ο πόλεμος στον ιό

Είναι πιθανό, ωστόσο, ότι ο πόλεμος στον ιό, που μοιάζει ένας ιδανικός μηχανισμός [dispositivo] τον οποίο οι κυβερνήσεις μπορούν να υιοθετούν και να δίνουν σε δόσεις ανάλογα με τις απαιτήσεις τους πολύ πιο εύκολα από ό,τι έναν πραγματικό πόλεμο, να καταλήξει, όπως κάθε πόλεμος, να τούς ξεφύγει από τα χέρια.

Και, ίσως σε εκείνο το σημείο, αν δεν θα είναι ήδη πολύ αργά, οι άνθρωποι να αναζητήσουν εκ νέου εκείνη την ειρήνη τής ακυβερνησίας που τόσο απρόσεκτα εγκατέλειψαν. 23 Φλεβάρη 2021

*

Θα λέγαμε ότι το εμβόλιο έχει γίνει ένα θρησκευτικό σύμβολο το οποίο, όπως σε κάθε πίστη, χρησιμεύει ως το διακριτικό σύμβολο φίλων και εχθρών, σωσμένων και καταδικασμένων. Πώς μπορούμε να θεωρήσουμε σαν [ενν. ως] επιστημονική και όχι θρησκευτική μια θέση που αρνείται την εξέταση διαφορετικών θέσεων;

[...] Πώς είναι δυνατόν η αποκλειστική επικέντρωση στις μολύνσεις και στην υγεία να μάς εμποδίζει να αντιληφθούμε τον Μεγάλο Μετασχηματισμό που συμβαίνει στην πολιτική σφαίρα, στην οποία, όπως συνέβη στον φασισμό, μια ριζική αλλαγή μπορεί να επέλθει εκ των πραγμάτων χωρίς να αλλάζει το κείμενο τού Συντάγματος;

Και δεν θα έπρεπε να σκεφτούμε το γεγονός ότι στις προβλέψεις εξαίρεσης και στα μέτρα που από καιρού εις καιρόν παίρνονται, δεν υπάρχει μια καταληκτική ημερομηνία, αλλά πως αυτά ανανεώνονται αδιάκοπα, δηλώνοντας σχεδόν, όπως οι κυβερνήσεις δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν, ότι τίποτα δεν θα είναι πλέον όπως πριν και πως συγκεκριμένες ελευθερίες και συγκεκριμένες βασικές δομές τής κοινωνικής ζωής στις οποίες είχαμε συνηθίσει, καταργούνται επ' αόριστον; 30 Ιούλη 2021

*

Πώς είναι δυνατό οι άνθρωποι, για έναν κίνδυνο που παραμένει χαμηλός ακόμη και στον ορίζοντα ενός ολόκληρου χρόνου, να αποδέχονται την απάρνηση όχι μόνο τής ελευθερίας τους, αλλά και όλων αυτών που καθιστά τη ζωή άξια να τη ζεί κανείς; Την επαφή με τα άλλα ανθρώπινα όντα, το βλέμμα που ρίχνουν στα πρόσωπά τους, τη μνήμη και τις γιορτές που γιόρταζαν χαρούμενα μαζί; 25 Γενάρη 2021

Giorgio Agamben, Η γυμνή ζωή και το εμβόλιο (με προβληματική μτφρ. Παν. Καλαμαράς, έκδ. μη επιμελημένη Παρέγκλισις, Αθήνα 2021, σσ. 16-17, 37, 38, 11).

περί του προτάγματος των ελευθέριων τεχνών

What if I bade you leave
The cavern of the mind? *

Αυτό που θέλω να πώ είναι πως πιστεύω ότι η πραγματική σημασία του προτάγματος των ελευθέριων τεχνών «μαθαίνω πώς να σκέφτομαι» είναι εν μέρει η ακόλουθη: μαθαίνω να είμαι κάπως λιγότερο αλαζόνας, να αντιμετωπίζω τον εαυτό μου και τις βεβαιότητές μου με μια δόση «κριτικής σκέψης»... διότι τα πράγματα για τα οποία τείνω να είμαι εξ ορισμού βέβαιος σε μεγάλο βαθμό αποδεικνύονται τελικά εντελώς λανθασμένα και προϊόν αυταπάτης.

*

Λες και ο πιο βασικός προσανατολισμός ενός ανθρώπου απέναντι στον κόσμο και η νοηματοδότηση των εμπειριών του κατά κάποιο τρόπο καθορίζονται αυτόματα εκ γενετής, όπως το ύψος ή το μέγεθος του ποδιού, ή αφομοιώνονται ασυναίσθητα από την περιρρέουσα κουλτούρα, όπως συμβαίνει με τη γλώσσα.

David Foster Wallace, Αυτό εδώ είναι νερό (μτφρ. Κώστας Καλτσάς, έκδ. Κριτική, Αθήνα 2015, σσ. 39, 33).

-----
* W.B. Yeats, «Those images», εν W.B. Yeats, Για ό,τι έχει παρέλθει ή διαβαίνει ή έρχεται. Είκοσι ποιήματα (μτφρ. Νώντας Τσίγκας, έκδ. Χρονικό, Αθήνα 2024, από το ποίημα «Οι εικόνες τους», σσ. 46-47): Κι αν σ' έπειθα / Ν' αφήσεις τη σπηλιά τού νού;

η μυστική ένωση και η βιολογική ένωση

Δεν είναι τυχαίο ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία
στην γαμήλια τελετή της
αναφέρει όλους τους αγίους μάρτυρες
και εξισώνει με τα φωτοστέφανά τους
το στεφάνι τού γάμου.*

Η μυστική ένωση, η ένωση «όχι τού κόσμου τούτου», η οποία έκανε τόσο μεγάλη αίσθηση στο αρχικό πάθος, λησμονιέται σαν στιγμιαία διέγερση, ενώ ως το πλέον επιθυμητό, ουσιαστικός στόχος και συνάμα πρώτη προϋπόθεση τού έρωτα, θεωρείται εκείνο το οποίο θα έπρεπε απλά να είναι η ακραία, θεμελιώδης εκδήλωσή του.

Αυτή η τελευταία είναι η βιολογική ένωση, η οποία τέθηκε σε πρώτη θέση και, στερημένη κατ' αυτόν τον τρόπο από το ανθρώπινο νόημά της, επιστρέφει προς το ζωικό της νόημα· αυτή η επιστροφή είναι που κάνει τον έρωτα όχι μόνο αδύναμο έναντι τού θανάτου, αλλά μοιραία και την ίδια ηθικό τάφο τού έρωτα, πολύ νωρίτερα απ' ό,τι ο φυσικός τάφος υποδέχεται τούς ερωτευμένους.

*

Στην εμπειρία των αισθήσεων θα πρέπει να αντιπαρατεθεί όχι κάποια αφηρημένη αρχή, αλλά μια άλλη εμπειρία - η εμπειρία τής πίστης.

Αυτή η τελευταία είναι ασυγκρίτως πιο δύσκολη από την πρώτη, γιατί θεμελιώνεται με μια πολύ πιο εσωτερική δράση απ' ό,τι η κατ' αίσθηση αντίληψη. Μόνο με συνεπείς πράξεις της συνειδητής πίστης ερχόμαστε σε πραγματική σχέση με το δικό μας «άλλο».

Μόνο στη βάση αυτή μπορεί να θεμελιωθεί και να ισχυροποιηθεί στη συνείδηση το απόλυτο τού άλλου προσώπου για μάς (συνεπώς και το απόλυτο τής δικής μας ένωσης μαζί του), η οποία άμεσα και ασυνείδητα μάς αποκαλύπτεται στο ερωτικό πάθος, γιατί το ερωτικό αυτό πάθος έρχεται και παρέρχεται, ενώ η πίστη στον έρωτα παραμένει.

