δημιουργία δύο διακεκριμένων μεταξύ τους κοινοτήτων

[...] στην παραβολή του σπορέα, [...] παρατηρούνται καθαρότερα τα δύο αυτά επίπεδα της αρχικής τοποθέτησης και της ερμηνείας [ενν. παραβολή και ιστορική πραγματικότητα]. Η σύγχρονη εξηγητική έχει παρατηρήσει ότι στο δεύτερο μέρος της παραβολής, δηλαδή σ' εκείνο της ερμηνείας (Μαρκ. 4, 13-20), έχουμε συγκεκριμένα στοιχεία ενός «εκσυγχρονισμού» της παραβολής από τον Ευαγγελιστή Μάρκο, όταν μάλιστα τον συγκρίνουμε με τον Ευαγγελιστή Λουκά.

Στο Ευαγγέλιο του Μάρκου, λοιπόν, παρατηρούνται οι εξής όροι, οι οποίοι και δεν περιλαμβάνονται στην εξήγηση του Λουκά. Οι όροι αυτοί είναι «μυστήριον», «τοις έξω», «πρόσκαιροι», «θλίψις», «διωγμός» και «απάτη».

Αυτοί οι όροι της ερμηνείας της παραβολής προϋποθέτουν την ύπαρξη δύο διαφορετικών κοινοτήτων, της χριστιανικής κοινότητας «των εντός» και της ιουδαϊκής και εθνικής κοινότητας «των εκτός», την ύπαρξη διωγμών και οπωσδήποτε γνώση του λεξιλογίου των Επιστολών του Παύλου.

Η εξήγηση που δόθηκε είναι: εδώ έχουμε στοιχεία της ερμηνείας της παραβολής από το αποστολικό κήρυγμα και όχι στοιχεία της αρχικής παράδοσης του πρώτου επιπέδου της παραβολής, εκείνου της εκφώνησης από τον Ιησού, αφού μόνο μετά τα γεγονότα του Σταυρού έχουμε τη δημιουργία δύο διακεκριμένων μεταξύ τους κοινοτήτων και περίοδο θλίψεων και διωγμών. Η ερμηνεία της παραβολής έρχεται ν' αποκαλύψει το «μυστήριον της βασιλείας του Θεού» στους «εντός», ενώ από τους «έξω» να το αποκρύψει.

*

Κάτω από το φώς της ανάστασης ο μεσσιανικός και «κοσμικός» αυτός τίτλος [ενν. το «Μεσσίας»] χάνει τα εθνικιστικά του στοιχεία, παύει να είναι πλέον όρος διφορούμενος για την Εκκλησία και γίνεται τίτλος τιμής για τον Ιησού αλλά και για τους πιστούς του που ονομάζονται κατ' επέκταση και αυτοί «Χριστιανοί», δηλαδή «κεχρισμένοι» και απεσταλμένοι από τον Θεό (Α' Κορ. 15, 12 εξ., Πράξ. 11, 26).

*

Ο Ιησούς δεν είχε καθόλου την αίσθηση ότι κάπου παρανομεί, ή ότι διδάσκει αναλήθειες, ή ακόμη ότι διαστρεβλώνει ερμηνευτικά το Νόμο και θέτει σε αμφιβολία την εγκυρότητα της παράδοσης και την ιερότητα των Γραφών.

Είχε πλήρη συνείδηση ότι είναι φορέας της αλήθειας και ως απεσταλμένος του Θεού φέρνει λύτρωση και σωτηρία στους ανθρώπους. Γι' αυτό και η διδασκαλία του συνοδευόταν σχεδόν πάντοτε από θαυμαστά γεγονότα, από θεραπείες ασθενειών, από εκδιώξεις δαιμόνων και κακών πνευμάτων, και όλα αυτά σήμαιναν τον εγκαινιασμό και την εδραίωση της Βασιλείας του Θεού στον κόσμο μας.

Ο Ιησούς υπομένει την κάθε μορφή οδύνης με θεία
συγκατάβαση. Δεν δέχεται θρηνωδίες, όπως δεν δέχτηκε αργότερα
και το αναλγητικό ποτό με το «όξος» που τού πρόσφεραν για
ν' απαλύνουν τους πόνους του και το μαρτύριο (Μάρκ. 15, 23).*

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 386, 546, 416-417). - Η κατακλείδα εκ του ιδίου (ό.π., σ. 502).

για τις εμφανίσεις του αναστάντος

Σύμφωνα με την προπαύλεια ομολογία και τον σχετικό παύλειο κατάλογο, ο αναστημένος Ιησούς πρώτα φανερώθηκε στον Πέτρο, ύστερα στο σύνολο των «Δώδεκα», και ακολουθούν οι εμφανίσεις προς τους πεντακοσίους αδελφούς, προς τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο, προς όλους τους Αποστόλους και τέλος προς τον ίδιο τον Παύλο. Ο Πέτρος τίθεται εδώ ως ο πρώτος στον κατάλογο των εμφανίσεων.

