στην γωνιά μας κόκκινο τ' αναμμένο τζάκι

«Μόνο ως διακήρυξη της χαράς η Εκκλησία
θριάμβευσε στον κόσμο.
Και έχασε τον κόσμο, όταν έπαψε να μαρτυράει τη χαρά.
Από όλες τις κατηγορίες εναντίον των Χριστιανών,
την τρομερότερη την πρόφερε ο Νίτσε,
όταν είπε πως ο Χριστιανοί δεν έχουν χαρά»
π. Αλέξανδρος Σμέμαν

Η Γέννηση

Ένα άλλο βράδυ τον άκουσα να κλαίει δίπλα.
Χτύπησα την πόρτα και μπήκα.
Μού 'δειξε πάνω στο κομοδίνο ένα μικρό ξύλινο σταυρό.
«Είδες -μού λέει- γεννήθηκε η ευσπλαχνία!»
Έσκυψα τότε το κεφάλι κι έκλαψα κι εγώ.
Γιατί θα περνούσαν αιώνες και αιώνες και δε θά 'χαμε
να πούμε τίποτα ωραιότερο απ' αυτό.

Τάσος Λειβαδίτης (1983)

*

Το παιδί με τη σάλπιγγα

Αν μπορούσες να ακουστείς
θα σού έδινα την ψυχή μου
να τήν πάς ώς την άκρη του κόσμου.
Να την κάνεις περιπατητικό αστέρι ή ξύλα
αναμμένα για τα Χριστούγεννα
-στο τζάκι του Νέγρου
ή του Έλληνα χωρικού.
Να την κάνεις ανθισμένη μηλιά
στα παράθυρα των φυλακισμένων.
Εγώ μπορεί να μην υπάρχω ώς αύριο.
Αν μπορούσες να ακουστείς
θα σού έδινα την ψυχή μου
να την κάνεις τις νύχτες
ορατές νότες, έγχρωμες,
στον αέρα του κόσμου.
Να την κάνεις αγάπη.

Νικηφόρος Βρεττάκος (1969)

*

Χριστούγεννα

Στην γωνιά μας κόκκινο τ' αναμμένο τζάκι
Τούφες χιόνι πέφτουνε στο παραθυράκι!
Όλο απόψε ξάγρυπνο μένει το χωριό
και χτυπά Χριστούγεννα το καμπαναριό!

Έλα, Εσύ που Αρχάγγελοι σ' ανυμνούνε απόψε
πάρε από την πίτα μας, που ευωδιά και κόψε!
Έλα κι η γωνίτσα μας καρτερεί να 'ρθείς...
Σού 'στρωσα, Χριστούλη μου, για να ζεσταθείς!

Στέλιος Σπεράντζας

*

Στον βίο του αγίου Πολυκάρπου αναφέρεται το εξής περιστατικό: Όταν η εξουσία τόν καταδίκασε σε θάνατο, έστειλε στρατιώτες στο σπίτι του να τόν συλλάβουν. Ο άγιος τους δέχθηκε «φαιδρώ τω προσώπω», με χαρούμενο πρόσωπο και τούς παρέθεσε τράπεζα. Αφού έφαγαν τού ανακοίνωσαν τον σκοπό της επισκέψεώς τους. Όταν το άκουσε ο άγιος Πολύκαρπος «θάρσους και χαράς ενεπίμπλατο και το πρόσωπόν αυτού χάριτος επληρούτο». Αντί δηλαδή να φοβηθεί και εκλιπαρεί τους δημίους γα να σώσει τη ζωή του, πήρε θάρρος και γέμισε από χαρά, και το πρόσωπό του πλημμύρισε από χάρη.

Από διάφορα Ημερολόγια.

για μιαν μετανεωτερική θεολογική οντολογία

[…] η ερμηνευτική ανάγνωση που επιχειρούμε είναι πολύ πιο κοντά στα σημερινά, μετανεωτερικά οντολογικά ερωτήματα απ' όσο θα ήταν δυνατόν καταρχήν να υποψιασθούμε.

Η νεωτερική και μετανεωτερική ανάδυση της οντολογικής αξίας του σώματος, της κοινότητας, του ασυνειδήτου, της ψυχοσωματικής μετοχής, της σοφίας του φυσικού και βιολογικού, σηματοδοτούν ταυτόχρονα και την ανάδυση της αξίας των συναφών θεολογικών ιδεών και βοηθούν επίσης και την ανάγνωσή τους προς την σωστή κατεύθυνση.

Η ορθόδοξη θεολογία μπορεί έτσι να συνδράμει στην οικοδόμηση μιας μετανεωτερικής οντολογίας, βρίσκοντας ταυτόχρονα κι αυτή η ίδια την αλήθεια της, πέρα από επιμέρους παρεμβάσεις προς κατευθύνσεις οντολογικές, οι οποίες σήμερα μόνον γραφικές θα μπορούσαν να θεωρηθούν.

π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Οι τρόμοι του προσώπου και τα βάσανα του έρωτα. Κριτικοί στοχασμοί για μια μετανεωτερική θεολογική οντολογία (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2009, σσ. 181-182).

καθαρά και άσπιλος έμελλεν ... να παρασταθή...

[...] μετέβημεν εις την μονήν των Αγίων Αναργύρων, ένθα ετάφησαν τα πτώματα της περιφήμου Κυράς-Φροσύνης, και των συμπνιγεισών υπό του Αλή δεκαεπτά νεονύμφων συντρόφων της, άτινα τα κύματα απέρριψαν κατά την παραλίαν εκείνην. Γραίά τις νεωκόρος μάς έδειξεν, εις γωνίαν τινά του περιβόλου, τον αγνώριστον άλλως τάφον της ηρωΐδος Ιωαννίτιδος. Εις την θέαν του μέρους, ένθα ετάφη το πτώμα της, μ’ όλας τας μομφάς τας αποδιδομένας εις την αυτήν υπό τινων κακολόγων, μοί επήλθε κατά νουν το περί αυτής ειλικρινές των συμπολιτών της άσμα:

Για σταυρό δεν έχει χρεία,
γιατί εσταύρωσε τα χέρια·
είναι ήσυχη και κρύα
δεν την έφαγαν μαχαίρια.