*

Η θρησκευτική πίστη και ο ηθικός άθλος φυλάσσουν τον ατομικό άνθρωπο και τον έρωτά του για να μην τούς καταβροχθίσει το υλικό περιβάλλον κατά την διάρκεια τής ζωής, αλλά δεν τού χαρίζουν τον θρίαμβο επί τού θανάτου.

*

[...] οι άνθρωποι που υπερασπίστηκαν μέχρι το τέλος
το αιώνιο ιδανικό,
πεθαίνουν με ανθρώπινη αξιοπρέπεια,
και όχι μέσα στην αδυναμία που χαρακτηρίζει τα ζώα.**

Βλαδίμηρος Σολοβιόφ, Το νόημα του έρωτα (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2018 (2008), σσ. 125-126, 126-127, 127-128). - Το motto και η κατακλείδα εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 127 & 128 αντίστοιχα).

ο διαχωρισμός των φύλων... η απαρχή τού θανάτου

Ο θάνατος γενικά είναι η παρακμή τής ύπαρξης, η πτώση των συστατικών που την συναπαρτίζουν.

Ο διαχωρισμός των φύλων -ο οποίος δεν αναιρείται από την εξωτερική και εφήμερη ένωσή τους στην γενετήσια πράξη- είναι διαχωρισμός ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο τής ανθρώπινης ύπαρξης, και είναι από μόνος του μια κατάσταση αποσύνθεσης και η απαρχή τού θανάτου.

Το να βρίσκεται κανείς σε κατάσταση διαχωρισμού των φύλων, σημαίνει ότι βρίσκεται στο δρόμο τού θανάτου, ενώ όποιος δεν θέλει ή δεν μπορεί να βγεί από τον δρόμο αυτό, σημαίνει ότι πρέπει να τον βαδίσει μέχρι το τέλος.

Εκείνος που υποστηρίζει την ρίζα τού θανάτου, εκείνος μοιραία θα γευτεί και τους καρπούς της.

Αθάνατος μπορεί να είναι μόνο ο ολοκληρωμένος άνθρωπος και, αν η φυσική ένωση δεν μπορεί όντως να αποκαταστήσει την πληρότητα τής ανθρώπινης ύπαρξης, τότε αυτό σημαίνει ότι η ψευδής αυτή ένωση θα πρέπει να αντικατασταθεί από μια αληθινή ένωση, και όχι από την εγκράτεια από κάθε ένωση,

δηλαδή όχι από την επιθυμία να διατηρηθεί το status quo τής διασπασμένης, παρακμιακής και, επομένως, θνητής ανθρώπινης φύσης.

Βλαδίμηρος Σολοβιόφ, Το νόημα του έρωτα (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2018 (2008), σ. 94).

Διόνυσος και Άδης, ένα και το αυτό

«Ο Διόνυσος και ο Άδης είναι ένα και το αυτό», είπε ο βαθυστόχαστος στοχαστής του αρχαίου κόσμου [Ηράκλειτος (Diels, 15) (σ.τ.μ.)].

Ο Διόνυσος -νεαρός και όμορφος θεός της υλικής ζωής στην πλήρη άνθηση των δυνάμεών του, θεός της φύσης που ανθίζει και καρπίζει- είναι το ίδιο με τον Άδη, τον χλωμό δεσπότη του σκοτεινού και σιωπηλού βασιλείου των σκιών.

Ο θεός της ζωής και ο θεός του θανάτου είναι ένα και το αυτό. Αυτή είναι μια αλήθεια αδιαμφισβήτητη για τον κόσμο των φυσικών οργανισμών.

Η πληρότητα των δυνάμεων της ζωής που βράζει μέσα στην ατομική ύπαρξη δεν είναι η προσωπική της ζωή, είναι μια ζωή ξένη, μια ζωή του αδιάφορου και ανελέητου είδους, η οποία είναι συνάμα και ο θάνατός της.

Στα χαμηλά επίπεδα του ζωικού βασιλείου αυτό είναι απολύτως ξεκάθαρο· εδώ τα πλάσματα υπάρχουν μόνο και μόνο για να παραγάγουν απογόνους και μετά να πεθάνουν. Σε πολλά είδη μάλιστα δεν ζούν μετά την πράξη τής αναπαραγωγής, πεθαίνουν επί τόπου· ενώ άλλα επιβιώνουν για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα.

Εάν όμως αυτή η σχέση μεταξύ γεννήσεως και θανάτου, μεταξύ της διατήρησης τού είδους και τού θανάτου τού πλάσματος, είναι ένας νόμος της φύσης, τότε, από την άλλη πλευρά, η ίδια η φύση στην σταδιακή της εξέλιξη ολοένα και πιο πολύ περιορίζει και αποδυναμώνει το νόμο αυτό.

Η αναγκαιότητα τού πλάσματος να μετατραπεί σε εργαλείο υποστήριξης τού γένους, και να πεθάνει κατά την εκτέλεση αυτής της υπηρεσίας, παραμένει, μόνο που η δράση αυτής της αναγκαιότητας εντοπίζεται ολοένα και λιγότερο άμεση και αποκλειστική στο βαθμό τελειοποίησης των οργανικών μορφών, στο βαθμό της αναπτυσσόμενης αυτοτέλειας και συνείδησης των ατομικών υπάρξεων.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, ο νόμος ταύτισης τού Διονύσου και τού Άδη -της ζωής εν τη γενέσει και τού ατομικού θανάτου- ή, πράγμα που είναι το ίδιο, ο νόμος της αντίθεσης και της διαπάλης ανάμεσα στο γένος και το πρόσωπο, ολοένα και πιο δυνατά επιδρά στα χαμηλά επίπεδα τού οργανικού κόσμου, ενώ με την ανάπτυξη των ανωτέρων μορφών ολοένα και αποδυναμώνεται.

Αν έχουν όμως έτσι τα πράγματα, τότε με την εμφάνιση τής απολύτως ανώτερης οργανικής μορφής, όπως είναι η ανεξάρτητη ύπαρξη που διαθέτει αυτοσυνειδησία, η οποία ξεχωρίζει τον εαυτό της από την φύση και την αντιμετωπίζει ως αντικείμενο, και συνεπώς είναι ικανή να διαθέτει ελευθερία από τις απαιτήσεις τού γένους, τότε -με την εμφάνιση αυτής της ύπαρξης- μήπως θα πρέπει να τεθεί τέλος σε αυτή την τυραννία τού γένους επί τού προσώπου;

Εάν η φύση στην βιολογική διαδικασία τείνει ολοένα και πιο πολύ να περιορίσει το νόμο τού θανάτου, μήπως πρέπει και ο άνθρωπος στην ιστορική διαδικασία να καταργήσει εντελώς αυτό το νόμο;

Είναι αυτονόητο ότι όσο ο άνθρωπος πολλαπλασιάζεται σαν ζώο, θα πεθαίνει και σαν ζώο. Το ίδιο όμως προφανές είναι, από την άλλη πλευρά, και το γεγονός ότι η απλή εγκράτεια από την γενετήσια πράξη δεν μάς απαλλάσσει καθόλου από τον θάνατο. [...]

Βλαδίμηρος Σολοβιόφ, Το νόημα του έρωτα (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2018 (2008), σσ. 91-93).

η απόλυτη αξία του ανθρώπου

Η πεποίθηση στην απόλυτη αξία του ανθρώπου εδράζεται όχι στην αμφιβολία, ούτε μάλιστα στο εμπειρικό γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε άλλο, πιο τέλειο πλάσμα στην φύση. Η απόλυτη αξία του ανθρώπου έγκειται στην αναμφίβολα προσήκουσα σε αυτόν απόλυτη μορφή του έλλογου πλάσματος.

