τίς η των δακρύων γένεσις

Ζητούντες δε τίς η των δακρύων γένεσις φαμέν ότι ώσπερ διαχέονταί πως και λύονται διά ηδονής οι του σώματος πόροι, των εκ τινος ηδονής ηδείας διαχεθέντων, ούτω διά λύπης μύουσιν αι λεπταί και άδηλοι των πόρων διαπνοαί και διασφίγξασαι την ένδον των σπλάγχνων διάθεσιν επί την κεφαλήν και τας μήνιγγας τον νοτερών ατμόν αναβλύζουσιν·

ός πολύς εναποληφθείς ταις του εγκεφάλου κοιλότησι διά των κατά βάσιν πόρων επί τους οφθαλμούς εξωθείται, της των οφρύων συμπτώσεως εφελκομένης διά σταγόνων την υγρασίαν·

η δε σταγών δάκρυον καλείται.

Γρηγόριος Νύσσης

Σχόλιο εις τον μα' 4 ψαλμικόν στίχον εκ του Ψαλτήρα υπό Ιωάννου Φρουδαράκη μεταφερμένου εις την απλοελληνικήν κρητικήν λαλιάν (έκδ. Λόφος Σεμέλη 2020, σ. 261).

*

«...Το καΐκι με το οποίο συνήθως ταξίδευα [στη Δήλο], το Μαργαρίτα, είχε έναν καλοσυνάτο, μεγαλόσωμο καπετάνιο [..] και τη χαριτωμένη κόρη του [την Κατερίνα], η οποία [ελλείψει γυιού στην οικογένεια] έκανε χρέη μηχανικού στο καΐκι...

Οι μακριές πλεξούδες της έλαμπαν στο φώς και το λυγερό, όλο καμπύλες σώμα της το έντυνε ένα πρόχειρο μπλε πουκάμισο και φαρδιά, βαμβακερά παντελόνια. ήταν ξυπόλυτη, τα νύχια των ποδιών της ήταν βαμμένα και πότε-πότε καμμιά μαύρη σταγόνα από το λάδι της μηχανής, που έπεφτε πάνω στο πόδι της, τής πήγαινε υπέροχα...». C. Rand, «A reporter at large, Grecian Calendar, III. Mykonos», Oxford University Press, New York 1962.

*

[...] το εξαιρετικής ευρηματικότητας μυκονιάτικο, σκωπτικό λειανοτράγουδο: «Απάνω στον ασπάλαθρα γαμπρός γαμεί τη νύφη / κι από τη γλύκα την πολλή τα δάχτυλά του γλείφει!»

Δυο μαρτυρίες από τον Ε΄ τόμο από τα Παραμιλητά του Παναγιώτη Κουσαθανά (έκδ. Ίνδικτος 2021, σσ. 88, 632).

σκέφτηκες ότι δεν είναι ώρα για αινίγματα

Σαμαρωμένο γαϊδουράκι
με τη γλυκιά        
ματιά σου *

Περίμενες να εμφανιστούν σε λίγο
οι άντρες με τις ανοιχτές μαύρες ομπρέλες.
Σωστά το πρόβλεψες, σε λίγο εμφανίστηκαν
αλλά και οι ομπρέλες είχαν γίνει κόκκινες.
Αρνήθηκες να το πιστέψεις και προχώρησες
θεώρησες το γεγονός ως μη πραγματικό
καμιά φορά η φαντασία μας αυτονομείται
παίζει μαζί μας και μάς δοκιμάζει.

[...]

πάντα το ίδιο κατασκευασμένο σκηνικό.
Και τότε αναρωτήθηκες τί είσαι πιο πολύ
στην ανερμήνευτη αυτή παράσταση:
ηθοποιός που παίζει έναν ρόλο
ή θεατής που παρακολουθεί παθητικά;
Κι αν στη μικρή αυτή διαδρομή
συμβαίνουν σήμερα τόσα παράξενα
φαντάσου τί θα γίνεται σ' όλη την πόλη
φαντάσου τί θα γίνεται σ' όλη τη γή.

[...]

Σκέφτηκες ότι δεν είναι ώρα για αινίγματα
ότι δεν είναι ώρα για ερμηνείες
ότι όλα έχουν την ώρα τους
ότι αυτή η διαδρομή παραμένει παράξενη
ότι αυτός ο δρόμος που τον έχεις περπατήσει
τόσες φορές χειμώνα καλοκαίρι
τόσες φορές άνοιξη και φθινόπωρο
έμοιαζε σήμερα να είναι άλλος δρόμος.

[...]

Διονύσης Στεργιούλας, Το παράδοξο του ζήν (έκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2021, σσ. 21-22, 24, 25-26).