Τα στήθια τα χιονάτα της γήλιος δεν θα μαυρίση.
Πλυμένα με τα κύματα και με τα δάκρυά της
ασπρότερα κι ολόλευκα θε να φανούν στην κρίση.
Το κύμα πλένει το κορμί, το δάκρυ την καρδιά της,
η βαρυστέναχτη ψυχή θα λάβη τη γιατριά της.

Οι στίχοι ούτοι, «εν οις η πνέουσα χριστιανική ευσέβεια φαίνεται αδιστάκτως αποδεχομένη, ότι διά του διπλού βαπτίσματος, του ύδατος και των δακρύων, καθαρά και άσπιλος έμελλεν ήδη η Ευφροσύνη να παρασταθή ενώπιον του υπερτάτου της ανθρωπότητος κριτού, καθ’ όσον εν μεν τη λίμνη, ώσπερ εν καινή κολυμβήθρα ηγιάσθη η σαρξ, διά δε του μύρου της μετανοίας το πνεύμα», καθ' ά βεβαιοί ο Λευκάδιος υμνητής της, έστωσαν ως επίγραμμα επί του αφανούς τάφου αυτής. [ ...]

Κώστας Κρυστάλλης, Η πανήγυρις της Μεταμορφώσεως εν Ιωαννίνοις [1890] (έκδ. Ι.Μ. Ελεούσης Νήσου, Ιωάννινα 1999, σσ. 51-52).

επ’ ασπαλάθων

τόν δε Αρδιαίον και άλλους συμποδίσαντες

χείράς τε και πόδας και κεφαλήν,

καταβαλόντες και εκδείραντες,

είλκον παρά την οδόν εκτός επ’ ασπαλάθων κνάμπτοντες,

και τοις αεί παριούσι σημαίνοντες ων ένεκά τε και ότι

εις τον Τάρταρον εμπεσούμενοι

άγοιντο

[…]

ο δε Αρδιαίος ούτος της Παμφυλίας έν τινι πόλει τύραννος εγεγόνει...

Πλάτωνος, Πολιτεία, Βιβλ. Ι' (616a & 615c).

-----
Πρβλ. το ποίημα "Επί Ασπαλάθων...", που σαν σήμερα, 31 του Μάρτη, έγραφε στα 1971 ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης, μετά από εκδρομή που έκαμε στο Σούνιο ώστε να αποφύγει τις κίβδηλες 'εορτές' της κατά δικτατορίαν 'Παλλιγγενεσίας' του 'Εθνους. Το ποίημα αναδημοσιεύεται κι εδωδά. Περισσότερα φιλολογικά εδωδά. 'Επεται όμως και φυτολογική συνέχεια... Ο ίδιος.-

δίκην κολάσεως

Πέτρα αστραφτερή 

πόθος πύρινος συμπυκνωμένος 

ανάσα και μέθη ηλίου 

ακόρεστη μοναχική πληγωμένη 

ιώδης φαιά πρασινωπή 

ησυχάζουσα 

μαινομένη στιλπνή ερωμένη *

Ο Ιννοκέντιος Βολοντίν, μετά τη σύλληψή του, παρατηρεί πως «απαγορευόταν στους φυλακισμένους να συναντιώνται. Τούς απαγορευόταν να παίρνουν κουράγιο από το βλέμμα του άλλου» (Ο Πρώτος Κύκλος, 543). Ακόμη και στη «σαράσκα», «οι άνθρωποι της μιας αίθουσας δεν ήξεραν τίποτα για τους ανθρώπους της διπλανής. Οι γείτονες δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους».

Olivier Clement, Το πνεύμα του Σολζενίτσυν (μτφρ. Ελ. Δαλαμπίρα, έκδ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 11).

*

Δεδώκει δὲ ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν σύσσημον αὐτοῖς λέγων· Ὃν ἂν φιλήσω, αὐτός ἐστι· κρατήσατε αὐτὸν καὶ ἀπαγάγετε ἀσφαλῶς.

Καὶ ἐλθὼν εὐθέως προσελθὼν αὐτῷ λέγει· Χαῖρε, ραββί, καὶ κατεφίλησεν αὐτόν.

Και το ίδιο χωρίο αποκατεστημένο στα σημεία:

δεδώκει δὲ ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν σύσσημον αὐτοῖς λέγων Ὃν ἂν φιλήσω αὐτός ἐστιν· κρατήσατε αὐτὸν καὶ ἀπάγετε ἀσφαλῶς.

καὶ ἐλθὼν εὐθὺς προσελθὼν αὐτῷ λέγει Ῥαββεί, καὶ κατεφίλησεν αὐτόν.

Εκ του κατά Μάρκον ιδ' (44-45).

-----
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 27ης Ιουνίου 1991).

ο καθ' 'Ομηρον ξανακερδισμένος χρόνος

[...] στο τέλος της μέρας ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη ξαναβρίσκονται στο μεγάλο «σήμα», στο νυφικό κρεβάτι. Μιλούν. Στην αφήγησή του ο καθένας τους λαμβάνει υπόψη του τον χρόνο, έναν χρόνο που δεν υπάρχει πια αλλά που τον έχει ζήσει, και ο καθένας τους μιλάει σαν να ήταν ο άλλος. Είναι γεγονός πως μεταξύ τους υπάρχει όχι μόνο ένας ιδιαίτερος, προσωπικός τόνος, που δεν τον βρίσκουμε συχνά στα αρχαία κείμενα, μια θέληση να ανακτήσουν όλους τους χρόνους και να τούς υφάνουν μέσα στη γραφή, αλλά επίσης και μια [35] «ομοφροσύνη», εκείνη για την οποία μιλούσε ο γενναίος Οδυσσέας στην όμορφη Ναυσικά όταν τη συνάντησε στη χώρα των Φαιάκων: το πιο σημαντικό πράγμα ανάμεσα σε μια γυναίκα και στον σύζυγό της, και το οποίο εκείνος γνώρισε στο πρόσωπο της Πηνελόπης, είναι η συμφωνία, η σύμπνοια, ή η ταύτιση των πνευμάτων, του συστήματος αξιών τους, της εικόνας που έχουν για τη ζωή.