Η παράδοση αυτή των εμφανίσεων που διαφυλάχθηκε και προβλήθηκε από όλες τις πλευρές των ιερών κειμένων (βλ. Λουκ. 24, 34· Ιωάν. 21, 15 εξ., Α΄ Κορ. 15, 5), έχει ως σκοπό να διαμορφώσει μάλλον και έναν «τύπο» κλήσεως στην αποστολικότητα με κριτήριο πάντοτε την εμπειρία της ανάστασης. Η ιστορική και θεολογική σημασία της συγκεκριμένης περίπτωσης εμφάνισης του Αναστάντος ονομαστικά προς τον Πέτρο είναι πολύ μεγάλη και έχει την έννοια της αποκατάστασης του μαθητή στην αποστολικότητα μετά το γεγονός της άρνησής του. Κατά συνέπεια, κάθε κλήση στην αποστολικότητα παραμένει έγκυρη όχι μόνο εξαιτίας της ύπαρξης των βασικών προϋποθέσεων, αλλά κυρίως εξαιτίας του κριτηρίου της κοινωνίας με τον αναστάντα Χριστό (βλ. Α΄ Κορ. 15, 8).

Μια δεύτερη ονομαστική αναφορά στον κατάλογο των εμφανίσεων είναι κι εκείνη προς τον αδελφόθεο Ιάκωβο, που αναφέρει ο Απόστολος Παύλος (Α΄ Κορ. 15, 7) και που εντυπωσιάζει γιατί η ξεχωριστή αυτή εμφάνιση δεν μνημονεύεται από κανέναν άλλο ιερό συγγραφέα. Έχει μάλιστα υποστηριχθεί από πολλούς ερμηνευτές, ότι η παράδοση αυτή για την εμφάνιση του Αναστάντος στον Ιάκωβο μπορεί να θεωρηθεί και ως η αρχαιότερη από όλες, γιατί ανήκει σε μια καθαρά ιουδαιοχριστιανική και παλιά ιεροσολυμητική παράδοση. Επομένως, το σχετικό με τον Ιάκωβο χωρίο του Αποστόλου Παύλου (Α' Κορ. 15, 7), πιθανώς να εκφράζει παλαιότερη παράδοση και από εκείνην περί του Πέτρου (Α΄ Κορ. 15, 5) και είναι δυνατό να τοποθετηθεί πολύ πριν το 55 μ.Χ., χρόνο συγγραφής της Επιστολής αυτής. Φαίνεται να είχε ως σκοπό την προβολή ως «πρώτου» του «επισκόπου» Ιεροσολύμων Ιακώβου.

Μόνο αργότερα ο Πέτρος εμφανίζεται στην κεφαλή του καταλόγου των εμφανίσεων και θα είχε ως σκοπό και πάλι την προβολή από άλλες πλέον κοινότητες ως «πρώτου» τη τάξει του δικού τους Αποστόλου. Ακριβώς γι' αυτό και η αντιοχειανή χριστιανική κοινότητα, με την οποία συνδέεται στενά η «νεότερη» παράδοση του Παύλου (Α΄ Κορ. 15, 5), αποσιωπά τον Ιάκωβο και προτάσσει τον Πέτρο, όπως εξάλλου κάνουν μετά ταύτα και όλοι οι άλλοι ιεροί συγγραφείς (βλ. Λουκ. 24, 34· Ιωάν. 21, 15 εξ.).

*

Το «σώμα» του Αναστάντος, αν και τώρα είναι «σώμα πνευματικόν» (Α΄ Κορ. 15, 44-49), δεν παύει να είναι σώμα αληθινό και πραγματικό, μεταμορφωμένο από το ίδιο το Πνεύμα (βλ. Ρωμ. 1, 4) και αναστημένο από τον ίδιο τον Θεό Πατέρα (βλ. Πράξ. 2, 24). Αυτό το «σώμα» δεν υπόκειται τώρα στους περιορισμούς της παρούσας ζωής (Ιωάν. 20, 19 εξ.), υπόκειται όμως σε επιβεβαιώσεις και «ψηλαφήσεις».

*

Στα ιερά κείμενα των Ευαγγελίων, παράλληλα με τις επιβεβαιώσεις για τις εμφανίσεις του Αναστάντος, έχουμε συνεχώς και αντίστοιχες αμφισβητήσεις και λογικές αντιδράσεις, που φανερώνουν μια πλήρη έλλειψη ενθουσιαστικών τάσεων και εσχατολογικών εξάρσεων. Ούτε μπορούμε να πούμε, πως η ανάσταση ξεπήδησε ως θεολογική «ιδέα» από κάποια θρησκευτική πίστη. Συνέβη μάλλον το εντελώς αντίθετο. Η πίστη ξεπήδησε από το γεγονός της ανάστασης.

Ο Αναστάς είναι σήμερα παρών στην πίστη και στη ζωή της Εκκλησίας,
όχι μόνο διά μέσου του ιστορικού εκείνου γεγονότος
και διά μέσου της μαρτυρίας των πρώτων αυτοπτών μαρτύρων,
αλλά κυρίως τώρα διά μέσου των μυστηρίων της Εκκλησίας
και ιδιαίτερα του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας, όπου εκεί,
και συγκεκριμένα «εν τη κλάσει του άρτου», «αναγνωρίζεται» και πάλι ο Ιησούς

από τους πιστούς του ως ο ζών Κύριος της ζωής και της ιστορίας (Λουκ. 24, 35).*

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 518-519, 522, 527). -Η κατακλείδα εκ του ιδίου (ό.π., σ. 529).

