εκείνην που με είχε μάθει τον έρωτα, όταν εγώ ήμουν μικρό παιδί, κ' εκείνη ήτον ως δύο-τρία χρόνια μεγαλύτερη από μένα. Είχα πολλά χρόνια να την ιδώ. Την συνώδευε στο δρόμο ο γυιός της, ένας ως σαράντα χρόνων… Σαν με είδε εσήκωσε το χέρι και μ' εχάδεψε στα γένεια. «Καλά πάς· βαστιέσαι ακόμα», μού λέει. «Και συ καλά κρατιέσαι» τής λέω 'γώ. Γυάλιζε, αλήθεια, το μάγουλό της… Ως τόσον ντροπιάστηκα που μού χάδεψε τα γένεια μπροστά στο γυιό της. «Γνωριζόμαστε από μικρά παιδιά», τού λέω τότ' εγώ. «'Ημαστε γειτόνοι έναν καιρό στην πατρίδα… όταν ήμαστε αθώα παιδάκια» επρόσθεσα. Τί να πώ, κ' εγώ δεν ήξευρα.

μεγΑλέξανδρος ο νέος, ο Παπαδιαμάντης επονομαζόμενος, εκ του διηγήματος 'Αλλος τύπος (1903). Εκ του ιδίου, βέβαια, και το motto.

αυτοκίνητον

«το πνεύμα [...] είναι αυτοκίνητον, ότι μοναχόν του κινείται...» *

Κι ύστερα μνημόνευε το πώς οι πνοές γίνονται γράμματα. Το φέρω, για παράδειμα, έγινε φέρνω. Κατιτίς εγεννήθη απ' ανάμεσα επειδή, άλλοτε, προϋπήρχε κάποια πνοή, πνοή αρκούντως διακριτή από την αρχαιότητα. Κι ιδού το νύ!

*

[...]

Τέλος η Ελένη του Κρητικού, η κυρά του θαλασσάχραντου άντρα και η ανυπόμονη της αγιασμένης κοιλάδας, προετοιμάζει την ανύψωση του ποιητή από το δεύτερο αναβαθμό της θηλυκής γνώσης στον τρίτο, από τη γυναίκα στη μούσα

[...]

Κι ακολουθεί και η σημαίνουσα σημείωση του ίδιου ερευνητή [Λιαντίνη] για το άπαξ αναφερόμενο στο έργο του Σολωμού όνομα της Ελένης, το οποίο μάς παραδίδει πλάι στον Κρητικό του [δες, βέβαια, τον κάτωθι ανορθόγραφο στίχο με τα κόκκινα] ο ζακυθηνός ποιητής∙

Η αρραβωνιαστικιά του Κρητικού, που είναι πρόσωπο διαφορετικό από τη φεγγαροντυμένη, στα Αυτόγραφα 'Εργα (σ.359) αναφέρεται με το όνομα της Ελένης:

καi τiν Ελενi αστοχiσα κι ελεγα «μνiστiτi μου»

[...]

Δημήτριος Λιαντίνης, Χάσμα Σεισμού. Ο φιλοσοφικός Σολωμός (Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών 1978, ιδ. έκδ., Αθήνα 2000, σ. 78 και σημ. σ. 165).



-----
* Το motto εκ του Δαμασκηνού Στουδίτου (του κατόπιν Ναυπάκτου, ο οποίος έζησε περί το 1560 μ.Χ.) από το συμπίλημά του "Θησαυρός". Κατόπιν δικά μου λογάκια κι έπεται ο στοχαστής του Ταϋγέτου. Ο ίδιος.

ήσαν κυρίαι

Εν μυστικόν κομιτάτον είχεν αποφασίσει ν' απαλλάξη την πόλιν απ' όλα τ' ακάθαρτα υποκείμενα. Τούτο έγινε μονίμως όσον αφορά δύο ανθρώπους, οίτινες εκρέμαντο τότε από τους κλώνας μιάς συκομορέας πλησίον των μεταλλείων, και προσωρινώς διά της εξώσεως άλλων τινών επιμέμπτων χαρακτήρων. Μετά λύπης λέγω ότι τινές τούτων ήσαν κυρίαι. Οφείλομεν όμως προς ικανοποίησιν του ωραίου φύλου να προσθέσωμεν ότι η ακαθαρσία των ήτο όλως επαγγελματική, και δεν ωφείλετο παντάπασιν εις αυτό το γεγονός ότι ανήκον εις το φύλον τούτο.

Μπρετ Χαρτ, Αργοναυτικαί διηγήσεις, μτφρ. Αλ. Παπαδιαμάντης (φιλολ. επιμέλ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος – Λ. Τριανταφυλλοπούλου, έκδ. Λήθη, Αθήνα 1993, σ. 37).

*

οδόν θαλάσσης

-----
* Στο ως άνω φόντο δυό υπέροχες λεξούλες από προφητικό λογίο του Ησαΐου, όπως περιέχεται στο σημερινό κυριακάτικο (μετά τα Φώτα) ευαγγέλιο του Ματθαίου (δ'15), περικοπή που αναφέρεται στην έξοδο (μετά την σύλληψη Ιωάννου) του Ιησού σε κείνην την απωθημένη Γαλιλαία των εθνών. Ο ίδιος.-