Συνειδητοποιώντας, όπως και το ζώο, τα βιώματα και τις εμπειρίες που ζή, εξετάζοντας την μία ή την άλλη σχέση που τα συνδέει και στην βάση της σχέσης αυτής προβλέποντας με το μυαλό του το μέλλον, ο άνθρωπος, πέρα από αυτό, έχει την ικανότητα να εκτιμά τις καταστάσεις και τις πράξεις και οποιοδήποτε γεγονός όχι μόνο σε σχέση με άλλα μεμονωμένα γεγονότα, αλλά ως προς τις γενικές ιδεατές αρχές· η συνείδησή του καθορίζεται, πέρα από τα φαινόμενα, και από την λογική της αλήθειας.

Αντιλαμβανόμενος τις πράξεις του με αυτή την ύψιστη συνείδηση, ο άνθρωπος μπορεί ατελεύτητα να τελειοποιεί την ζωή του και την φύση, δίχως να βγαίνει έξω από τα όρια της ανθρώπινης μορφής. Γι' αυτό και είναι το ανώτερο πλάσμα του φυσικού κόσμου και το πραγματικό τέλος της διαδικασίας οικοδόμησης του κόσμου.

Γιατί παράλληλα με την Ύπαρξη, η οποία είναι η αιώνια και απόλυτη αλήθεια μεταξύ όλων των άλλων, εκείνο το όν το οποίο είναι σε θέση να γνωρίσει και να εκπληρώσει την αλήθεια, είναι ανώτερο - και όχι σχετικό, αλλά με απόλυτη σημασία.

[...] η ουσιαστική διαφορά μεταξύ της κοσμογονικής και ιστορικής διαδικασίας. Η πρώτη δημιουργεί (πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου) ολοένα και νέα γένη πλασμάτων, και μάλιστα τα προηγούμενα εν μέρει εξοντώνονται, ως αποτυχημένες απόπειρες, εν μέρει συνυπάρχουν μαζί με τα νέα, δίχως να σχηματίζουν οποιαδήποτε πραγματική ενότητα, ως αποτέλεσμα της απουσίας κοινής συνείδησης, η οποία θα τα συνέδεε μεταξύ τους αλλά και με το κοσμικό παρελθόν.

Βλαδίμηρος Σολοβιόφ, Το νόημα του έρωτα (μτφρ. Δημ. Β. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2018 (2008), σσ. 46-47, 47).

χωριστά για τον καθένα

Θυμήσου, τις νύχτες του καλοκαιριού μαζί ολόφωτη
έφεγγες ανάβοντας όλα τα άστρα της ψυχής σου
και άνθιζε πανσέληνο στα χέρια το κορμί σου.*

ΚΥΚΛΟΙ

Ομόκεντρους κάνει κύκλους που ολοένα μικραίνουν
πάνω από το θήραμά του το γεράκι
με το μάτι, με το φτερό, ζυγίζοντας
τόπο και απόσταση κι εκείνο
απ' την ανάγκη σπρωγμένο εμπρός
ευθεία τρέχει στο χαμό του.

Είναι ωσάν ο παρατηρητής θεός
την εύνοια στον ένα να χαρίζει
ενώ διακριτικά αποχωρεί μπροστά
στην υπεροχή της μοίρας τού άλλου.
Μα ποιός θα οριστεί κριτής στων θεών τις πράξεις;

[...]

*

ΕΠΙ ΜΑΤΑΙΩ

Το έρημο δέντρο το μοναχικό
απλώνει ρίζες, ανοίγει κλαδιά.
Με τα πουλιά συνομιλεί
στον άνεμο απαντάει.
Πίνει τον ήλιο και μεθά
φεγγάρι και λυγιέται.
Και το στοιχειώνει κεραυνός
ή χέρι ξυλοκόπου.

*

ΠΑΣΧΑ ΣΤΑ ΠΕΛΑΓΑ

Στο δικό μας Πάσχα
ο Χριστός θα σταυρωθεί και θα αναστηθεί
χωριστά για τον καθένα.
Μικρά τής επιθυμίας ωσαννά θα προσπαθήσουν
είσοδο θριαμβική στο μαζί, πλην ματαίως
Ιούδας ο δρόμος και θηλιά η στιγμή. Σταύρωσον.

[...]

*

Έγιναν θρησκείες για τη λατρεία της ανυπαρξίας
και της αυτοκαταστροφής,
εν ονόματι της αιώνιας γαλήνης
στους κόλπους του μηδενός.*

Γιώργος Γώτης, Συγκλίνοντες άνεμοι (έκδ. Στιγμή, Αθήνα 2018, σσ. 50, 54, 67). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 15 από το ποίημα «Άμλετ»). Ωραία ποιήματα και τα «Ελένη Σελήνη» (σσ. 16-17) και «Ο Απόλλωνας στα τείχη» (σσ. 18-19).

-----
* Η κατακλείδα εκ του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα (μτφρ. Μίνα Ζωγράφου, έκδ. Δαρεμά, Αθήνα χ.χ., σ. 345: Απρίλιος 1877. ΚΕΦ. ΔΕΥΤΕΡΟ. «Το όνειρο ενός γελοίου - Φανταστικό παραμύθι»).

ο λίγο νεώτερος Ράμφος για τον εκλιπόντα Χρ. Γιανν. (+24.8.24)

– Πώς αντιλαμβανόταν, δηλαδή, τον άνθρωπο;

– Ο Γιανναράς έβλεπε τον άνθρωπο σε ένα επίπεδο σχέσεως με τον άλλο άνθρωπο και αυτό ήταν το Πρόσωπο. Πρόσωπο – άπειρο – ο Θεός, Πρόσωπο και ο άνθρωπος. Δηλαδή, έβλεπε το Πρόσωπο ως υπέρβαση μιας ατομικότητος εγωκεντρικής, την οποία συνδύαζε με τη Δύση. Γι’ αυτό και έδινε πολύ μεγάλη σημασία στην ενορία, ως συμβολικό και πραγματικό στοιχείο και κατ’ επέκταση στην κοινότητα. Μέσα σε αυτήν την προσέγγιση υπήρχε, κατά τη γνώμη μου, ένα κενό, το οποίο αποτελούσε πολλές φορές θέμα συζητήσεως μεταξύ μας. Εκείνος θεωρούσε ότι η ατομικότητα και το ατομικό εγώ είναι η αιτία όλων των κακών στον σημερινό κόσμο, στην Ελλάδα αλλά και στη Δύση. Σκεφτόταν το εγώ ως «κλειστότητα», όχι ως δυνατότητα ανοίξεως. Αυτό έχει μία βάση και μία λογική, αλλά δεν παύει να προϋποθέτει έναν άνθρωπο, μια ατομικότητα της οποίας η εσωτερική άνοιξη πρέπει να είναι μια θεμελιώδης, υπαρξιακή δυνατότητα, κάτι το οποίο εκείνος δεν έβλεπε.

– Αυτό ήταν τα κύριο σημείο της διαφωνίας σας;

– Δεν θα έλεγα η διαφωνία, ήταν η συζήτησή μας. Αργότερα ο Γιανναράς βρήκε τον Λακάν και τον ενδιέφερε πολύ η γέννηση της υποκειμενικότητας μέσα στον Λακάν. Αυτό δείχνει ότι δεν είχε αφήσει το θέμα κλειστό και ο ίδιος το ζύμωνε μέσα του. Αλλά η θεμελιώδης θέση του ήταν αυτή, ότι η αυθυπέρβαση γίνεται από έναν άνθρωπο ως σχέση και ότι η ατομικότητα ήταν κάτι καταδικασμένο. [...]