«ηγέρθη» και «ανέστη» εκ του τάφου

Ο τάφος είναι μια αδιάψευστη μαρτυρία
για το θάνατο κάποιου ανθρώπου,
όπως ασφαλώς ήταν και το «μνημείον» όπου «έθηκαν αυτόν»
για το θάνατο του Ιησού.*

Ο Ιησούς λοιπόν προτού ακόμη αποκυλισθεί ο λίθος
είχεν ήδη εγερθεί και εξέλθει από το «μνημείον» του.**

Τα ρήματα «ηγέρθη» και «ανέστη» εκ του τάφου δεν είναι μόνο ουσιαστικού περιεχομένου λέξεις, αλλά και όροι που συνιστούν κρίσιμες αποστολικές εκφράσεις για να προβληθεί κατάλληλα το γεγονός της ανάστασης (Ρωμ. 6, 4· Α΄ Κορ. 15, 4 εξ., Α΄ Θεσ. 4, 14). Και είναι γνωστό, ότι από πλευράς καθαρά θεολογικής, οι όροι αυτοί είναι αρχαιότεροι και πολύ παλαιότεροι ασφαλώς και από αυτή την αρχική χρήση τους μέσα στο χριστιανικό κήρυγμα σε σχέση με την ανάσταση του Ιησού Χριστού (βλ. Δαν. 12, 2 εξ.).

Ότι οι δίκαιοι του Θεού κατά το θάνατό τους απλώς «καθεύδουν» και ο Θεός θα τούς «εγείρει» την εσχάτη ημέρα, ή ότι κατά την «έγερσίν» τους οι νεκροί θα εγκαταλείψουν τους τάφους τους, ήταν θεολογική παράδοση και αυτής της αποκαλυπτικής γραμματείας (βλ. Αιθιωπ. Ενώχ 51, 1 εξ., 91, 10· 92, 3· Αποκ. Μωϋσ. 41, 4· Έσδρ. 7, 29 εξ., Συρ. Βαρούχ 50, 2 εξ. κ.α.).

Γι' αυτό και η βιβλική παράδοση περί του κενού τάφου έχει μεγάλη σημασία για τη χριστιανική πίστη (Μάρκ. 16, 8· Ιωάν. 20, 2), έστω και αν για πολλούς σύγχρονους ερμηνευτές το γεγονός αυτό, ως «σημείο» αναφοράς της όλης πίστεως και θεολογίας, επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Πάντως, κάθε ερμηνεία αυτού του «σημείου» πρέπει να σχετίζεται άμεσα με αυτό το ίδιο το γεγονός της ανάστασης και με τις εμφανίσεις του αναστάντος Κυρίου (βλ. Λουκ. 24, 24 εξ., Ιωάν. 20, 11 εξ.).

Είτε ομιλούμε για τον κενό τάφο είτε για τις εμφανίσεις, εννοούμε το ίδιο γεγονός της ανάστασης και το ίδιο αναστάσιμο μήνυμα που οι μαθητές και Απόστολοι μάς διέσωσαν και μάς παρέδωσαν από την πρώτη εκείνη πασχάλια Κυριακή ημέρα.

Η έγερση των νεκρών και ιδιαίτερα των δικαίων, για την οποία μιλούσε η αρχαία ιουδαϊκή παράδοση και ήταν μέρος των υποσχέσεων του Θεού αλλά και της εσχατολογικής θεολογίας, φανερώθηκε πλέον μπροστά τους ως συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, που ήταν και «απαρχή» μιας νέας πραγματικότητας.

Ο Θεός δεν εγκατέλειψε τον Υιό του και Χριστό στον τάφο, αλλά τον «ήγειρεν» εκ νεκρών. Ο Ιησούς και Κύριος «ανέστη» πλέον. Έτσι οι όροι αυτοί, σε οποιαδήποτε χριστιανική παράδοση και αν απαντώνται, βρίσκονται σε άμεση σχέση με το πασχάλιο μήνυμα και αναφέρονται πάντοτε και στον κενό τάφο του Ιησού.

*

Σε πρώτη μορφή βρίσκουμε τους όρους αυτούς στη γνωστή πέτρεια παράδοση των Πράξεων των Αποστόλων και αναφέρονται αμέσως στο γεγονός του κενού τάφου και της ανάστασης του Κυρίου (Πραξ. 2, 24· 3, 15· 4, 10· 5, 30· 10, 40), καθώς επίσης και στην προπαύλεια ομολογία περί του αναστάντος Χριστού (Α΄ Κορ. 15, 4) που σχετίζεται με την ίδια έμφαση και στις Επιστολές του Παύλου (Ρωμ. 6, 4· Α΄ Θεσ. 4, 14 κ.α.).

