Σάββατο 28 Μαΐου 2011

η σχέση




πες μου αυτό που δύσκολα λέγεται ανάμεσα στ' αγόρια *


Η ελευθερία μας μπορεί να σημαίνεται διλημματικά (ή-ή), αλλά όταν πρόκειται για τον τρόπο της υπάρξεως οι επιλογές δεν υπακούνε σε διανοητικά σχηματικά διλήμματα, ίσως ούτε και σε σαφείς, για τη σκέψη και τη βούληση, προθέσεις. Παραδινόμαστε στη σχέση ή αρνούμαστε τη σχέση με τρόπο μάλλον ανυπότακτο σε κωδικές προδιαγραφές. Η εκκλησιαστική εμπειρία μαρτυρεί ότι, ακόμα και το στιγμιαίο μνήσθητί μου, λίγο πριν τον θάνατο, αποκαθιστά στην όντως ζωή έναν όντως ληστή. Το ίδιο και η σιωπή μιας πόρνης που πλένει με μύρο τα πόδια του Αγαπημένου της και τα σφουγγίζει με τα μαλλιά της.

Η φύση είναι και το κακό (της ιδιοτελούς αυτονομίας) και η ευλογία (της αυθυπερβατικής σχέσης). Είναι και τα δυό, όχι ως υπαρκτική σχιζοείδεια ή διλημματικός εκβιασμός αλλά ως το πεδίο της ελευθερίας μας, ρεαλιστική προϋπόθεση της δραματικής υπαρκτικής μας περιπέτειας. Είναι ο δεδομένος τρόπος της κτιστής ύπαρξής μας, ο προικισμένος με την ευλογία να μπορούμε να τον υπερβούμε.


Χρήστος Γιανναράς, Το αίνιγμα του κακού (έκδ. 'Ικαρος, Αθήνα 2008, σσ. 120-121).




-----
* Η φρασούλα στο motto είναι ένα επικίνδυνο στιχάκι (αν με εννοείς) από το ποίημα "Μ' αγαπάς" της Πάολας (κατά κόσμον Παύλος Ρ.) που βρήκα στην συλλογή της Σαλτάρισμα (έκδ. Σιγαρέτα, Αθήνα 1985, σ. 16). Προμετωπίδα στην έκδοση η αφιέρωση: Στα τσόλια και η σημείωση: Το Πάολα το διατηρώ / για να κρατήσω την ευαισθησία / που την σκοτώνει ο αντρισμός // Για να μπορώ να ερωτεύομαι). 'Εστω αυτά πως κατέγραφα στο άωρον τετράδιό μου τη σήμερον, ο ίδιος.

P.S. Συνεκτίμησε και την θέση που εκφράζει από άλλη βέβαια σκοπιά, ο Δημήτρης Πολιτάκης εδωδά για την υστεροφημία μιάς σχέσης, όπως δημοσιεύθηκε στο Βήμα, σήμερα 30 Μαΐου 2011. Ο ίδιος και πάλι.

Τρίτη 24 Μαΐου 2011

για τους λογισμούς


Ο άγιος Μάξιμος διδάσκει ότι οι λογισμοί, που λαμβάνουν αφορμή από τα υποκείμενα ψυχικά πάθη, πολεμούν τον νου και τον εκβιάζουν να έλθη στην συγκατάθεση της αμαρτίας. 'Οταν ηττηθή ο νους στον πόλεμο αυτό, «άγουσιν εις την κατά διάνοιαν αμαρτίαν και, ταύτης αποτελεσθείσης, φέρουσιν αυτόν λοιπόν αιχμάλωτον εις την πράξιν». Μετά την πράξη οι δαίμονες, που ερήμωσαν την ψυχή διά των λογισμών, υποχωρούν, μένει όμως μέσα στον νου το είδωλο της αμαρτίας. 'Ετσι οι λογισμοί αιχμαλωτίζουν τον νου και τον οδηγούν αιχμάλωτο στην αμαρτία. Το δε είδωλο της αμαρτίας, αν δεν φύγη με την σύντονη και διαρκή μετάνοια, είναι πηγή ανωμαλιών στον πνευματικό οργανισμό.