Από τα κεντρικά βιβλία του είναι νομίζω «Η Ελευθερία του Ηθους». Είναι το σημείο που δείχνει καθαρά το στίγμα της αποστολής του. Πριν από αυτό είχε ανακαλύψει τον Χάιντεγκερ και του έδειχνε μια προσήλωση για ένα πολύ μεγάλο διάστημα της ζωής του. Τον τελευταίο καιρό, όμως, δεν επέμενε ιδιαίτερα. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι όλη η σκέψη του Γιανναρά ήταν για τη ζωή, ενώ ο Χάιντεγκερ είναι στοχαστής του θανάτου. Είναι κάτι το οποίο δεν ήθελε να προσέξει ο Γιανναράς ή του διέφυγε. [...]

– Υπήρχε κάτι που προετοίμασε τη σκέψη του Γιανναρά;

– Προϋπήρχε η νεοπατερική θεολογία του ’60, όπως και η θεολογική παρουσία του καθηγητή Νίκου Νησιώτη, ο οποίος προσπάθησε να φέρει κοντά την ορθόδοξη βιωματική εμπειρία και τον υπαρξισμό, ένας πολύ συμπαθής άνθρωπος που διακονούσε τη θεολογία και προπονούσε τον Πανελλήνιο στο μπάσκετ. Από αυτήν την ανησυχία βγαίνουν ο Χρήστος Γιανναράς, ο Ιωάννης Ζηζιούλας και άλλοι. Εβαλε τη σφραγίδα της στη νεότερη ορθόδοξη θεολογία με έντονο το περσοναλιστικό στοιχείο, μια φιλοσοφία που είχε στον πυρήνα της την προσωπική σχέση ανθρώπου και Θεού. Στην προσωπική αυτή σχέση τα πάντα ανάγονται σε αξία. Η έννοια της σχέσης έχει να κάνει με την εμπειρία ανοίξεως και προσφοράς του ανθρώπου προς τον άπειρο θεό. Εκεί μπορεί να αναζητήσει κανείς την έννοια του Προσώπου – σχέσεως στην οποία πατάει και η φιλοσοφική έννοια του έρωτος στον Γιανναρά. Με μία διαφορά, ότι ο Ερως είναι άνοιξη του εγώ στο άπειρο φως και με κλειστό εγώ είτε χωρίς εγώ, έρως δεν μπορεί να υφίσταται.

[..] δεν ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων των οποίων τα βιβλία διαβάζονται ως ξεχωριστά πονήματα. Εχει μια στρατηγική σκέψη που μπορεί να περιοριστεί σε μια επιφυλλίδα ή να αναλυθεί σε τόμους. Και στις επιφυλλίδες του, πάντως, έχει μια χροιά φιλοσοφική, όταν έβλεπε τη φθορά των πραγμάτων που οφείλονταν, κατά την άποψή του, σε μια προϊούσα ακατανοησία των συστατικών αληθειών ενός πολιτισμού. Οι επιφυλλίδες ήταν ένα κομμάτι της προσωπικότητάς του, καθώς τον αφορούσε και τον ενδιέφερε πάρα πολύ το καθημερινό, το εμπειρικό, όπως έλεγε ο ίδιος.

συνέντευξη στην Καθημερινή και τον Σάκη Ιωαννίδη την 3.9.2024!

στην ένωσι του σλαυικού κόσμου αργά ή γρήγορα η Κωνσταντινούπολη πρέπει να γίνη δική μας!

[...] Ύστερα από τον Μεγάλο Πέτρο, η πολιτική μας έκανε το πρώτο της βήμα με έναν αυτόνομο τρόπο, κι αυτό το πρώτο βήμα συνίστατο στην ένωσι του σλαυικού κόσμου, κάτω, θα λέγαμε, από την πτέρυγα της Ρωσσίας. Κι αυτή η ένωση δεν ανταποκρινόταν σε κάποιαν αρχή προσάρτησης ή βίας, ούτε είχε σκοπό της την εκμηδένιση των σλαυικών μονάδων μπροστά στο ρωσσικό κολοσσό·

είχε για σκοπό να τίς αναγεννήση, να τίς τοποθετήση σε μια πρέπουσα σειρά μέσα στην Ευρώπη και στην ανθρωπότητα, να τούς δώση επιτέλους τη δυνατότητα να ζήσουν ήσυχες και γαλήνιες ύστερα από τα αναρίθμητα δεινά που υπέστησαν επί τόσους αιώνες, να περισυλλεγούν πνευματικά και, όταν πια θ' αναμετρούσαν τις νεανικές τους δυνάμεις, να συμβάλουν, έστω και μ' έναν οβολό, στον πνευματικό θησαυρό της ανθρωπότητας και να πάρουν μέρος στη συναυλία του πολιτισμού.

Καταλαβαίνω βέβαια πως μπορεί να γελάσετε μ' όλα αυτά τα «ονειροπολήματα» για τον προορισμό του ρωσσικού λαού, μα πήτε μου, δεν επιθυμούν όλοι οι Ρώσσοι την ανάσταση των Σλαύων, και μάλιστα ακριβώς πάνω σ' αυτές τις βάσεις, για να ανθίση η λευτεριά τους και να γυρίση η ψυχή τους στη ζωή, και όχι για να τούς θέσουν πολιτικά στον τροχό της Ρωσσίας, και να δυναμώσουν μ' αυτούς την πολιτική δύναμη της Ρωσσίας, πράγμα που ουσιαστικά υποπτεύεται η Ευρώπη;

Γιατί, έτσι δεν είναι; Κατά συνέπεια, να που δικαιώνεται ένα μέρος τουλάχιστον από αυτά τα «ονειροπολήματα». Και για να επιτύχωμε αυτόν τον σκοπό εννοείται πως, αργά ή γρήγορα, θα πρέπει να γίνει δική μας η Κωνσταντινούπολη.

*

Ναί, το Χρυσούν Κέρας και η Κωνσταντινούπολη, θα γίνουν δικά μας, μα όχι με βίαιη προσάρτηση· αυτή είναι η απάντησή μου. Και πρώτα-πρώτα, αυτό θα γίνη μόνο του, στην κατάλληλη στιγμή, κι αν δεν έχη φτάση ακόμα αυτή η στιγμή, ωστόσο δεν μπορεί να αργήση: όλα τα σημάδια το δείχνουν. Αυτή είναι η φυσική έκβαση. Κι αν δεν έγινε νωρίτερα αυτό, δεν έγινε ακριβώς γιατί δεν είχε έρθει ακόμα ο καιρός του.

Στην Ευρώπη πιστεύουν πως υπάρχει κάποιο «πρόγραμμα του Μεγάλου Πέτρου». Αυτό είναι ένα πονηρό επινόημα των Πολωνών. Όμως, αν στον Μεγάλο Πέτρο, ερχόταν η ιδέα να κατακτήση την Κωνσταντινούπολη αντί να ιδρύση την Πετρούπολη, μού φαίνεται, σαν το συλλογίζομαι, πως θα παρατούσε αυτό το σχέδιο, κι αν ακόμα τού επιτρέπανε οι δυνάμεις του να ανατρέψη τον σουλτάνο, ακριβώς γιατί τότε θα ήταν πρόωρο το εγχείρημα και θα μπορούσε να προκαλέση την καταστροφή της Ρωσσίας.