Η όλη αυτή αρχική παράδοση της Εκκλησίας, η συνυφασμένη με τη μαρτυρία της ανάστασης και τον κενό τάφο του Ιησού, όχι μόνο καταλαμβάνει παράλληλα και όλες τις ευαγγελικές παραδόσεις, αλλά συνεχίζεται και στη μεταγενέστερη αποστολική και μεταποστολική εποχή και φθάνει διά μέσου των αιώνων ώς και σήμερα, μεταφέροντας το πασχάλιο μήνυμα προς τον κόσμο και τους ανθρώπους, μήνυμα ζωής και αιωνιότητας.

Έτσι, η σημασία του κενού τάφου για τη διαμόρφωση της όλης χριστιανικής θεολογίας μπορεί να θεωρηθεί αποφασιστική. Όταν ο Απόστολος Παύλος αναφέρεται στον Ιησού Χριστό ως Αμνό του Θεού που προσφέρεται κατά την ημέρα του Πάσχα «υπέρ ημών», ανοίγει μια νέα εποχή και για τη θεολογία (βλ. Α΄ Κορ. 5, 7 εξ.).

Ο αναστάς Κύριος θεωρείται η «απαρχή» αυτής της νέας πραγματικότητας και ο νέος καρπός του εσχατολογικού θέρους (Α΄ Κορ. 15, 20 εξ.). Οπως ο Χριστός «ηγέρθη» το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, «πρωτεύων» και γινόμενος «πρωτότοκος εκ των νεκρών», αφήνοντας πίσω του έναν κενό τάφο, καθ' όμοιο τρόπο και οι νεκροί θα εγερθούν και θα εγκαταλείψουν τα μνήματά τους (Κολ. 1, 18· 2, 12).

Η χριστιανική όμως πίστη για την ανάσταση δεν σχετίζεται μόνο με τον κενό τάφο, βρίσκεται σε άμεση σχέση και με τις εμφανίσεις του αναστάντος Χριστού. Και τα δύο αυτά γεγονότα είναι αλληλένδετα μέσα στα ιερά Ευαγγέλια (βλ. Λουκ. 24, 22 εξ., Ιωάν. 20, 11 εξ.). Είναι ενδεικτικό μάλιστα, ότι ο αρχαιότερος κατάλογος εμφανίσεων του Αναστάντος διασώθηκε από τον Απόστολο Παύλο. Όμως αυτός ο κατάλογος, καθώς και οι αρχαιότερες αναφορές στις εμφανίσεις, προέρχονται χωρίς καμιά αμφιβολία από προπαύλεια ομολογία και παράδοση, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Απόστολος (βλ. Α' Κορ. 15, 3 εξ.), και πιθανώς να σχετίζονται με τη χριστιανική κοινότητα της Αντιόχειας.

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 515-518). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 512, 513).

όταν ενωθεί με τη φωτιά

Αυτή η Θεότητα έκανε την ασθενή σάρκα μας πιο δυνατή κι από τις αόρατες δυνάμεις.
Δηλαδή,
όπως ο σίδηρος όταν ενωθεί με τη φωτιά και πυρακτώνεται, είναι αδύνατον να αγγιχθεί,
έτσι και το χόρτο της φύσεώς μας,
όταν ενώθηκε με τη φωτιά της Θεότητας,
έγινε απρόσιτο από τον διάβολο.

αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, Λόγος στην ξηρανθείσα συκή και στην παραβολή του αμπελώνα [PG 151, 189-219].

*

Διότι πραγματικά, εάν δεν γινόταν άνθρωπος ο συναΐδιος Λόγος του Πατέρα, θα φαινόταν ότι η αμαρτία υπήρχε εκ φύσεως στον άνθρωπο, διότι κανένας άνθρωπος από την αρχή της δημιουργίας δεν έγινε αναμάρτητος.

Και θα συνέβαινε να αποδοθεί κατηγορία προς τον Κτίστη, ότι δεν είναι δημιουργός αγαθών, ούτε ο Ίδιος είναι αγαθός, κι ακόμη ότι είναι άδικος κριτής, σαν να μη καταδίκασε δίκαια τον άνθρωπο, ο οποίος έγινε από μόνος του άξιος καταδίκης.

[...] Αλλά και όλα αυτά να γίνουν με αρετή, χωρίς την οποία δεν πραγματοποιείται τίποτε εκ μέρους του Θεού.

[...] Και έγινε ο πονηρός, αφού δίκαια εγκαταλείφθηκε από τον Θεό της αληθινής ζωής, νεκρό πνεύμα. Και επειδή ήταν γεμάτος από κακία, φθονερός αρχηγός, απατηλός, αρχή του κακού, δεν μπορούσε να βλέπει τη ζωή του ανθρώπου στον τόπο της τρυφής, δηλαδή στον παράδεισο, και εξαπατώντας τον με καταστροφική συμβουλή τόν έκανε να έχει επικοινωνία με την αμαρτία και την πνευματική νέκρωση.