Ιερόθεος Βλάχος νυν μητροπ. Ναυπάκτου, Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία. Πατερική θεραπευτική αγωγή (έκδ. Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου, 1986, σ. 211).

Κυριακή 22 Μαΐου 2011

'αγωνισμένος και λυτρωμένος', ήτοι 'δεν υπάρχει κρυφός Παπαδιαμάντης'


- Το έργο του Παπαδιαμάντη έχει δώσει ερείσματα για διαφορετικές αναγνώσεις. Ο κοσμοκαλόγερος των ελληνικών γραμμάτων έχει ιδωθεί και από την ψυχαναλυτική σκοπιά ως ένας άνθρωπος συμπλεγματικός, με καταπιεσμένη σεξουαλικότητα, και γι' αυτό ενοχικός... Υπάρχει ένας κρυφός Παπαδιαμάντης πίσω από τα κείμενα τον οποίο με αυτές τις προσεγγίσεις σταδιακά ανακαλύπτουμε;


"Μού θυμίζετε πράγματα στα οποία είμαι αλλεργικός. Η ψυχαναλυτική ερμηνεία του βίου και του έργου του Παπαδιαμάντη δεν φελάει ντιπ καταντίπ. Ο Παπαδιαμάντης είναι άνθρωπος "εκκλησιασμένος" και δεν τον πιάνουν οι μοντέρνες σολομωνικές. Ακριβώς γι' αυτό ο Κωστής Μπαστιάς, άνθρωπος κάθε άλλο παρά άβγαλτος στον κόσμο, μυκτήριζε όλα τα φληναφήματα για καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και τα ρέστα. Αν υπάρχει ένας άλλης τάξεως και άλλης γλώσσας χαρακτηρισμός, αυτός είναι "αγωνισμένος και λυτρωμένος". Ανήκει στον καλύμνιο ποιητή, πεζογράφο και φίλο του Παπαδιαμάντη της Δεξαμενής Γιάννη Κλ. Ζερβό. Δεν ειπώθηκε για τον Παπαδιαμάντη, αλλά τού ταιριάζει όσο σε ελάχιστους άλλους. Κανένας κρυφός Παπαδιαμάντης δεν υπάρχει στα κείμενά του".



Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, "Δεν υπάρχει κρυφός Παπαδιαμάντης", Συνέντευξη στη Λαμπρινή Κουζέλη, στο ΒΗΜΑ της Κυριακής 22-5-2011. Προλογική αναφορά εν είδει σχολίου για τον συνεντευξιαζόμενο: "'Εχει αφιερώσει τριάντα χρόνια από τη ζωή του στον Σκιαθίτη. 'Εχει επιμεληθεί την πεντάτομη κριτική έκδοση των Απάντων του. Και εξομολογείται στο «Βήμα» γιατί ο συγγραφέας του "Βαρδιάνου στα σπόρκα", εκατό χρόνια από τον θάνατό του, εξακολουθεί να μας αιφνιδιάζει". Και ως προτροπή εκειδά κι η κατακλείδα:

Ο αναγνώστης να αρχίσει με:
1. Τον Βαρδιάνο στα σπόρκα, καλή προτύπωση της σημερινής μας κατάντιας.
2. Τα ρόδιν' ακρογιάλια, που άρεσαν και στον Αλεξανδρινό.
3. Την προκλητικότατη για τις σημερινές μας αντιλήψεις Νοσταλγό.
4. Τον Φτωχό 'Αγιο.
5. Τη μετάφραση του μυθιστορήματος Ο Μαξιώτης του Χωλλ Κέιν.