Αφού άλλοτε, μέσα σ' αυτήν την φινλανδική Πετρούπολη, δεν μπορέσαμε ν' αποφύγουμε την επιρροή των Γερμανών γειτόνων μας που, παρ' όλη την χρησιμότητά τους, δεν πάψανε να παραλύουν την ανάπτυξη της Ρωσσίας πριν βρή τον πραγματικό της δρόμο, πώς εμείς, στην Κωνσταντινούπολη, μέσα σ' αυτήν την απέραντη και παράξενη πολιτεία όπου υπάρχουν ακόμα τα κατάλοιπα ενός αρχαίου και ισχυρού πολιτισμού, θα μπορούσαμε ν' αποφύγωμε την επίδραση των Ελλήνων, που είναι άνθρωποι ασύγκριτα πιο έξυπνοι από τους βόρειους γείτονες, που έχουν μαζί μας άπειρα περισσότερα σημεία επαφής απ' αυτούς τους Γερμανούς, που δεν μοιάζουν σε τίποτα με μάς, που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αυτής της πόλης και που, με τα αυλικά τους ήθη θα εξαπατούσανε τον θρόνο και πρώτα-πρώτα τους Ρώσσους, που με την γνώση και τη μόρφωσή τους θα γοήτευαν ακόμα και κι αυτόν τον Πέτρο (και όχι μονάχα τους άμεσους απογόνους του) θα τού θίγανε την αδύνατη πλευρά του έστω και θαμπώνοντάς τον με τις γνώσεις του για τα ναυτικά ζητήματα;

Με δυό λόγια, θα κατακτούσαν πολιτικά τη Ρωσσία, θα την παρασύρανε αμέσως σε κάποιον καινούργιο ασιατικό δρόμο, θα την φέρνανε σε κάποιο καινούργιο αδιέξοδο και σίγουρα η τοτινή Ρωσσία δεν θ' άντεχε. Θα σταματούσε η ανάπτυξη του ρωσσικού πνεύματος, και του εθνικιστικού πνεύματος.

Η ισχυρή Μεγάλη Ρωσσία θα έμενε εγκλωβισμένη μέσα στον σκοτεινό και χιονισμένο βορρά της, και το πολύ θα μπορούσε να χρησιμεύση ως υλικό για μια ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, κι ίσως τελικά, να μην το θεωρούσε και απαραίτητο να βαδίση ξοπίσω της. Όλη η νότια Ρωσσία θάπεφτε στα χέρια των Ελλήνων.

Κι ίσως μάλιστα, και η ορθοδοξία να είχε χωριστή σε δυό κόσμους: τον νέο βυζαντινό κόσμο, και τον παληό ρωσσικό...

*

Με λίγα λόγια, το εγχείρημα δεν θα έβγαινε καθόλου σε καλό. Τώρα όμως, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Σήμερα η Ρωσσία άκουσε τα μαθήματα της Ευρώπης, και μορφώθηκε. Και προπαντός, ξέρει τη δύναμή της, και είναι πραγματικά δυνατή. Ακόμα, ξέρει και πώς να γίνη η δυνατώτερη.

Καταλαβαίνει πως μπορεί να γίνη δικό μας το Βυζάντιο, χωρίς μ' αυτό να γίνη και πρωτεύουσα της Ρωσσίας, ενώ αν κατακτούσε ο Μέγας Πέτρος το Βυζάντιο πριν από δυό αιώνες, δεν θα μπορούσε να μην μεταφέρη εκεί την πρωτεύουσά του, κι αυτό θα ήταν η καταστροφή του, γιατί το Βυζάντιο δεν είτανε στη Ρωσσία και δεν μπορούσε να γίνη ρωσσικό.

Μα κι αν παραδεχτούμε πως θα απόφευγε αυτό το λάθος ο Πέτρος, οι άμεσοι απόγονοί του δεν μπορούσαν παρά να το διαπράξουν. Όμως, σήμερα, το Βυζάντιο μπορεί να μάς ανήκει αλλοιώτικα παρά ως πρωτεύουσα της Ρωσσίας, μα ούτε ως πρωτεύουσα του πανσλαυισμού, όπως το ονειρεύονται μερικοί.

Αν στερηθή τη Ρωσσία, ο πανσλαυισμός εκεί πέρα θα είναι καταδικασμένος να εξαντληθή σε διαμάχες με τους Έλληνες κι αν ακόμα κατόρθωνε να δημιουργήση ένα πολιτικό σύνολο με τα διάφορα μέρη του. [...]

Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα (μτφρ. Μίνα Ζωγράφου, έκδ. Δαρεμά, Αθήνα χ.χ., σσ. 120-121, 121-122, 122-123: Ιούνιος 1876. ΚΕΦ. ΔΕΥΤΕΡΟ. 3. Το Ανατολικό ζήτημα. -Πρβλ. 284-287: Μάρτιος 1877. ΚΕΦ. ΠΡΩΤΟ. 1. Και πάλι αργά ή γρήγορα η Κωνσταντινούπολη πρέπει να γίνη δική μας).

σχεδόν ολονυχτίς, ή άλλως· όταν στην ύπαρξη αφήνεται το παλικάρι

Ήταν ωραία στα βουνά, θα σ' άρεζε.
Η νάρκη μου κουφή, σχεδόν ολονυχτίς,
μα κάθε μέρα παίρνω «Εστία».*

Την ανάσταση των νεκρών, και τη δόξα τους
ν' αντιλαλεί την οικουμένη.**

Ανύπαρκτη Χώρα, [60]
Μέσα στην γκρίζα πραγματικότητα μιας γεναριάτικης χαραυγής,
Παραίσθηση από ταφόπλακες σοβιέτ, τόσοι πολλοί,
Δεν τό 'χα συνειδητοποιήσει πως έπρεπε να ξεκάνουμε τόσους πολλούς.
Γόοι επικοί για πάθια λυρικά,
Και κάρφωνες στου Παρθενώνα την ποδιά υγρά τα μάτια σου, θυμόσουν,
Κινούσαμε απ' τον Άγνωστο και φτάναμε στου Παπασπύρου·
Εκεί που λιάζονται οι ζιγκολό, απαντώντας
Με ήχο νεκρό στο στερνό κάλεσμα της οφειλής.
Εκεί είδα έναν που κάποτε περίσσια αγάπησα, και τον σταμάτησα ουρλιάζοντας: «Καργιόλη!
Συ που ήσουνα μαζί μου στο Twin, την ντισκοτέκ των Σπετσών! [70]
Το λείψανο που φύτρωσε είδωλο στον κήπο σου,
Είναι ομοαίματο αδέλφι σου; Πες μου, το πηδάς;
Ή μήπως τ' αφάνισε το φαρμάκι της αλήθειας;
Ώ, κράτα μακριά το Πάθος, τον ξεβρακώνει τον άνθρωπο,
Γιατί θα ξεράσει τη βρωμιά μας στον αέρα!
Σύ! Αθάνατος θεός άμβροτος, ουκέτι θνητός!»

(Στα πόδια της γρασίδι, στο κοχυλάκι αυτί της
σκουλαρίκι κρεμεζί)***

Ηλίας Λάγιος, Η έρημη γή (έκδ. Ερατώ, Αθήνα 1996, σσ. 24-25). -Το απόσπασμα από το «Α΄ Η ταφή των νεκρών», ακροτελεύτεια στροφή και στ. 60-78, ενώ το πρώτο motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 22, στ. 17-18). Το δεύτερο motto εκ «Γ΄ Οι καιροί της φωτιάς» του ιδίου (ό.π., σ. 33, στ. 186). Κι η κατακλείδα εκ του ιδίου, αλλά από το «Β΄ Ένα παιχνίδι πρέφα» (ό.π., σ. 26, στ. 81). Στον τίτλο κι ο στ. 253, από το Γ΄, ένθα και οι στ. 292-299 (ό.π., σσ. 38-39) με το ξεπαρθένεμα της λογοδοσμένης κόρης.