Και σ' αυτή τη νέκρωση του πνεύματος αναγκαστικά ακολούθησε η νέκρωση και του σώματος, και έτσι ο πονηρός με τον ένα θάνατό του μάς προξένησε τον διπλό θάνατο και ρίχνοντάς μας κάτω, πιο κάτω μάλιστα από τον εαυτό του, θεωρούσε τον εαυτό του μέγα και υψηλόν και καυχιόταν με υπερηφάνεια ότι μάς εξευτέλισε και μάς υποδούλωσε και φανταζόταν ως αθάνατος ότι, αλλοίμονο, είναι θεός μας, αλλά και μετά τον θάνατο γινόταν και κληρονόμος των ψυχών μας, επειδή είμασταν εγκαταλειμμένοι από τον Θεό, ρίχνοντάς τες στην Άδη και κλείνοντάς τες σε φυλακές, απ' όπου, όπως νόμιζε, κανείς δεν μπορεί να φύγει.

Ο Θεός, λοιπόν, που μάς έπλασε, μάς σπλαχνίσθηκε γι' αυτή την ταλαιπωρία, και ευδόκησε να κατεβεί εκεί, όπου ριχθήκαμε εμείς, ώστε να μάς ξαναφέρει πίσω.


αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Λόγος για την κατά σάρκα οικονομία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και για όσα δι' αυτής χαρίζονται σ' όσους πιστεύουν αληθινά σ' αυτόν (Λόγος κατά το Μέγα Σάββατον) [PG 96, 575-588].

Από την Ανάσταση του Λαζάρου στην Ανάσταση του Χριστού (δέκα πατερικά κείμενα σε μτφρ. Γ. Μαυρομάτη, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2021, σσ. 50, 121, 129-130, 132-133).

το αγκάλιασμα αυτό της γής

ο Ευαγγελιστής Ιωάννης
καθώς και ο Απόστολος Παύλος δεν δίνουν καμιά
ουσιαστικά σημασία στην οποιαδήποτε γενεαλογία του Μεσσία
(βλ. Ιωάν. 7, 41 εξ., Ρωμ. 1, 3).*

Ο Ιησούς κατά τη διάρκεια της αγωνιώδους προσευχής του, έρχεται τρείς φορές και βλέπει τους μαθητές του «καθεύδοντας» και με «οφθαλμούς βεβαρημένους», και ήταν φυσικό να εκφράσει το παράπονό του, διότι δεν «ίσχυσαν μίαν ώραν γρηγορήσαι» μαζί του. Κατανοεί κανείς τον κόπο και την αδυναμία τους· «το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής» (Μαρκ. 14, 37-40).

Η αγωνία όμως εδώ φτάνει στα έσχατα όρια της ανθρώπινης ύπαρξης και ο Ιησούς εφιδρώνει «ύδωρ» και «αίμα», ένδειξη φοβερής εσωτερικής έντασης (Λουκ. 22, 44). Τα κείμενα γράφουν, ότι ο Ιησούς προσέπεσε «επί της γής» (Μαρκ. 14, 35). Το αγκάλιασμα αυτό της γής φανερώνει, κατά κάποιο τρόπο, ότι και το δικό του σώμα είναι «γή και σποδός», όπως του καθενός ανθρώπου, και ότι αυτή η δημιουργία θα σωθεί και θα λάβει νέα ζωή μόνο με «το σώμα και το αίμα του», που προσφέρονται πάνω σ' αυτήν ως θυσία αιώνια.
Κανένας δοκητισμός δεν υπάρχει στη στάση του Ιησού έναντι της ανθρώπινης φύσεως και των φαινομένων της ζωής.

*

Το όρος των Ελαιών και ο κήπος της αγωνίας, είναι η Γεθσημανή του καθενός ανθρώπου, όπου σώζεται διά της αγωνίας και του θανάτου του Χριστού. Εκεί στην αγωνία της Γεθσημανή συνθλίβεται κανείς, αλλά εκεί βρίσκει συγχρόνως και το έλεος του Θεού.

Είναι ενδεικτικό, ότι Γεθσημανή στα εβραϊκά σημαίνει «σύνθλιψη των ελαιών» ή «ελαιοτριβείο», και από τη σύνθλιψη αυτή βγαίνει καρπός ζωής. Εκεί στη Γεθσημανή, όπου ο χώρος και ο τόπος της παναθρώπινης αγωνίας, ο Ιησούς καθαγίασε κάθε ανθρώπινη οδύνη και κάθε υπαρξιακή αγωνία.

Στον κήπο της Γεθσημανή υπάρχει σήμερα ναός αφιερωμένος στην αγωνία του Ιησού και βωμός αφιερωμένος στην παναθρώπινη αγωνία και σε κάθε ανθρώπινη θυσία.

*

Η Ορθόδοξη βιβλική θεολογία καλείται να προτείνει και να προωθήσει τη δυναμική [...] της «λειτουργικής εσχατολογίας» (functional eschatology), έναντι της στυγνής και στατικής «πραγματοποιηθείσης εσχατολογίας» (realized eschatology) της συντηρητικής Δύσης ή της «μελλοντικής εσχατολογίας» (futuristic eschatology) του άκρατου και φιλελεύθερου προτεσταντισμού.

Αυτό το «λειτουργικό» στοιχείο της Βασιλείας του Θεού αναμορφώνει τον κόσμο και την ιστορία και μεταμορφώνει τον άνθρωπο στο παρόν κάτω από το φώς και την προοπτική της ανάστασης και της αιωνιότητας. Η Εκκλησία είναι η εγγύηση όλων αυτών αλλά και ο λειτουργικός χώρος για κάθε μελλοντική πλήρωση και τελείωση προς επίτευξη του έσχατου σκοπού της θέωσης του ανθρώπου.