-----
Υ.Γ. O Μεγαλέξανδρος (της νεωτέρας παραδόσεως), όπως πάντοτε θα αποκαλώ εγώ τον Παπαδιαμάντη, βάλλεται την σήμερον πανταχόθεν. Δέχομαι την σκοτεινότητα της γραφής του, όσον αφορά την λεπτομερή καταγραφή των 'κακουργιών' του λαού, αλλά την ερμηνεύω μέσα από την διάσταση του 'ιερού', του οποίου μετέχει ένας/κάθε αληθινός δημιουργός. Ο 'Μεγαλέξανδρος', ως γνήσιος 'κολλυβάς' (γι' αυτό και 'έξω βάλλει' τον εισρέοντα στην κοινωνία της εποχής του ευσεβισμό, αλλά και κάθε δεισιδαιμονία), αναλαμβάνει να 'εξομολογήσει' τον λαό (αυτόν τον οποίο συναναστράφηκε) και τα κρίματά του, για 'να μην παρασταθεί (σύμπας αυτός ο λαός) ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού των Ημερών, του Τρισαγίου, γυμνός και τετραχηλισμένος'... Για να φέρει, δηλαδή, τούτον τον (και κάθε) κακοδαίμονα λαό στο φως του Θεού. Είναι τόση η προσήλωσή του στο κακό μέσα στο έργο του, όση και η άβυσσος της ψυχής των ανθρώπων (και ημών των ιδίων). Νομίζω πως αυτή η ερμηνεία λείπει από το στερέωμα (εν έτει 2011ω, το και έτος Παπαδιαμάντη λεγόμενο) και όσο δεν ακούγεται τον αδικεί. Σε αντίθεση με τον σύγχρονό του, κοφτερό στο πνεύμα, Αλεξανδρινό, που 'τον επήρε αγκαλιά και τον εσυλλάβισε' (άλλως πως δεν κατανοείται πώς τον κατανόησε - πρώτος μάλιστα από πολλούς κατοπινούς) οι σμερινοί δεν γρικούν από Μεγαλέξανδρο! Και μάς προβάλλουν την δική τους ανάγνωση. Την προσημείωση πρώτος διάλεξε ο πολύς εκείνος καθ. κος Δημαράς. Και έχασε οικτρά! Ο ίδιος εγώ.

Παρασκευή 20 Μαΐου 2011

μέσα στην καρδιά


Οι Προφήτες και οι Δίκαιοι της Παλαιάς Διαθήκης, όπως και οι Απόστολοι και οι άγιοι της Καινής Διαθήκης, είχαν καταλάβει και βεβαίωσαν από την πείρα τους ότι, όταν ο άνθρωπος θεραπεύεται, δηλαδή όταν απαλλάσσεται από την φιλαυτία και αποκτά την φιλοθεΐα και την φιλανθρωπία και δέχεται τις ενέργειες του Θεού, τότε αποκαλύπτεται ένας «χώρος» μέσα στην καρδιά, στον οποίο «χώρο» αισθάνεται μια καύση, μια κίνηση, μια θεία χαρά, έναν έρωτα πνευματικής φύσεως. Και αυτόν τον «χώρο» ονόμασαν καρδιά και την ενέργεια που εκδηλώνεται μέσα εκεί την ονόμασαν νοερά ενέργεια, νου, κατά τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη. Αυτή η ανακάλυψη είναι θέμα εμπειρικής ζωής και όχι φιλοσοφικής ενατένισης και στοχασμού. Μέσα στην καρδιά, κατ' αρχάς στο σωματικό όργανο και στην συνέχεια στην βαθειά καρδιά, την λεγομένη πνευματική καρδιά, οι άγιοι ακούν και την αδιάλειπτη νοερά προσευχή· μέσα εκεί αισθάνονται την συνάντηση με τον Θεό· μέσα εκεί αισθάνονται την έλλαμψη και τον φωτισμό. Αυτός είναι ο νους, που λέγεται και νοερά ενέργεια.