Είκοσι χρόνια αργότερα, παρότι τα χέρια είναι πια γερασμένα και τίποτα δεν είναι πια το ίδιο, η βαθιά συμφωνία αυτών των δύο ανθρώπων υπάρχει ακόμα, και το αφήγημα την υπογραμμίζει.

Στο τέλος της ιστορίας ο χρόνος της αρχής συναντάει τον χρόνο του τέλους. Πλαγιασμένοι καθώς είναι ο ένας πλάι στον άλλον, πριν αφεθούν στις ηδονές του έρωτα, λέει το κείμενο, η Αθηνά σταματάει το άρμα της Αυγής με σκοπό να παρατείνει λιγάκι τον χρόνο και να επιμηκύνει τη νύχτα.

'Ετσι, μέσα στην πληρότητα του έρωτα, ξανακερδίζοντας ο ένας τον άλλον, καθένας τους ξανακερδίζει τον εαυτό του. Τώρα που βλέπει τον εαυτό του μέσα στα μάτια της Πηνελόπης –επειδή ένας Ελληνας [36] ποτέ δεν κοιτιέται στον καθρέπτη-, ο Οδυσσέας ανακτά πλήρως την ταυτότητά του, ένα μέρος της νιότης του.

*

Εκεί έγκειται όλη η δύναμη της Οδύσσειας: οι χρόνοι των διαφόρων ασμάτων (του ποιητή, του Οδυσσέα, του Λαέρτη, ή του Δημόδοκου) αναμειγνύονται μεταξύ τους, χωρίς το τέλος του αφηγήματος να δίνει την αίσθηση ότι έχει ποτέ κοπεί το νήμα του χρόνου.

Αντίθετα, ο χρόνος ξαναβρίσκεται. Για τον Οδυσσέα και την Πηνελόπη, στη νυφική κλίνη, και για μάς τους αναγνώστες, στην προσπάθειά μας να συλλάβουμε το πρόβλημα της ζωής, του θανάτου και της θέσης μας σε όλα αυτά.

Κατά κάποιον τρόπο το κείμενο μάς απαντά ότι δεν είμαστε τίποτε απολύτως, τίποτε παραπάνω από τα απλά φύλλα των δέντρων, «ούτινες».

Jean-Pierre Vernant, Η Οδύσσεια [2006] (μτφρ. Γ. Ζακοπούλου, έκδ. Πατάκης, Αθήνα 2013, σσ. 34-36).

βίον παίζων

Η σαλότης αυτή διέξοδος είναι μόνη των απελπισμένων, των εσωτερικών ανθρώπων, του απροσπέλαστου δάσους, όταν η μονή μαγειρεύει σκορδαλιά, όταν κοιμάται η Παναγία κι αφουγκράζεται αργά τα ξώφυλλα να σπαράζουν. Μήτε στάλα κονιάκ, μήτε η άχνα της σόμπας.

Είναι που κοιμάται στο Δέντρο αποκάτου ο Σαλός άξαφνα, ο πολλά φτωχός, ο που την ιερή απλυσιά εζήλωσε, με την έγνοια μήπως η σφραγίδα τόνε συντρίψει. Και παραπέρα ο 'Εξαρχος, ο αποτρόπαιος τρόπος του, ο Κλειδούχος του ναού.

'Επειτα η έρμη Γυναίκα που θα μού σερβίρει τον καφέ με τ' αρωματικά, η πετροβολημένη, η ανέστια, η που θα μαζωχτεί παρά το φρέαρ των οδυρμών, η που θα τού φωνάξει μια μέρα του κόσμου το άκρο δίκιο της

και γω που διαβλέπω από δώ απ' το κελλάκι μου πόσο μα πόσο εύκολα η αγάπη νικιέται από τη θλίψη, το χτες μπαίνει βαθιά πολύ βαθιά στο αύριο.

Αν με ασπαστείτε θα διψάσετε οι πάντες, γιατί 'μαι γω που μιλώ και με αποστρέφεστε κι ένας φοίνικας υψώθηκε στην παρασκιά της γύμνιας μου.

[...]

π. Παναγιώτη Καποδίστρια, από τη «Νήψη» της συλλογής 'Οταν ο σπηλαιοκτήτης έρθει (έκδ. Αίολος, Αθήνα 1995, σσ. 18-22). 


 ----- 
Στον τίτλο του παρόντος δυό λεξούλες από το motto που ενέθεσε ο ίδιος ο ποιητής, παρμένο από το Συναξάρι της κα' Ιουλίου, τουτέστιν Συμεώνος του σαλού, του πολυαγαπημένου, που συνεορτάζει τη σήμερον. Ο ίδιος.

αίσθημα επιφανείας

Σκύβεις να περάσει η έπαρση του άλλου

και η καρδιά ματώνει∙

χαμηλώνεις ν' αγκαλιάσεις τη φτώχεια του

και η ψυχή μεστώνει.*

Η αρετή της φτώχειας και το αίσθημα της επιφανείας (δές το εδωδά)

κυρ Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης 

για τα εικοσάχρονα του γέροντος (+13.01.1993). Ο ίδιος. 

----- 
* Το motto εκ του Πάνου Λιαλιάτση, από το ποίημα «Ταπείνωση», της συλλογής «Λογισμοί λανθάνοντες και δάκνοντες», περιεχόμενη στον τόμο Ποιήματα 1965-1995 (έκδ. Ελλέβορος, 'Αργος 2002, σ. 83).