Οι Γραφές εκπληρώνονται «εν τω όρει τω αγίω»,
θα μάς πεί και η αποστολική παράδοση (Β΄ Πέτρ., 1, 16-19).**

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 480-481, 481-482, 542). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π,, σ. 543). Ομοίως και η κατακλείδα (ό.π., σ. 430).

ανώγαιον μέγα εστρωμένον

Διατυπώνεται από πολλούς η άποψη ότι η οικία με το «ανώγαιον μέγα εστρωμένον» (Μάρκ. 14, 15) για το Δείπνο, θα πρέπει να ανήκε σε κάποιον «κρυφό» οπαδό και μαθητή του Ιησού, με οικονομική άνεση και πιθανώς κάποια υψηλή διοικητική θέση. Και η παράδοση επιμένει, ότι η φιλοξενούσα το Μυστικό Δείπνο οικογένεια δεν θα πρέπει να είναι άλλη παρά εκείνη του νεαρού τότε «Ιωάννου του επικαλουμένου Μάρκου», του γνωστού μας αργότερα ως Ευαγγελιστή Μάρκου (βλ. Πραξ. 12, 12).

Στη συνοπτική παράδοση και ιδιαίτερα στους Ευαγγελιστές Μάρκο και Λουκά δεν αναφέρεται, κατά το δείπνο αυτό του Ιησού με τους μαθητές τους, πασχάλιος αμνός και ούτε κάποια ειδική προπαρασκευή, όπως συνηθιζόταν σε παρόμοιους πασχάλιους δείπνους (Μάρκ. 14, 12· Λουκ. 22, 7). Και αυτό είναι μια ένδειξη ότι το έκτακτο αυτό πασχάλιο δείπνο έγινε την Πέμπτη αντί της Παρασκευής, εικοσιτέσσερις ώρες πριν από την κανονική ημέρα, και αντί πασχάλιου αμνού χρησιμοποίησαν πιθανώς απλό άρτο και πικρά χόρτα.

Εξάλλου γνωρίζουμε ότι και κατά το προηγούμενο έτος ο Ιησούς με τους μαθητές του το ίδιο είχε κάνει και στην Καπερναούμ. Φαίνεται πως ήταν μια γενικότερη παράδοση, όταν οι Ιουδαίοι βρίσκονταν μακριά από τα Ιεροσόλυμα, είτε στη Γαλιλαία είτε στην Ιουδαία, είτε και σε αυτά ακόμη τα περίχωρα της ιεράς Πόλεως, να κάνουν Πάσχα ενωρίτερα με τις οικογένειες και τις κοινότητές τους, χωρίς τον καθιερωμένο πασχάλιο αμνό ((βλ. και Δευτερ. 16, 5 εξ.). Και αυτό πιθανώς συνέβαινε για να μπορέσουν να μεταβούν και να εορτάσουν μετά όσοι επιθυμούσαν στο Ναό των Ιεροσολύμων το κανονικό Πάσχα, ως ανάμνηση της εξόδου από την Αίγυπτο.

Το ίδιο ακριβώς έκαναν και αυτοί που βρίσκονταν στην έρημο, όπως παρουσιάζεται με σαφήνεια και σε αυτά τα κείμενα της Νεκράς Θαλάσσης. Οι κοινότητες των Εσσαίων και των Θεραπευτών, είναι γνωστό επίσης ότι γιόρταζαν το Πάσχα μέσα στην έρημο και μακριά από τις πόλεις και το Ναό χωρίς τον πασχάλιο αμνό. Γι' αυτό πιθανώς και μετά την καταστροφή του Ναού των Ιεροσολύμων το 70 μ.Χ. καθιερώθηκε γενικότερα ο εορτασμός να γίνεται από τους Ιουδαίους χωρίς τον πατροπαράδοτο πασχάλιο αμνό και μόνο με άζυμο άρτο και πικρά χόρτα, οπουδήποτε και αν βρίσκονταν.

*

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς προτάσσει του δείπνου την πολύ σημαντική φράση του Ιησού προς τους μαθητές του και πολύ χρήσιμη για την όλη κατανόηση του γεγονότος: «επιθυμία επεθύμησα τούτο το Πάσχα φαγείν μεθ' υμών προ τού με παθείν· λέγω γαρ υμίν, ότι ουκέτι ου μη φάγω εξ αυτού έως ότου πληρωθή εν τη βασιλεία του Θεού» (Λουκ. 22, 15-16). Με τα λόγια αυτά ο Ιησούς ουσιαστικά προλέγει το θάνατό του ο οποίος θα είναι και προϋπόθεση του Δείπνου της Βασιλείας του Θεού, ένα δηλαδή νέο εσχατολογικό Πάσχα.