δελφικό σώμα

Αλλιώς τί· θα πρέπει
να διδάξουμε στα ένζυμα θεολογία
για να σώσουμε το κρασί μας;*

ΔΕΛΦΙΚΟ ΣΩΜΑ  

Τι κρίμα που τής Εύας δεν τής άρεσαν
τα αντρικά κορμιά

Πόσες απόκρυφες φωτογραφίες
τού γυμνού Σικελιανού
δεν θα κυκλοφορούσαν τόσα χρόνια,
  από χέρι σε χέρι,
  ανάμεσα στους εραστές τής ποίησης
 
Με τα πυκνά του λιονταρίσια μαλλιά, 
τον λεπτό του κορμό, το δασύ στήθος, 
τα ριζωμένα στο χώμα πέλματα 

Με τη βοή τού πελάγου
να πλημμυρίζει τις φλέβες του

Ίδιος η ποίησή του.

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, απ' εδωδά.

*

ΔΙΣΗΜΟ

Πότε στα κύματα του πόθου
     βυθισμένη βάρκα
Πότε ασήκωτος σταυρός
     η σάρκα

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Από του έρωτα το βάλσαμο
      στο σπάργανο 
από 'κεί στου βίου το βάσανο
κι από του Χάρου το φάσγανο
      στο σάβανο 

Γιώργος Χ. Θεοχάρης, απ' εδωδά κι αυτός.

*

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΓΗΣ, III.

Έλεγα, τέλειωσε η ιστορία με το σώμα·
θα μείνει μόνο η ιστορία της ύπαρξης.
H ύπαρξη καραδοκεί·
με σώμα ή χωρίς δεν σε λυπάται·
και τί να κάνεις για να την αντέξεις;
Όταν μιλούσα για το σώμα, μ' άρπαζε η
Ιστορία.

Κλεοπάτρα Λυμπέρη, κι αυτή απ' εδωδά.

-----
* Το motto όμως, του Γιώργου Μπλάνα, από το ποίημα «Εν Κανά», απ' εδωδά κι αυτό.

το τραγικό ερώτημα

Η κοινωνία του 21ου αιώνα είναι ακριβώς η κοινωνία τής αφής, όχι της όρασης, η κοινωνία τού «φάγωμεν, πίωμεν». Κι επομένως, η αντιχοϊκή πραγματικότητα που εκφράζει ο Χριστός δεν κατέπληξε μόνο τους αγίους Αποστόλους -καταπλήσσει και την γενεά τού αιώνα μας που παραθεωρεί το θεμελιακό, τραγικό ερώτημα περί τού θανάτου ως χρέους- ως εξόδου από την χώρα τού έρωτα όπου εισήλθε ο άνθρωπος διά του ζεύγους.

*

Κεφ. ΙΖ΄. Ήλθε ο Άνθρωπος στον κόσμο, όχι για να ζήσει μέσα στον κόσμο, αλλά για να τελέσει την πράξη τής απελευθέρωσής του από τον κόσμο. Η γέννησή μας, λοιπόν, συνιστά μια μυστηριώδη -και συνάμα μυστηριακή- πρόταση ελευθερίας τού όντος, που έρχεται, εκ κοιλίας μητρός, δέσμιο τού κόσμου και καλείται να μεταμορφωθεί σε ελεύθερο από αυτόν. Για τούτο και θρησκεύει, δηλαδή: συνδιαλέγεται με τον Δημιουργό του, για την ελευθέρωσή του. Τελετουργία.

Κώστας Τσιρόπουλος, Ανάγνωση του Κατά Ματθαίον Ιερού Ευαγγελίου (έκδ. Μικρός Αστρολάβος, Αθήνα 2007, σσ. 59, 52).

στο μοναδικό της ζωής σου ταξίδι

το ταξίδι

πόσα πρωινά δεν μ' έντυσες
δεν με φίλησες και δεν με ξεπροβόδισες
για το σχολείο ή τη δουλειά
πάντα με τη συμβουλή στα χείλη

σήμερα χρειάστηκε
να σε ντύσω εγώ
να σε φιλήσω και να σε κατευοδώσω
στο μοναδικό της ζωής σου ταξίδι

μα όσο μητέρα κι αν πάσχιζα ν' ακούσω
συμβουλή καμιά
δεν έβγαινε απ' το στόμα σου

*

σε μια γωνιά

μήνες μετά
επιτέλους βρήκα το κουράγιο
να ξαναμπώ στην κάμαρά σου

τα πράγματα γύρω
ακίνητα και τακτικά
στρωμένες οι κουβέρτες στην εντέλεια
το νυχτικό στην πλάτη τής καρέκλας

όλα λουσμένα στη σιωπή
ώσπου σε μια γωνιά
βλέπω να με κοιτάζουν ζαρωμένες
σαν δίδυμα βρέφη που αίφνης
χάσανε τον κόσμο τους
δυο γάτες κλαίγοντας βουβά

οι κάλτσες σου μητέρα

Στάθης Κουτσούνης, ρόδο σε καθρέφτη (έκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, σσ. 28, 29).

ιντερμέδια

ιντερμέδιο ii

σαν το πρόβατο γλείφω το χορτάρι σου
πασχίζοντας να φτάσω στην πηγή

*

ώσπου στα σκέλη σου προβάλλει
ένα σγουρό τσαμπί νερό
έτοιμο να σπάσει στη γλώσσα μου

*

ιντερμέδιο i

Το ποίημα που δεν γράφτηκε
μην το φοβάσαι
μες στην κοιλιά τού ασύλληπτου
ακέραιο την αιωνιότητα διεκδικεί

*

ιντερμέδιο iii

με τόσο σκοτάδι πριν
κι άλλο τόσο μετά
ένα κάτι απ' το μηδέν
φαντάζει το φώς

*

ιντερμέδιο iv

κουλουριάζεται πάνω στο μπαστούνι
λίγο λίγο τρώγωντας τα άκρα του
βουλιάζει στη σιωπή το γήρας
ένα σοφό του χρόνου υστερόγραφο

*

ιντερμέδιο v

στον ποταμό του κρεβατιού
το κορμί σου σχεδία που ανεβαίνει

Στάθης Κουτσούνης, ρόδο σε καθρέφτη (έκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, σκόρπια απ' τις σσ. 21, 21, 15, 26, 32).

η μόνη χαρά

146.
Η μόνη χαρά που συνάντησα στη ζωή μου
ήταν το ζαχαροπλαστείο Χαρά
στα Πατήσια.*

125.

Όταν θέλεις,
κάτι στο θέλω σου
δεν θέλει.

Δεν το ακούς.
Που δεν θέλει.

Το προσπερνάς.

Μετά επαληθεύεται.
Γιατί δεν ήθελε.
Ξέρει πως το θέλω, στο τέλος δεν θέλει.
Ό,τι θέλησε.

Έτσι είναι το θέλω.
Θηλιά.

*

162.

Θα ξυρίσω το κεφάλι μου.
Μετά τα φρύδια.
Θα κατεβάσω ήσυχα τη λεπίδα στο στήθος έπειτα.
Κοιλιά. Ήβη. Αρχίδια. Τρύπα.
Στον καθρέφτη θα σταθώ έτσι.
Να δώ την εμβρυακή μου όψη τη χαμένη.
Και θα καταπιώ το ξυράφι.
Θεριστική μηχανή να κόψει μέσα μου
λώρους, μνήμες κι αισθήματα.

Και θα κρεμάσω μια πινακίδα:
-Μη με σπέρνετε. Θα σάς θερίσω...

*

19.

Η Ελάς να γράφεται με ένα λάμδα.
Να φαίνεται πόσο μόνη της είναι.

Να μάθει και η ίδια
πως ένα λάμδα θέλει η ελευθερία.
Δύο, μόνο η έλλειψη.