νάϊ

λόγος γαρ σος, [μεγ]Αλέξανδρε, άρτος εστί καθαρώτατος... *

Νάϊ, νάϊ, γλυκύ.

Νάζι – κατά έν ζήτα ελαττούται.

Αύρα, ουρανός, άσμα γλυκερόν, μελιχρόν, αβρόν, μεθυστικόν.

Νάϊ, νάϊ.

Κατά δύο κοκκίδας, διαφέρει δια να είναι το Ναί, οπού είπεν ο Χριστός.

Το Ναί το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το Ναί το φιλάνθρωπον.

Κάτω εις το βάθος, εις τον λάκκον, εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα, ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτύλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος.

μεγΑλέξανδρος ο Παπαδιαμάντης επονομαζόμενος, Ο ξεπεσμένος δερβίσης (1896).

*

όλο το πένθος το σηκώνουν οι ελιές...

π. Παναγιώτης Καποδίστριας

----- 
Ως άνω, εμβόλιμο στιχάκι του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, δίκην επιτυμβίου, χαρισμένο απ' εμέ στον όντως μεγΑλέξανδρον. Παρμένο από το ποίημα «Ξένες γλώσσες», το οποίο περιέχεται στα «Ζωΰφια ζωής», της συλλογής Ο αρχαίος αγροφύλαξ, γραμμένο την 'Ανοιξη του 2005 (έκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2007, σ. 69). 

* Το motto, όμως, στίχος εκ της γ' ωδής του Κανόνος του 'Ορθρου εκ των υμνογραφικών σχεδιασμάτων των Παπαδιαμαντείων, ήτοι της ακολουθίας στον άγιο, ποίημα του ελαχίστου εν Αναγνώσταις Παντελεήμονος, τουπίκλην Κεχριαίου (έκδ. ΕΛΙΑ, Αθήναι 1981). 

Ενδιαφέρει απ' ανάμεσα και το δοκίμιο "Η Ρωμηοσύνη του Παπαδιαμάντη", του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, δημοσιευμένο εδωδά.

μια σκέψη διευρύνει το χρόνο

86.  Πρέπει όχι μόνο να μάθουμε το παρελθόν 

αλλά και να το κατασκευάσουμε. 

Ακόμη δεν γεννήθηκε το χθες. 'Οχι όλο. *

✿





Μια σκέψη διευρύνει το χρόνο
ένα ατόφιο σημείο
όπου το βλέμμα προσηλώνεται υγρό

Μια λέξη αναδύεται
δυο τρεις…
ένας αργός βηματισμός

Ο κόσμος μηχανεύεται, αναριγεί
συνεχώς αναβάλει





✿





Μια λέξη διαρρέει
κάνει το χρόνο βαθύτερο

Είναι ένα όνομα εντός μου που αγωνίζεται
ένα παράθυρο στο κόσμο κλειστό

Μια όραση
Μια ομοιότητα όρασης
Αργότερα μια φωτεινή ταυτολογία
Συμβαίνει κι αυτό

Αποστόλης Αρτινός, από την ανέκδοτη ποιητική συλλογή Notes de passage. (Βλέπε εδωδά, αλλά κι εδωνά είναι αναπτυγμένα μερικά).


-----
*  Το motto, βέβαια, είναι του μοναχού Κοσμά εκ του Λογισμοί και διαλογισμοί στη Μεγάλη Ελλάδα (έκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2011, σ. 32). 

✿

Καλή χρονιά! Με την ευχή του π.Κων. Καλλιανού (εκ του Ισορροπώντας, έκδ. Ι.Καλύβη Αγ. Ακακίου Καυσοκαλυβίων, 'Αγιον 'Ορος 2008, σελ. 61):

Κύριε, ευλόγησε το νέο ενιαυτό φωτίζοντας τις σκοτεινές συνειδήσεις μας 

και τις φοβισμένες ψυχές μας. Αμήν.

ώριμο γινωμένο κυδώνι

Για να μη μάς φεύγη ο νούς, 

πρέπει να τον συνηθίσουμε να πιπιλίζη 

το γλυκό όνομα του Ιησού 

μέσα στην καρδιά μας, 

για να κάνουμε πνευματική προκοπή. *

Η φιγούρα [του Χριστού «πολυελέου» στην κόγχη του Διακονικού της Μητροπόλεως του Μυστρά 'Αγιος Δημήτριος], με ωραίο δυνατό πρόσωπο χτισμένο με ώχρα και λίγο λευκό του ασβέστη πάνω σε λαδοπράσινο προπλασμό, είναι γανωμένη με κόκκινους και ψυχρούς (πρασινωπούς) τόνους, αποκτώντας μια χρωματικότητα εξαιρετική αλλά και μία νοστιμιά υπέροχη.

Κοιτάζοντάς Τον μυρίζει ο τόπος ώριμο γινωμένο κυδώνι και ευωδιάζει η ατμόσφαιρα φθινοπωρινή ησυχία κεκραμένη με την ήσυχη καρποφόρα μελαγχολία του καιρού που προηγείται του χειμώνα.

Γιώργος Κόρδης, Μυστράς. Τότε που οι εικόνες... Μια περιήγηση στις τοιχογραφίες των εκκλησιών του (έκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2012, σ. 34).

*

Επ' ευκαιρία, σχόλιο παρμένο από τον τόμο Θησαυροί του Αγίου 'Ορους (Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997) για την παράσταση της Ρίζης του Ιεσσαί (Ιερά Μονή Διονυσίου, Σχέδιο [=ανθίβολο] του 17ου αιώνος, με μαύρη μελάνη σε χαρτί 71 x 23,5 εκ.):

«Το σχέδιο είναι βιαστικό, οι σωματικές αναλογίες όχι πάντα επιτυχείς, ενώ οι επιγραφές είναι κατά κανόνα εξαντλητικές, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Σοφοκλή [εικονιζομένου επίσης, μεταξύ άλλων αρχαίων φιλοσόφων, στην ίδια μεγάλη εικονική παράσταση] όπου το κείμενο βρίσκεται γραμμένο έξω από το ειλητάριο...