Για να φθάση κανείς στην αποκάλυψη αυτής της νοεράς ενέργειας, με την οποία προσεύχεται αδιαλείπτως, πρέπει να προηγηθή η κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη, δηλαδή ο άνθρωπος πρέπει να απαλλαγή από την φιλαυτία και να αποκτήση φιλοθεΐα και φιλανθρωπία.


Μητροπ. Ναυπάκτου Ιερόθεος, «Η ιατρική εν πνεύματι επιστήμη». Η πράξη της ορθόδοξης ψυχοθεραπείας (έκδ. Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου, 2009, σ. 281).


*


ξδ'. Κατιωθείσαν την ψυχήν τω ρύπω της ηδονής, αποκαθαίρει πόνος και αφηλοί παντελώς αυτής την σχέσιν των υλικών, της προς αυτά φιλίας την ζημίαν μεταμαθούσης∙ δι' ην αιτίαν ο Θεός συγχωρεί τω διαβόλω, κατά κρίσιν δικαίαν, τους ανθρώπους βασάνοις καταπιέζειν.

ξε'. Ηδονή και λύπη, επιθυμία και φόβος και τα τούτοις επόμενα, τη φύσει των ανθρώπων προηγουμένως ου συνεκτίσθη...

Του εν αγίοις πατρός ημών Μαξίμου, Περί Θεολογίας κεφαλαίων εκατοντάς τρίτη (Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών, τ. Β').



Δευτέρα 16 Μαΐου 2011

ένωση με το Θεό





Εν τω κοινοβίω καθεζόμενος
τω κανόνι ακολούθει *


Για να επιστρέψουμε στην ένωση με το Θεό, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, παρόλο που η ένωση αυτή αποτελεί καρπό της εγκατάλειψης του εγώ, δεν πραγματοποιείται στον Συμεώνα με την απουσία του εγώ, όπως στον Πλωτίνο και τον Αγιο Αυγουστίνο: η ένωση με το Θεό παραμένει μια εμπειρία, κατά τη διάρκεια της οποίας η εμπειρική συνείδηση παραμένει παρούσα. Ως ωράθη μοι εκείνο το φως, λέει ο Συμεών, ήρθη ο οίκος της κέλλης ευθύς και παρήλθεν ο κόσμος φυγών ως οίμαι προ προσώπου αυτού, έμεινα δε μόνος εγώ μόνω συνών τω φωτί. Η ομοιότητα αυτής της φράσης με τη φράση του Πλωτίνου φυγή μόνου προς μόνον είναι εξωτερική, αφού η επικοινωνία του Πλωτίνου με το Εν έχει εκστατικό χαρακτήρα, ενώ ο άνθρωπος κατά τον Συμεώνα από τη στιγμή που θα λάβει το χάρισμα της όρασης του θείου φωτός περνά όλη του τη ζωή σε αδιάκοπη επικοινωνία με τον Ιησού και αναπνέει το Θεό.


Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σ. 146).



-----
* Το motto [: κατά το «έχεις μήνυμα», για να αναφερθώ και σ' εκείνες τις ψυχές που αφήνουν σχόλια στα κρυφά (συρτάρια) της μνήμης!] αναγράφεται στο αναδιπλωμένο ειλητό που εμφαίνεται να βαστάζει στο προσκυνητάρι του ο όσιος Διονύσιος ο εν τω Αθω τε και εκ της Καστορίας ορμώμενος, στην ομώνυμη αθωνική καστροπολιτεία. Αυτόπτης, μετά εικοσαετίαν, εν έτει πια τω 2010ω, ο ίδιος.

Πέμπτη 12 Μαΐου 2011

η θέωση και το παλιό πλατωνικό θέμα


[...] ο Συμεών, όπως όλοι οι μυστικοί ύστερα από τον Μάξιμο, επιζητεί την ένωση του ανθρώπου με το Θεό, τη θέωσή του, ενώ σύμφωνα με τον Πλάτωνα ο άνθρωπος μπορεί μόνο να ομοιάσει αλλά όχι να ενωθεί με το Θεό.