*

Κατά παράδοση και αρχαίο ιουδαϊκό έθος, η οικοδέσποινα ήταν εκείνη που έπρεπε να πλύνει τα σκονισμένα από το δρόμο γυμνά πόδια των φιλοξενουμένων, προκειμένου να καθίσουν καθαροί και ξεκούραστοι στο δείπνο (βλ. Λουκ. 7, 44). Το έργο αυτό σε άλλες περιπτώσεις ανήκε συνήθως στους υπηρέτες και στους δούλους.

Ο Ιησούς με την ενέργειά του να ζωστεί «λέντιον», να γονατίσει μπροστά στον καθένα, να τού πλύνει και να τού σκουπίσει τα πόδια (Ιωάν. 13, 5), έδινε παράδειγμα υπέρτατης ταπείνωσης.

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 468-469, 476).

παραβολή εν τη πράξει

Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος [...] συσχετίζει το γεγονός αυτό
[ενν. της θριαμβευτικής εισόδου στα Ιεροσόλυμα]
με τη μεσσιανική προφητεία του Ζαχαρία,
ο οποίος βλέπει τον Μεσσία ως «βασιλέα» να «έρχεται»
και να είναι «δίκαιος και σώζων, πραΰς
και επιβεβηκώς επί υποζύγιον και πώλον νέον»
και καλεί τη Σιών να χαρεί «σφόδρα» (Ζαχ. 9, 9· Ματθ. 21, 5).*

Πολλοί ερμηνευτές Πατέρες και σύγχρονοι εξηγητές αναφέρονται συχνά στο συμβολισμό του επεισοδίου της συκής. Αρκετοί μάλιστα ομιλούν για «παραβολή εν τη πράξει». Με αυτή την έννοια κατανοούμε και γιατί ο Ευαγγελιστής Λουκάς αντί του συγκεκριμένου αυτού επεισοδίου μάς διέσωσε κάποια σχετική παραβολή του Ιησού που αναφέρεται στην ακαρπία κάποιας συκής, η οποία ενώ ήταν φυτευμένη σε αμπελώνα και κάτω από τις καλύτερες συνθήκες δεν έδινε καρπούς επί σειράν ετών και ο γεωργός προβληματίζεται για την αποκοπή και την εκρίζωσή της (Λουκ. 13, 6-9).

Με όλα αυτά ο Ιησούς θέλει να φανερώσει ότι ο καιρός της κρίσης έχει φθάσει και η κρίση θα γίνει βάσει των καρπών και όχι των φύλλων. Όλοι αυτοί που, τελικά, δεν φέρνουν καρπούς άξιους της κλήσης τους θα απορριφθούν· «παν ουν δένδρον μη ποιούν καρπόν καλόν εκκόπτεται και εις πύρ βάλλεται» (Ματθ. 3, 10) και «ο μένων εν εμοί καγώ εν αυτώ, ούτος φέρει καρπόν πολύν, ότι χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν. Εάν μή τις μείνη εν εμοί, εβλήθη έξω ως το κλήμα και εξηράνθη, και συνάγουσιν αυτά και εις το πύρ βάλλουσι και καίεται» (Ιωάν. 15, 5-6).

Και επειδή, καθώς τονίζει ο Ευαγγελιστής Μάρκος, τότε «ουκ ήν καιρός σύκων» (Μάρκ. 11, 13), σημαίνει ότι ο Ιησούς δεν αποξήρανε τη συκή, γιατί δεν τούς έδωσε καρπούς να γευθούν, αλλά διότι ήθελε να προβάλει με έμφαση είτε με το λόγο είτε με την πράξη κάποια σκληρή αλήθεια. Και η αλήθεια αυτή ήταν ότι τα επικείμενα γεγονότα των Παθών και του Σταυρού θα έφερναν πραγματική κρίση στους πιστούς και στον κόσμο όλο.

*

Η διήγηση αυτή [ενν. Ιωάν. 8, 4-11] περί της πόρνης γυναίκας έχει απασχολήσει πολύ τους ερμηνευτές, γιατί απουσιάζει από πολλούς κώδικες. Επίσης πολλοί πατέρες της Εκκλησίας δεν την μνημονεύουν και δεν αναφέρονται καθόλου στο περιστατικό αυτό. Η απουσία μάλιστα από τους συνοπτικούς Ευαγγελιστές ενέτεινε τη συζήτηση μεταξύ των εξηγητών σχετικά με την αυθεντικότητα της διήγησης του Ιωάννη.

Πάντως, ανεξάρτητα από τα συμπεράσματα της φιλολογικοκριτικής έρευνας επί του σημείου αυτού, εάν δηλαδή προέρχεται από το χέρι του Ιωάννη ή από μεταγενέστερη προσθήκη, είναι γεγονός ότι η Εκκλησία αναγνώρισε την ενσωμάτωσή της στο Δ΄Ευαγγέλιο και αποδέχθηκε την κανονικότητα του περιεχομένου της διήγησης αυτής.

Από πολλούς εξηγητές θεωρείται ότι η περικοπή αυτή ανήκει σε μια αρχική ιουδαιοχριστιανική παράδοση και αναφέρεται αμέσως στις τεταμένες σχέσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ του Ιησού και των Γραμματέων και Φαρισαίων.