(έστιν Θεός άναρχος απλούς τη φύσει
ος ουρανόν έταξεν άμα και χθόνα)».

Απ' εδωδά αντλημένο το σχόλιο.

----- 
* Το motto, όμως, είναι αντλημένο εκ του γλυκέως Γέροντος Παϊσίου αγιορείτου, Επιστολές (έκδ. Ι.Ησυχ. Ευαγγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, Σουρωτή Θεσ/νίκης 1994, σ. 154).

μαρτυρία - ως δώρα εις τον Παράδεισον

Μια γριά Αντριώτισσα που ήξερε παλιές ιστορίες μας είπε πως οι γενιές των ανθρώπων ήταν τέσσερις. Πρώτα έζησαν οι Δράκοι, έπειτα οι αλλόπιστοι 'Ελληνες, ύστερα οι Βενετσιάνοι και ύστερα οι Τούρκοι.

ΑΝΔΡΟΣ, 19ος αι.

Από το βιβλίο του Ι.Θ. Κακριδή, Οι αρχαίοι 'Ελληνες στη νεοελληνική λαϊκή παράδοση (έκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1978, σ. 17).

*

Τέσσαρα τέκνα επέζων εκ του γάμου τούτου,
και δύο άλλα είχον προαποσταλή,
ως δώρα,
εις τον Παράδεισον. *

― Ηύρα σήμερα στο δρόμο την παλιάν μου φιλενάδα, την πρώτη μου αγάπη… Εκείνην που με είχε μάθει τον έρωτα, όταν εγώ ήμουν μικρό παιδί, κ' εκείνη ήτον ως δύο-τρία χρόνια μεγαλύτερη από μένα. Είχα πολλά χρόνια να την ιδώ. Την συνώδευε στο δρόμο ο γυιός της, ένας ως σαράντα χρόνων… Σαν με είδε εσήκωσε το χέρι και μ' εχάδεψε στα γένεια. «Καλά πάς· βαστιέσαι ακόμα», μού λέει. «Και συ καλά κρατιέσαι» τής λέω 'γώ. Γυάλιζε, αλήθεια, το μάγουλό της… Ως τόσον ντροπιάστηκα που μού χάδεψε τα γένεια μπροστά στο γυιό της. «Γνωριζόμαστε από μικρά παιδιά», τού λέω τότ' εγώ. «'Ημαστε γειτόνοι έναν καιρό στην πατρίδα… όταν ήμαστε αθώα παιδάκια» επρόσθεσα. Τί να πώ, κ' εγώ δεν ήξευρα.

μεγΑλέξανδρος ο νέος, ο Παπαδιαμάντης επονομαζόμενος, εκ του διηγήματος 'Αλλος τύπος (1903). Εκ του ιδίου, βέβαια, και το motto.

πράμα λέμε το αιδοίον

Ν.Γ.Π.: [...] πράμα λέμε το αιδοίον. 'Αμα τό 'χεις, είναι σαν να μιλάς για έναν αγρό και τις περιπέτειες της καλλιέργειάς του. 'Οταν δεν τό 'χεις, η λαχτάρα σού δίνει μιαν άλλη αντίληψη, πιο μόνιμη. Γι' αυτό ήταν παρθένος η Παναγία, για να δεχτεί τα λόγια και να μη γίνει μια νοικοκυρά της σειράς. Πώς θα μπορούσε η Αριάδνη να βοηθήσει τον Θησέα, αν δεν ήταν παρθένος; Πώς αλλιώς θα μπορούσε να τον βοηθήσει, βρίσκοντας τη διέξοδο μέσα απ' τον λαβύρινθο των διαδρόμων;

Σ.Τ.: Αν σας άκουγε η Μποβουάρ τώρα...
Ν.Γ.Π.: Κι όμως, η παρθενία είναι κάτι βασικό, γιατί αξιοποιεί το πράμα της γυναικός, αξιοποιεί το σώμα μέσα απ' τη λαχτάρα για το σώμα.

Σ.Τ.: Γράφετε κάπου ότι μέσα απ' το σώμα αξίζει να υμνούμε τον Θεό. Η παρθένα θα τον υμνεί μέσα απ' τη νοσταλγία του σώματός της;
Ν.Γ.Π.: Πάρε παράδειγμα τη Θεοτόκο: υμνεί τον Θεό μέσα απ' τη θνητότητα του σώματός της που παραδέχεται από τα πριν. Καταλάβατε;

Σ.Τ.: Ομολογώ πως όχι. Το σώμα το αντιλαμβάνομαι όχι μέσα από το θνητό του μέλλον, αλλά μέσα από το αισθησιακό παρόν του - με καλεί σε άλλες χαρές.
Ν.Γ.Π.: Μα, βέβαια, καλό μου παιδάκι, δίκιο έχεις. Κάθε άνθρωπος είναι φυσικό να θέλγεται από αυτές. Αλλά ο πνευματικός αγώνας είναι να καταλαβαίνουμε αυτά τα θέλγητρα μέσα από τη βεβαιότητα του τάφου που τα περιμένει. «Ο θάνατος εννοούμενος παρ' ανθρώποις αθανασία εστί». 'Ετσι παίρνει νόημα η ζωή, γιατί «εν σώμα εσμέν».

κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, συνέντευξη στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σ. 56).

μοναξιά... [είπε γέρων]

ένα μήνα τώρα
χωρίς κορμί
ξεράθηκα

χιλιάδες σαν και μένα
στο ίδιο ξεροσφύρι λιώνουν
ακόμα και ο λίγος έρωτας
δε φέρνει ανακωχή στη μοναξιά

Ντίνος Χριστιανόπουλος, από την συλλογή «Μικρά ποιήματα. Το κορμί και το σαράκι», όπως περιλαμβάνεται στο τομίδιο Ποιήματα (β' έκδοση, Διαγώνιος, Θεσ/νίκη 1992, σ. 132).