'Οπως βλέπουμε, η βυζαντινή πνευματικότητα, γεννημένη από τη λαϊκή ασκητική, που και αυτή κατάγεται άμεσα από τους κυνικούς, μπόρεσε να ξαναβρεί στο εσωτερικό της χριστιανικής σκέψης με το δρόμο της θεωρητικής ζωής το παλιό πλατωνικό θέμα του Φαίδωνα: τη θεοποίηση της ψυχής με την κάθαρση των παθών, κάθαρση που ενώνεται με τη θεώρηση του θείου. Στη στάση αυτή η βυζαντινή πνευματικότητα προσέδωσε μια εντελώς μυστική χροιά. Το πνεύμα δε συλλογίζεται, βλέπει. 'Οσα λέγουν για το Θεό οι άγιοι και οι Γραφές δεν είναι νοήματα αλλά θεώρηση πραγματικών όντων.


Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σ. 147).


*


Τείχος αρραγές ακλόνητον, κατά των δαιμόνων
οι πιστοί προβαλλόμεθα,
το πηγάζον εκ των λειψάνων,
θείον έλαιον χριόμενοι.

Το αψευδές τούτο τροπάριο ανήκει στην τρίτη ωδή του κανόνος του όρθρου της ΙΘ' Απριλίου, ότε μνήμην ποιούμεθα του αγίου ιερομάρτυρος Παφνουτίου. Εκ του αναλόγου Μηναίου. Ο ίδιος.



Κυριακή 8 Μαΐου 2011

ίνα έν τι υπάρξωμεν - λόγος ερωτικός


"'Ιν' ουν μη μόνον κατά την αγάπην τούτο γενώμεθα,
αλλά και κατ' αυτό το πράγμα,
εις εκείνην ανακερασθώμεν την σάρκα.
Διά της τροφής γαρ τούτο γίνεται ης εχαρίσατο,
βουλόμενος ημίν δείξαι τον πόθον,
ον έχει περί ημάς.
Διά τούτο ανέμειξεν εαυτόν ημίν,
και ανέφυρε το σώμα αυτού εις ημάς,
ίνα έν τι υπάρξωμεν,
καθάπερ σώμα κεφαλή συνημμένον.
Των γαρ σφόδρα ποθούντων εστί τούτο δείγμα".


«Θέλει να γίνουμε σώμα του όχι μόνο με την αγάπη αλλά να αναμειχθούμε πραγματικά με τη σάρκα του. Κι αυτό γίνεται με την τροφή που μάς χάρισε, θέλοντας να μάς δείξει τον έρωτα που έχει για μάς. Γι' αυτό ανάμειξε τον εαυτό του και το σώμα του με μάς για να γίνουμε ένα πράγμα, όπως ένα σώμα ενωμένο με την κεφαλή του. 'Ετσι κάνουν όσοι αγαπούν σφόδρα».



Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις Ιωάννην ομιλία 46, PG 69, 260 όπως περιέχεται στο Γ. Φλωρόφσκυ, Το σώμα του ζώντος Χριστού. Μια ορθόδοξη ερμηνεία της Εκκλησίας [Le corps du Christ vivant 1948], (μτφρ. Ι. Παπαδόπουλος, έκδ. Αρμός, Αθήνα 1999, σσ. 73-74).

Τετάρτη 4 Μαΐου 2011

θείος σαββατισμός


- Γέροντα, όταν ο άνθρωπος θεωρή το Φώς, τότε συνεχίζει να προσεύχεται;

- 'Οχι. Μπορούμε να την ονομάσουμε «θεωρουμένη» προσευχή. Θεωρεί τον Χριστό και ευφραίνεται από την Θεία Του παρουσία. Τότε η προσευχή προχωρεί άνευ λόγων. Ο άγιος Ισαάκ λέγει ότι, αν η προσευχή είναι ο σπόρος, η έκστασι είναι ο θερισμός της προσευχής. Και όπως οι θερισταί εκπλήσσονται, όταν βλέπουν πως από τον μικρό σπόρο υπήρξε τέτοια καρποφορία, έτσι και οι θεόπται ασκηταί εκπλήσσονται βλέποντας τον «θερισμόν» της «ευχής».