Μη φαντασιώνεται,
ως Ελλάς,
πως είναι διπλάσια.

Να πάψει να αυταπατάται,
ότι είναι (η) άλλη.

Τσιμάρας Τζανάτος, [αγνώστου] η βία του βίου. ποιήματα [2000-2021] (έκδ. Κάπα εκδοτική, Αθήνα 2021, σσ. 159, 201, 29). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 180).

ασταθής η ψυχή

18.
Αυτό το ζ στη ζωή, όλο βουίζει.
Δεν σέβεται τη νεκρική μας ησυχία.*

16.

Ασταθής η ψυχή. Μετακινούμενη και πλάνης.
Μην πιστεύετε τα παραμύθια τους.
Δεν κατοικεί στην καρδιά. Το μυαλό έχει σπίτι της.
Φουσκώνει τις φλέβες στα μηνίγγια. Πνίγεται κλεισμένη εκεί.

Θυμωμένη η καταγωγή της. Φιμωμένη η φύση της
Βγαίνει στη βεράντα της Γλώσσας. Να πάρει αέρα.
Να βρεί ένα νόημα. Έναν ορίζοντα να δεί
Αν και όρασης στερείται.

Φτύνει με λέξεις τους περαστικούς να την προσέξουν
Κατουράει συναισθήματα στις ξερές γλάστρες
Να φυτρώσουν κυκλάμινα. Να κάνει κήπο την έρημο.

Φανερώνεται στο στόμα σαν δίψα. Στα μάτια σαν πείνα.
Στα χέρια σαν στέρηση. Στις διογκωμένες ρώγες, σαν κάβλα.
Φωλιάζει στα γενετήσια όργανα.
Έχω δεί πούτσες και μουνιά, πλήρη ψυχισμού.
Αν και ο άνθρωπος που τα φέρει, ούτε ψιχίο ψυχής.
Άψυχος.

Διαχέεται σε ολόκληρο το σώμα: βλέπεις τον κορμό να τρέμει.
Τα πόδια λυγίζουν. Τα σωθικά να σπαρταράνε.
Υγρά να εκκρίνουν οι οπές της ζωής:
Σπέρμα. Δάκρια. Σάλια.
Προς εξάτμιση. Νέφη.

Ναι. Είναι μετακινούμενη η ψυχή.
Αεράκι, που το τρόμαξαν και έγινε άνεμος.
Φτηνός εργάτης στις ανεμογεννήτριες του Κόσμου.

Μπορεί και να λείπει. Να φεύγει και να είναι απούσα. Χρόνια.
Και να μην το ξέρεις καν. Πως σε εγκατέλειψε.

Τόσο ψυχρή η ψυχή. Ψύχος.
Στο καμίνι της.

*

38.

Εκείνη τη μέρα 5 και 30 το πρωί
ξύπνησε από έναν δυνατό πόνο.

Είχε πρηστεί η ζωή του
και πίεζε η παιδική του ηλικία
σαν δόντι χαλασμένο.

Προσπάθησε να ξανακοιμηθεί.

Την άλλη μέρα οι γείτονες
βρήκαν στο κρεβάτι του
ένα πεντάχρονο παιδί να κοιμάται ήσυχο.

Δίπλα του σαν παιδικά παιχνίδια
κομμένα μέλη της ενήλικης ζωής του.
Ο κάτοχός τους απών.

Το κεφάλι του ουδέποτε βρέθηκε.

*

39.

Ο θάνατος δεν είναι χαλάσματα.
Είναι οικοδομή.

Χτίζεται. Μέρα με τη μέρα.

Τί νόμιζες πως κουβαλούσαν τόσα χρόνια
χιλιάδες φορτηγά μέσα στη νύχτα.

Τα τούβλα του.

*

110.

Μην ανησυχείτε όσοι περιμένετε στις όχθες της ζωής.
Θα περάσει να σάς πάρει.
Το ποτάμι της.

Σύντομα.

*

147.

Δεν σού φταίει η θάλασσα που γεννήθηκες στεριά.

Τσιμάρας Τζανάτος, [αγνώστου] η βία του βίου. ποιήματα [2000-2021] (έκδ. Κάπα εκδοτική, Αθήνα 2021, σσ. 24-25, 54, 55, 144, 181). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 28).

ό,τι η φαντασία μου

10. [ ό,τι η φαντασία μου
αδυνατεί να φυλακίσει
κι επιθυμεί να περιέχει ] 31


31 Έναν βραχύ αναστεναγμό μιας βραζιλίας χώρας
Τρεις μόνους, δυο μαζί, μες στα κοπάδια των παλτών

στην τσιμισκή μιας μπόρας

Πέντε βουβάλια θαυμαστά στην ήπειρο προ αιώνων
και άτριχους γιδοβοσκούς αμαζονίων χρόνων

που πάει να πει

Τη λάμψη μίας αστραπής που βγαίνει απ' το στιλό μου
Τα βλέφαρά σου που πισωπατούν και φεύγουν πια, μωρό μου
Μα κι έναν βόθρο λουλουδιών κλεισμένο στο μυαλό μου

που

μοσχοβολά ανυπέρβλητα σαν ία ρόδα μύρα
μες σ' έναν κόσμο όπου στις μύτες μας ζέχνουν τ' αρώματα σαπίλα
γι' αυτό κι εγώ -ανυποχώρητος- μόνον αυτούς τους στίχους πήρα
πρώτα τη μύτη βούλωσα· τους ζούληξα ύστερα στο στόμα για πιπίλα

για

να έχω μέσα μου το αδύνατον - φυλακισμένο φάρο.
Να μένω πια σιωπηλός. Μα ναι, μα ναι, να εκπέμπω κι άλλο

Βασίλης Αμανατίδης, εσύ: τα στοιχεία (έκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2017, σ. 109).

χώμα ποίημα εσύ

15. [ εσύ 5: πάντα
καθρέφτης ]

α μονο εσύ
ύσε ονομ α

19. [ η ανικανοποίηση ]

Ω, ναι, συ
χνό φαι
νόμε
νο

*

01. [ ιερογλυφικά: το ποίημα-χώμα ]

[...]
........................................14


14 Έχω έρθει σε επαφή με χώμα μόνο δύο φορές

Η πρώτη, επτά ετών, στο χωριό του πατέρα μου
Το οποίο επισκέφθηκα μία φορά στη ζωή μου
Με τον πολύ μακρινό εξάδελφο Στάθη
Όταν ξυπόλυτοι κι οι δυο
Ξεριζώναμε κάτι ζουμπούλια άγρια
Κάτι μολόχες και σκυλάκια
Και τα ζουπούσαμε σ' ένα γουδί
Να βγάζουν χρώμα κι έβγαζαν

Απλές εποχές, ιδανικές
........................................
πατούσες χωρίς κράμπες
........................................

*

16. [ είσαι όχι εσύ ]

τώρα λέω σε άλλον
σε άλλον
λέω πια κάτι
σε άλλον

*

02. [ άνθρωποι χωρίζουμε ]

ω πόσοι
αν

και πώς οι
άν22


22 θρωποι χωρίζουμε;
ω πόσοι αν και πώς οι

*

11. [ επίκληση: αλλά τα χρόνια, α, ]

τα χρόνια που ήμαστε μαζί,
αλλά τα χρόνια
που είμαστε μαζί29


29 [ αύρα aurea ]

η παρουσία σου μόνο -
ούτε μνήμη ούτ' η ανάμνηση -
μού απάλυνε άλλοτε
εμένα τον

θντ

[...]