*

Ν.Γ.Π.: Να μη χαρίζεσαι στην οικογένεια ή σε ό,τι αγαπάς στενά. Να διαλέγεις τη μοναξιά που θα σε μάθει να αγαπάς τον καθένα. Να στηριχθείς στη μοναξιά, όπως η πόρνη ακουμπάει στον νταβατζή της για να εξασφαλισθεί, επειδή δίδεται στους πάντες. Τα όρια τότε θολώνουν και δεν υπάρχει το καλό και το κακό - μόνο η κίνηση.

Σ.Τ.: Η ίδια κίνηση που οδηγεί στη χαμένη ενότητα του κόσμου;
Ν.Γ.Π.: Ναι, παιδάκι μου, η ίδια κίνηση. Που δεν είναι άλλη από την αγάπη.

κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, συνέντευξη στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σσ. 63-64).

πρωτο...μαγιά, γλυπτά, Θόδωρος και πεντακόσια...

Δεν ξέραμε αν,
την ίδια στιγμή, με το ωραίο τους
άρωμα, κοινωνούσαν και τους νεκρούς
στον αιθέρα τα λεμονάνθια. *

Τα γλυπτά του Θόδωρου Παπαγιάννη, έτσι όπως τα παρέταξε με τον Μάνο Στεφανίδη στο καταβαραθρωμένο αίθριο του διώροφου Μουσείου Μπενάκη επί της οδού Πειραιώς (με τα ξύλινα εκείνα αλεξήλια να σ' οδηγούν τη ματιά) σε καλούν (αγέρωχα, με ηπειρώτικον, θα έλεγα, αγέρα) να τα επισκεφτείς... το απομεσήμερο, καθότι είναι η ώρα που πέφτει ο ήλιος μεσ' σε κείνο το βάραθρο του αιθρίου, ότε εγείρονται 'αμαρτίας' του βίου 'φαντάσματα' και σου λένε: κοίτα με, κοίτα με, κοίτα με, κοίτα με ξανά, ολόσωμα έτσι όπως στέκουν, του τόπου φαντάσματα, ο άη-Λαός! 'Δαιμόνια στο ρέμα'! Δαιμόνια 'μεσημβρινά'! Και σύ, πόσο παίρνεις δύναμη τότε, ανήμπορος πρώτα να τραβήξεις την ματιά σου από πάνω τους. Οπωσδήποτε πριν από τις εκλογές!

[Αντί άλλης θερμής χειραψίας στον γλύπτη. Ο ίδιος.-]

------
* Στο motto οι λήγοντες στίχοι από το ποίημα "Μπαλάντα του Νοσοκομείου Chervello" του Νικηφόρου Βρεττάκου (από τη συλλογή Σικελικά ποιήματα, έκδ. Αστρολάβος/Ευθύνη Αθήνα 1990, σ.19).

σε κατασπαζόμενος

"Βουλήν προαιώνιον αποκαλύπτων
Γαβριήλ εφέστηκε,
σε κατασπαζόμενος, και φθεγγόμενος∙
Χαίρε γη άσπορε∙
χαίρε βάτε άφλεκτε" κτλ.

Και πιο κάτω, Εις τον στίχον, μετά δηλαδή και την λιτήν, καταλέγεται:

"όθεν πιστώς δεξαμένη τον ασπασμόν(!),
συνέλαβέ σε, τον προαιώνιον Θεόν".

Τα ως άνω αποσπάσματα, πρώτο και δεύτερο μιάς σειράς από τροπάρια του εσπερινού και του όρθρου της 25ης Μαρτίου, τουτέστιν της εορτής του Ευαγγελισμού, είναι ενδεικτικά μιας κάποιας ελληνίδος πνοής, την οποία φέρει ως υπογραφή η υμνολογία της εκκλησίας μας. Εμμένω στον 'ασπασμό', κυριολεκτικό και μεταφορικό, τον οποίον κατά δήλωσιν του έλληνος υμνογράφου (ο οποίος σαφέστατα και δεν ήτο αυτόπτης μάρτυς του γεγονότος, ει μη μόνον, αν το δεχτούμε, με τα μάτια της νοήμονος ψυχής να είδε κατιτίς...) δέχτηκε η άφθορός τε και ασπόρως τέξασα Κόρη...

*

Στην ελληνική αρχαιότητά τε και μυθολογία, είναι και η λωλή 'Ηρα (όπως είδαμε στο προηγούμενο post) που φέρεται να ανακτά ανά έτος την παρθενιά της, λουομένη (άκουσον-άκουσον) στα νερά της πηγής της Κανάθου, στα περίχωρα του 'Αργους (ίδε, Παυσανίας, Κορινθιακά, 38, 2):

«ενταύθα την 'Ηραν φασιν Αργείοι κατά έτος λουμένην παρθένον γίνεσθαι».

(Πρβλ. Ιλιάδ. 8,477. - Κερένιυ, σ.101).

Αλλ' ωστόσο, να κι εδωδά, τί φέρεται (στην σκέψη πάντα του έλληνος υμνογράφου) να αντείπε η Παναγία (την οποία, ως ένα βαθμό, θα έλεγα κι αθυρόστομη! ο φιλάγριος εγώ):

"Φάνη μοι (μού φαίνεσαι) ως άνθρωπος,
φησίν η άφθορος Κόρη,
προς τον Αρχιστράτηγον,
και πώς φθέγγη ρήματα υπέρ άνθρωπον;
μετ' εμού έφης γαρ, τον Θεόν έσεσθαι,
και σκηνώσειν εν τη μήτρα μου∙

και πώς γενήσομαι,
λέγε μοι,
χωρίον ευρύχωρον, και τόπος
αγιάσματος,
του τοις Χερουβίμ επιβαίνοντος;

Μή με δελεάσης απάτη (:με κάποια απάτη – είναι δοτική)∙
ου γαρ έγνων ηδονήν∙

γάμου υπάρχω αμύητος,
πώς ουν παίδα τέξομαι!".