Αυτός είναι ο τοκετός της προσευχής που και πάλιν κατά τον άγιον Ισαάκ «ουδέ προσευχη τότε προσεύχεται ο νους, αλλ' εν εκστάσει γίνεται εν τοις ακαταλήπτοις πράγμασι∙ και αύτη εστίν η άγνοια η υπερτέρα της γνώσεως». Αυτή είναι η «κρυφιομύστις σιγή» και η «αφωνία του πνεύματος».

Οι Πατέρες ονομάζουν αυτήν την κατάστασι προσευχή, γιατί είναι το μεγαλύτερο δώρο που δίδεται κατά την διάρκεια της προσευχής και απονέμεται στους Αγίους, αλλά ο άνθρωπος αγνοεί το πραγματικό της όνομα. Γιατί τότε παύει να προσεύχεται. Αίρεται πάνω από τα λόγια και τις έννοιες. Γι' αυτό και πολλοί Πατέρες ονομάζουν αυτήν την κατάσταση Θείο σαββατισμό, ή σαββατισμό του νου. Δηλ. όπως οι Εβραίοι είχαν εντολή να ησυχάζουν το Σάββατο, έτσι και αυτή η πνευματική κατάσταση είναι Σάββατο της ψυχής, που ησυχάζει και ηρεμεί «εκ πάντων των έργων».

Λέγει ο άγιος Μάξιμος: «Σάββατα σαββάτων εστίν ηρεμία πνευματική ψυχής λογικής∙ και απ' αυτών πάντων των εν τοις ούσι θειοτέρων λόγων τον νουν συστειλάσης∙ και μόνω τω Θεώ κατ' ερωτικήν έκστασιν ολικώς ενδυσάσης και παντελώς ακίνητον αυτόν του Θεού διά της μυστικής θεολογίας ποιησάσης». Και το μόνο που κάνει εκείνη την στιγμή ο άνθρωπος είναι ότι κλαίει.

Χύνει άφθονα δάκρυα, όχι τώρα λόγω της αισθήσεως της αμαρτίας, όπως πρώτα, αλλά λόγω της θεωρίας της ακτίστου ενεργείας του Θεού. Δάκρυα ευφρόσυνα, χαροποιά, θεωτικά, χαρμόσυνα. «Ανάλγητα δάκρυα», «θυμήρη δάκρυα», «δροσίζοντα και πιαίνοντα» την καρδία. Ναί, δάκρυα που πληγώνουν το πρόσωπο, που σχηματίζουν ποτάμια και αυλάκια, που γεμίζουν τα μάτια. Βρίσκεται τότε σε αρπαγή. «Είτε εν σώματι, είτε εκτός του σώματος ουκ οίδε». Η ψυχή και το σώμα κατακλύζονται από τέτοια χαρά, που είναι αδύνατο να περιγράψη ανθρώπινη γλώσσα. [...]

Τότε όχι μόνο δεν αισθάνεται την αναταραχή του πάθους, αλλά λησμονεί κι αυτή την ζωή του, αφού η αγάπη προς τον Θεόν είναι γλυκύτερη από την ζωή και η θεογνωσία γλυκύτερη από κάθε άλλη γνώσι. «'Ω εύχαρι και ιερόν θέαμα»! «'Ω θεία αιωνιότης»! 'Ω θεία «γλυκερά γαλήνη»! «'Ω θεία αγάπη»!


Α.Ι.Β, Μια βραδυά στην έρημο του αγίου όρους (συζήτησι με ερημίτη για την «ευχή»), (έκδ. Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου, 1990 (10η), σσ. 129-130).