*

09. [ λείπεις, λέω
σε άλλον: ]

ξεκόλλα

ακού
μπη
σέ
με

δεν
έχουν
φύλο τα
χέρια

*

01. [ ... ανοίγει ο κύκλος και ]

κλείνει

ο

κύκλος

και ανοίγει

ο

κύκλος και

κλείνει

ο

01. [ κύκλος και ... ]

[ το σπίτι ]

διαμέρισμα 5 : η μητέρα μας εκεί, υπέροχα μόνος

Μια βελόνα σε σχήμα υπομονής.
Μια κλωστή σε σχήμα περιμέτρου σαντορίνης.
Ένα χέρι που κεντά σε σχήμα προσευχής.
Ένα κέντημα σε σχήμα ευαγγελίου.

Βασίλης Αμανατίδης, εσύ: τα στοιχεία (έκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2017, σσ. 26, 56, 47, 79, 88, 37, 100). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 114). Από το ίδιο και η κατακλείδα (ό.π., σ. 119).

αυρός σταυρός

15. [ μόνο ]

με λευκό γάντι τον φόνο.
Γιατί με λευκό διαπράττεται.

Ώστε να λάμψουν ολότελα
όλα τα ίχνη.

Στο μαύρο του φόνου
το γάντι να γράψει επάνω

λευκό και λευκό
τατο.

Με μαύρο οπότε ποτέ.
Αν θέλεις να έρθει

ο φόνος γάντι,
φόνευε πάντα με λευκό.

Και με ένα μόνο
γάντι μονό

*

12. [ α/θα/να/το:
το ελάχιστο εσύ ]

και όταν δεν
θα υπάρχει πια
μέσα σε μένα

ζωή

και η ζωή
θα υπάρχει
πια χωρίς

εμένα, α/

θα/να του
λάχιστον
να υπάρχεις

όλος
μέσα της
εσύ

*

14. [ σκο_ _νει ]

«Είμαι η καινούρια,
είσαι η προηγούμενη»

είπε η νέα σκόνη
ακουμπώντας
πάνω στην οαλιά.

Το σκρίνιο ούρλιαξε

*

09. [ άρρεν-θήλυ: debate ]

οι δικοί μας
ή οι δικοί τους

οι δικοί μας
και οι δικοί τους

τους και μας
και μας και τους και

τους μασ
τούς μας που

ά
δικοί μας που

ά
δικοί τους

*

18. [ αυρός σταυρός ]

μια οριζόντια
και μια κάθετη
θάλασσα ουδέ

ποτε τεμνόμενος

μα εμείς εκεί
καρφί
πάνω στη μη

τομή τους

*

18. [ ο έρωτας ]

ούτε μόνος του
ο εαυτός μου
δεν είναι τόσο
εαυτός του
όσο όταν είναι
μαζί σου

όσο όταν είμαι μαζί σου

*

09. [ και που ό,τι γράφτηκε ]

μέσα σου ποτέ δε θα τελειώσει

Βασίλης Αμανατίδης, εσύ: τα στοιχεία (έκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2017, σσ. 46, 89, 91, 108, 117, 12, 16).

να υψώνω το φώς στη θηριοστή του

(οι άντρες που στα σπλάχνα μου ξεσάλωσαν)*

Ενέδρα καθ' ομοίωσίν μας

Ι.

Σύρριζα η πνοή μου στο τίποτα
τι μαθηματικά που έμαθα
να υψώνω το φώς στη θηριοστή του
κι ύστερα
               μια
                   και δυό με τον μπαλτά
γιατί έχω κι εγώ τη Σαλώμη μου
και πώς να κρατηθώ λευκός
στο μέσα μου τετράδιο

Έμαθα τον όλεθρο
σε όλες του τις στάσεις
γονυκλινής στα μάτια σου
πρηνής στα νυχτικά σου
τι γολγοθάς στα μέτρα μου
τρεις πρόκες για το ποίημα
και τρεις για την καρδιά μου

ΙΙ.

Άμα μού φέρεις ξίδι και χολή
(και πάψεις να χαζογελάς)
θα σύρω στο Σταυρό τον ίσκιο μου
γιατί -είμαι πλέον βέβαιος-
είναι ο αντίρροπος που καίει
δεμάτι δεμάτι την τύχη μου
τα ντορεμί των φιλιών σου

Άλλα εσύ «Τί ντορεμί;» σκέφτεσαι.
«Εγώ φιλάω με τη γλώσσα
και τα μάτια μου γυρίζουν ανάποδα
το ταξίδι
να φτάσουμε στον τελικό τής άνθησης

Αλλά κι ένας οργασμός
μού κάνει εξίσου»

*

Κάτι με ρίγος πάντως

ένα οποιοδήποτε τέλος
    αλλά μέσα στο σώμα σου

Τι ανεπίδεκτος που είμαι

πάλι πήρα την Άνοιξη
στο κακό μονοπάτι
                               κι έσκουζε

                               αα αα αχα

                               Εφτάψυχο το κάλεσμα
                               και με βαθιά καρτέρια

                               Υπάρχει ένα κόκκινο
                               που πάντα θα φοβάμαι

                              Να ξεμυαλίζω την κραυγή
                              προτού με ξεμυαλίσει

                              αχα αα αχα

                              Πώς τρίζει εντός μου τ' όνειρο
                              κι όλα του τα κουκούτσια

                              Θεός
                                    Πνιγμός
                                                 και Ποίημα

                             με διαφορά ανάσας

                             αχα αχα ααα
                             αχαα αχααα αχααααα

Θέ μου πώς τελείωσε

τώρα θα μάς πνίξει στα χελιδόνια

*

Ασκήσεις αναπνοής

Γύρισα ανάποδα την ψυχή μου
κι είδα πώς μεγαλώνουν οι πέτρες

(με λίγο φώς)
σκληραίνει η τύχη και γίνεται

ν' ανεβαίνουν ψηλά τα πουλιά
κι έπειτα
τα ξεκουρδίζει ο ήλιος

[...]

*

Πληθαίνουν τα φαρμάκια

ΙΙ.

Κι άμα πηδάω κάθε νύχτα
από την κορυφή τής λύπης μου

δεν είναι από συνήθεια
είναι γιατί
η αλήθεια, κύριοι,
προϋποθέτει ύψος

*

Το αγοράκι με τα σπίρτα

Τώρα περνάω
βελόνες στη μουσική

μέχρι το βράδυ θά 'μαι
ο καπνός του τσιγάρου μου

Ανάβω ένα σπίρτο
                       βλέπω την ομορφιά συθέμελα
Ανάβω δεύτερο
                       βλέπω τους πάνθηρες τριγύρω

Καλά τη λένε ζούγκλα την Αθήνα

Όπου υπάρχει φώς
μυρίζω το γκρεμό του**

                                                    Άμα πεινάει το θαύμα
                                                  λάμπουνε και τα ψέματα***

Δεν έχει μπέσα το θαύμα.
Είναι λευκό
                 και φέρεται σαν κόκκινο****

                                                     Γυμνά τα πράγματα
                                                                                  συμβαίνουν γρηγορότερα
                                                    Με το που κάνεις την αρχή
                                                                                  σ' οσμίζεται το τέλος*****

Γιάννης Στίγκας, Η όραση θ' αρχίσει ξανά (έκδ. Κέδρος, Αθήνα 2006, σσ. 31-32, 33-34, 36, 53, 17). - Το αρχικό motto στίχος του από το ποίημα «Η Μήδεια και κάτι άλλες» (ό.π., σ. 27). Κι η πολλαπλή κατακλείδα στίχων εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 41: ενδιάμεσο της συλλογής motto, 45: από το ποίημα «Ποτέ μη βάζεις την άνοιξη σε παρένθεση», 9: motto όλης της συλλογής, 11: από το ποίημα «Αυτό κουρδίζει μόνο του»).