Για να απαντήσει μεταξύ άλλων ο άγγελος:

"Τοις εμοίς πίστευε, αληθέσι ρήμασι, Παναγία υπεράμωμε".

Και η Θεοτόκος ξανά σε ένα τροπάριο της ογδόης ωδής του κανόνος του όρθρου:

"Ουκ οίδα συζύγου παντελώς ηδονήν!".

*

Για υπόλοιπα τροπάρια που αναφέρονται σε αυτόν τον καταγεγραμμένο ούτω πως 'ασπασμόν', τον οποίο καταφανώς εδέχθη η Κόρη, σε αφήνω να ανατρέξεις στο Μηναίον Μαρτίου, φίλε αναγνώστη. Αλλά, παράβαλε και το παλαιοδιαθηκικό απαύγασμα: "παν άρσεν το την μήτραν διανοίγον, άγιον Θεώ" (σχολιασμένο εδωδά). Ο ίδιος, ανήμερα του Ευαγγελισμού. Λάτρης της ασπόρου συλλήψεως.-

* 

P.S. Σ' όσους ρωτούν αν ο άγγελος ήταν νταγκλαράς (αρχιστράτηγος γαρ) θυμίζω το τροπάριο της Σαπφώς, δοσμένο αναλυτικά εδωδά. Ο ίδιος.

κι όμως, νύξεις φιλοκαλικές

το γαρ εράν τινος,
ίδιόν εστιν επιθυμίας

Χωρίς την δύναμη της επιθυμίας δεν συνίσταται πόθος, που καταλήγει στην αγάπη∙ διότι γνώρισμα της επιθυμίας είναι το να έχει κάποιος έρωτα για κάτι.

'Οπως και χωρίς την δύναμη του θυμικού, που τονώνει την επιθυμία προς ένωση με τα ευχάριστα, δεν μπορεί με κανένα τρόπο να δημιουργηθεί η ειρήνη∙ εφ' όσον πραγματικά, ειρήνη είναι η ανενόχλητη και ολοκληρωτική κατάκτηση του επιθυμητού.

Μαξίμου του Ομολογητού, Κεφάλαια Διάφορα, Εκατοντάς Τετάρτη, 74. Εκ της επιτομής της Φιλοκαλίας των ιερών νηπτικών (εισαγ. – μτφρ. Χρυσόστομος μοναχός, έκδ. Ιεράς Μονής Αγίου Διονυσίου - 'Αγιον 'Ορος 2002, σ. 160, στοιχείον 12).

*

διό παρακαλώ υμάς κυρώσαι εις αυτόν αγάπην

Β΄ προς Κορινθίους επιστολή (β΄8)

ερωτικής κλινοπάλης ομηρικόν εγκώμιον

"ας ανεβούμε δε εμείς έπειτα εις την ιδικήν μου κλίνην, ίνα αφού συγκοιμηθούμε εις την κλίνην με ερωτικήν αγάπην να αποκτήσωμεν εμπιστοσύνη ο ένας διά τον άλλον".

Τάδε έφη Κίρκη[!] προς τον Οδυσσέαν εις το κ της Οδύσσειας (333-335). Χρηστά ελληνικά ήθη!

"...νώι δ' έπειτα
ευνής ημετέρης επιβήομεν, όφρα μιγέντε
ευνή και φιλότητι πεποίθομεν αλλήλοισιν."

ευνής ημετέρης: της ιδικής μου κλίνης∙ όχι ένεκα ηδονής, αλλά ένεκα πίστεως τούτο προτείνει η Κίρκη.
ευνής ημετέρης επιβήομεν: η θεά τού προτείνει να πλαγιάσουν μαζί διά να αποκτήσουν εμπιστοσύνη ο ένας διά τον άλλον.
πεποίθομεν: πιστεύσωμεν, θαρρήσωμεν.

'αγωνισμένος και λυτρωμένος', ήτοι 'δεν υπάρχει κρυφός Παπαδιαμάντης'

- Το έργο του Παπαδιαμάντη έχει δώσει ερείσματα για διαφορετικές αναγνώσεις. Ο κοσμοκαλόγερος των ελληνικών γραμμάτων έχει ιδωθεί και από την ψυχαναλυτική σκοπιά ως ένας άνθρωπος συμπλεγματικός, με καταπιεσμένη σεξουαλικότητα, και γι' αυτό ενοχικός... Υπάρχει ένας κρυφός Παπαδιαμάντης πίσω από τα κείμενα τον οποίο με αυτές τις προσεγγίσεις σταδιακά ανακαλύπτουμε;

"Μού θυμίζετε πράγματα στα οποία είμαι αλλεργικός. Η ψυχαναλυτική ερμηνεία του βίου και του έργου του Παπαδιαμάντη δεν φελάει ντιπ καταντίπ. Ο Παπαδιαμάντης είναι άνθρωπος "εκκλησιασμένος" και δεν τον πιάνουν οι μοντέρνες σολομωνικές. Ακριβώς γι' αυτό ο Κωστής Μπαστιάς, άνθρωπος κάθε άλλο παρά άβγαλτος στον κόσμο, μυκτήριζε όλα τα φληναφήματα για καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και τα ρέστα. Αν υπάρχει ένας άλλης τάξεως και άλλης γλώσσας χαρακτηρισμός, αυτός είναι "αγωνισμένος και λυτρωμένος". Ανήκει στον καλύμνιο ποιητή, πεζογράφο και φίλο του Παπαδιαμάντη της Δεξαμενής Γιάννη Κλ. Ζερβό. Δεν ειπώθηκε για τον Παπαδιαμάντη, αλλά τού ταιριάζει όσο σε ελάχιστους άλλους. Κανένας κρυφός Παπαδιαμάντης δεν υπάρχει στα κείμενά του".

Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, "Δεν υπάρχει κρυφός Παπαδιαμάντης", Συνέντευξη στη Λαμπρινή Κουζέλη, στο ΒΗΜΑ της Κυριακής 22-5-2011. Προλογική αναφορά εν είδει σχολίου για τον συνεντευξιαζόμενο: "'Εχει αφιερώσει τριάντα χρόνια από τη ζωή του στον Σκιαθίτη. 'Εχει επιμεληθεί την πεντάτομη κριτική έκδοση των Απάντων του. Και εξομολογείται στο «Βήμα» γιατί ο συγγραφέας του "Βαρδιάνου στα σπόρκα", εκατό χρόνια από τον θάνατό του, εξακολουθεί να μας αιφνιδιάζει". Και ως προτροπή εκειδά κι η κατακλείδα:

Ο αναγνώστης να αρχίσει με:
1. Τον Βαρδιάνο στα σπόρκα, καλή προτύπωση της σημερινής μας κατάντιας.
2. Τα ρόδιν' ακρογιάλια, που άρεσαν και στον Αλεξανδρινό.
3. Την προκλητικότατη για τις σημερινές μας αντιλήψεις Νοσταλγό.
4. Τον Φτωχό 'Αγιο.
5. Τη μετάφραση του μυθιστορήματος Ο Μαξιώτης του Χωλλ Κέιν.



-----
Υ.Γ. O Μεγαλέξανδρος (της νεωτέρας παραδόσεως), όπως πάντοτε θα αποκαλώ εγώ τον Παπαδιαμάντη, βάλλεται την σήμερον πανταχόθεν. Δέχομαι την σκοτεινότητα της γραφής του, όσον αφορά την λεπτομερή καταγραφή των 'κακουργιών' του λαού, αλλά την ερμηνεύω μέσα από την διάσταση του 'ιερού', του οποίου μετέχει ένας/κάθε αληθινός δημιουργός. Ο 'Μεγαλέξανδρος', ως γνήσιος 'κολλυβάς' (γι' αυτό και 'έξω βάλλει' τον εισρέοντα στην κοινωνία της εποχής του ευσεβισμό, αλλά και κάθε δεισιδαιμονία), αναλαμβάνει να 'εξομολογήσει' τον λαό (αυτόν τον οποίο συναναστράφηκε) και τα κρίματά του, για 'να μην παρασταθεί (σύμπας αυτός ο λαός) ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού των Ημερών, του Τρισαγίου, γυμνός και τετραχηλισμένος'... Για να φέρει, δηλαδή, τούτον τον (και κάθε) κακοδαίμονα λαό στο φως του Θεού. Είναι τόση η προσήλωσή του στο κακό μέσα στο έργο του, όση και η άβυσσος της ψυχής των ανθρώπων (και ημών των ιδίων). Νομίζω πως αυτή η ερμηνεία λείπει από το στερέωμα (εν έτει 2011ω, το και έτος Παπαδιαμάντη λεγόμενο) και όσο δεν ακούγεται τον αδικεί. Σε αντίθεση με τον σύγχρονό του, κοφτερό στο πνεύμα, Αλεξανδρινό, που 'τον επήρε αγκαλιά και τον εσυλλάβισε' (άλλως πως δεν κατανοείται πώς τον κατανόησε - πρώτος μάλιστα από πολλούς κατοπινούς) οι σμερινοί δεν γρικούν από Μεγαλέξανδρο! Και μάς προβάλλουν την δική τους ανάγνωση. Την προσημείωση πρώτος διάλεξε ο πολύς εκείνος καθ. κος Δημαράς. Και έχασε οικτρά! Ο ίδιος εγώ.

αναρχική θεώρηση

Πιστεύω στον Θεό. Ο άνθρωπος είναι κατασκευασμένος ως λατρευτικό ον κι έχει το χάρισμα να αναρωτιέται για τα έξω από αυτόν. Πιστεύω στην Ορθοδοξία γιατί είναι η απόλυτα αναρχική θρησκεία. Γιατί σού λέει πως οτιδήποτε θέλεις να πείς στον άλλο πρέπει να το πεις πρώτα στον εαυτό σου. Αντί, για παράδειγμα, να σπάσεις μια βιτρίνα, πρέπει να σπάσεις πρώτα το καθεστώς που έχεις εσύ μέσα σου. Και αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Νομίζω ότι μόνο έτσι μπορούμε να προχωρήσουμε στη ζωή μας και χωρίς Θεό είναι πολύ δύσκολα.

'Αρης Σερβετάλης, ένας σεμνός και διόλου προσχηματικός ηθοποιός (απόσπασμα από τη συνέντευξή του στο προπαρελθόν Lifo, της Πέμπτης 24 Φεβρ. 2011. Εδωδά ολόκληρη).

Πρωταγωνιστεί στο νεανικό έργο του Τσέχωφ, Πλατόνοφ, στην Νέα Σκηνή του Εθνικού, όπου ο Γιώργος Λάνθιμος δημιουργεί κάτι πολύ αξιολογότερο από τον πολυδιαφημισμένο και απατηλό Κυνόδοντα, αν και, για μιά ακόμη φορά, μεταφέρει στα καθ' ημάς κάτι διασκευασμένο ήδη στο εξωτερικό, όπως σ' αυτήν την περίπτωση δουλειά του Ντέιβ Χέαρ, σύμφωνα με το πρόγραμμα της παράστασης. Ο ίδιος.

*

δριμύς ο χειμών, αλλά γλυκύς ο Παράδεισος *

-----
* το τελευταίο στιχάκι εκ των προσομοίων του Τριωδίου της Θ' Μαρτίου (ιδιόμελον εις το Κύριε εκέκραξα του Εσπερινού των αγίων μεγάλων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, των εν τη λίμνη Σεβαστείας μαρτυρησάντων. Ποίημα τινός μοναχού Ιωάννου). Ετέρα γραφή, εκ του Μηναίου Μαρτίου, διορθωθέν υπό Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού του Ιμβριου (έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1970), δίδει: "Δριμύς ον υπεμείνατε κρυμόν, αλλά γλυκύς ο Παράδεισος".