Γι' αυτό και η κατανόηση του επεισοδίου πρέπει να γίνει σε συσχετισμό με την ατμόσφαιρα και τα γεγονότα των ημερών εκείνων, καθώς και με τη συνεχώς αυξανόμενη σύγκρουση του Ιησού με τους αντιπάλους του (Ιωάν. 7, 53 - 8, 11).

Είναι μάλιστα ενδεικτικό, ότι μετά το επεισόδιο με την πόρνη γυναίκα, οι αντίπαλοι αποχωρούν ταπεινωμένοι αυτή τη φορά. Το μίσος όμως και η αντίθεσή τους έγιναν ακόμη απειλητικότερα κατά του Ιησού.

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 459-460, 447). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 457).

η επί του Όρους ομιλία

Αυτός ο πρώην τελώνης θα γίνει σε λίγο
το «δώρο του Θεού» προς τους ανθρώπους,
κατά τη σημασία του ονόματος του Ματθαίου στα εβραϊκά,
αφού και ο ίδιος θα κηρύξει, είτε με το λόγο είτε με τη γραφίδα,
το «ευαγγέλιο» του Χριστού στον κόσμο,
για τη σωτηρία Ιουδαίων αλλά και Εθνικών.*

[...] θα μπορούσε εδώ να υποστηριχθεί με κάποια βεβαιότητα, ότι ο Ματθαίος με δική του πρωτοβουλία ενσωμάτωσε σε μια ενότητα όμοιο διδακτικό υλικό που ειπώθηκε από τον Ιησού σε διάφορες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της τριετούς περίπου ομιλητικής δραστηριότητάς του.

Οι πιο πολλοί ερμηνευτές σήμερα κλίνουν μάλλον προς την άποψη αυτή. Σ' αυτό το συμπέρασμα οδηγείται, εξάλλου, κανείς και από τη συστηματική πράγματι μέθοδο που ακολουθεί εδώ ο ιερός συγγραφέας, προκειμένου να παρουσιάσει τον Ιησού ως το μεγάλο Διδάσκαλο του νέου Ισραήλ. Γι' αυτό και κατανέμει το υλικό του Ευαγγελίου του σε πέντε βασικές ενότητες, από όσες ακριβώς αποτελείται και η Πεντάτευχος του Μωϋσή στην Παλαιά Διαθήκη.

Μήπως το ίδιος δεν κάνει ο Ματθαίος και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, όπου συγκεντρώνει προσεκτικά και μεθοδικά όμοιο υλικό για να το παρουσιάσει για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό;

Αναφέρουμε ως παράδειγμα τα κεφάλαια 8 και 9, όπου ο Ματθαίος συγκεντρώνει υλικό διάφορων θαυματουργιών, για να παρουσιάσει με εμφαντικό τρόπο τον Ιησού εκεί όχι μόνο ως διδάσκαλο αλλά και ως θαυματουργό.

Επίσης, στο κεφάλαιο 10 έχουμε συγκέντρωση υλικού με θεματολόγιο ποιμαντικής φύσεως, στο κεφ. 13 συγκεντρώθηκαν όμοιες παραβολές από διαφορετικές ενότητες, ενώ στο κεφ. 24 υπάρχει ενοποιημένο υλικό καθαρά εσχατολογικού ενδιαφέροντος.

Δεν θα ήταν, επομένως, περίεργο αν υποθέσουμε, ότι ο Ευαγγελιστής και στην περίπτωση αυτή της επί του Όρους Ομιλίας συγκέντρωσε ομοιόμορφο και ομοιογενές διδακτικό υλικό, από διάφορες περιπτώσεις ομιλιών και συνδιαλέξεων του Ιησού με το λαό, σε μια αποκλειστική ενότητα ποιμαντικού, ηθικού και παραινετικού χαρακτήρα.

Εξαιτίας δε του «όρους των Μακαρισμών», από όπου και πιθανώς να εκφωνήθηκαν οι πιο πολλές από αυτές προς το λαό που έσπευδε αυθόρμητα εκεί ν' ακούσει τον Διδάσκαλο, να πήρε και τη σχετική αυτή ονομασία.

*

Το «παρακληθήσονται» του στίχου αυτού των μακαρισμών έχει, ασφαλώς, κι εδώ έννοια εσχατολογική, αλλά με ιστορική σημασία. Μάς θυμίζει εκείνους, της ασκητικής θεολογίας και εμπειρίας, που με το «χαροποιόν πενθος και δάκρυον» μεταπλάθουν από τώρα σε θετικά τα τραγικά βιώματα του παρόντος.

Πρόκειται για την εσχατολογική «παράκληση», που ενώ την ανέμεναν στο μέλλοντα αιώνα την βιώνουν από τώρα στον παρόντα και παράλληλα προσδοκούν την ολοκλήρωσή της τότε, όταν ο Θεός «εξαλείψει πάν δάκρυον από των οφθαλμών αυτών και ο θάνατος ουκ έσται έτι, ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος ουκ έσται έτι· ότι τα πρώτα απήλθον» (Αποκ. 21, 4).

Γεώργιος Πατρώνος, Η ιστορική πορεία του Ιησού από τη φάτνη ώς το κενό τάφο (έκδ. Δόμος, Αθήνα 1991, σσ. 305-306, 310-311). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 289).