-----
* Το motto όμως, εκ του π. Γενναδίου Γ. Δεμερτζή, Εικόνες (έκδ. Ευθήνη / Ο Μικρός Αστρολάβος, Αθήνα 2009, σ. 39). Απ' όπου (σ. 40) και το κάτωθι: Πολύχρωμα φορέματα / στον κήπο / τα λουλούδια.

μαχμουρλίκι τουρκικόν

Ο γερο-Γιατζίνος μού έκαμε καφέν, χωρίς να τού παραγγείλω.
Δεν ήτο η ώρα τώρα δι' ομιλίαν. Εις τας ώρας του ροδίνου λυκαυγούς
κανέν τοιούτον δεν έχει τον τόπον του. Δεν είχε σκάσει ακόμη τ' αφιόνι.
Ήτο η ώρα διά μαχμουρλίκι τουρκικόν...*

[…] η Μαχούλα στα διηγήματα «Αμαρτίας Φάντασμα» και «Η Φαρμακολύτρα» που την αναφέρει ο Παπαδιαμάντης «ως συγγενή του ογδόου βαθμού», είναι ασφαλώς από τους συγγενείς του πατέρα του παπ' Αδαμαντίου, τους Εμμανουήλ, που ήταν όλοι τους ναυτικοί. Δεν μπόρεσα, δυστυχώς, να βρώ συγκεκριμένα στοιχεία γι' αυτή.

Επίσης η Μοσχούλα στο διήγημα «Όνειρο στο κύμα», πιστεύω ότι είναι φανταστικό πρόσωπο, καθώς και τα περισσότερα στοιχεία που αναφέρονται στ’ άλλα πρόσωπα στο διήγημα αυτό δεν είναι πραγματικά. Καμμιά ανάμνηση δεν υπάρχει στο νησί, ότι υπήρξε ποτέ έπαυλη στην περιφέρεια αυτή που αναφέρει το διήγημα κι έζησαν εκεί τα πρόσωπα που αναφέρονται. Μόνο το πρόσωπο του πάτερ Σισώη είναι πραγματικό.

Η Πολύμνια εξάλλου στο διήγημα «Ολόγυρα στη λίμνη» ήταν ασφαλώς κόρη δημοσίου υπαλλήλου που υπηρετούσε στο νησί. Και για το Λαλιώ στο διήγημα «Η Νοσταλγός» δεν μπόρεσα επίσης να βρώ περισσότερα στοιχεία από αυτά που αναφέρει ο Παπαδιαμάντης.

Ιω. Φραγκούλας, Ανεξερεύνητες πτυχές της ζωής του Αλεξ Παπαδιαμάντη (έκδ. Ιωλκός, Αθήνα 2002 (β΄), σσ. 208-209).

*

Ξαναμμένος καθώς ήμην εγώ, οχούμενος επάνω εις το Κοκκινέλι,
μού ήλθε να είπω εις τον καπετάν Κωνσταντήν:
- Μού δίνεις την άδειαν να πώ ένα τραγούδι της κυρίας; - Ευχαρίστως.
Και τότε απήγγειλα:
Ασπροκολοβολούσα μου, και άσπρη σαν το γάλα,
σένα σού πρέπει λεβεντιά, σού πρέπει και καβάλα.**

-----
* Το motto εκ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Άπαντα (έκδ. Δόμος, τόμος Δ΄, Αθήνα 1985, σ. 225), απ’ «Τα ρόδιν’ ακρογιάλια».
** Η κατακλείδα του ιδίου, εκ του διηγήματος: «Άσπρη σαν το χιόνι», Άπαντα (έκδ. Δόμος, τόμος Δ΄, Αθήνα 1985, σ. 197). Ο Ιω. Φραγκούλας το αποδίδει: «Ασπροκαβαλούσα μου» (ένθ. ανωτέρω, σ. 172).

ο λαβύρινθος είναι ο δρόμος του αναποφάσιστου

Αααχ, καθαρό έντερο, καθαρή ψυχή.*

Ξελασκάρεις κανονικά. Μπαίνεις, βγαίνεις. Όλος αυτός ο παφλασμός του πλήθους. Βυθίζεσαι. Κεφάλια που παλεύουν να σταθούν πάνω απ' την επείγουσα πραγματικότητα. Ανεβαίνεις, κατεβαίνεις. Όχι, δε χάνεσαι. Ο λαβύρινθος είναι ο δρόμος του αναποφάσιστου, σάς έλεγε ένας βραδύγλωσσος καθηγητής στο πανεπιστήμιο μιλώντας για το Μινώταυρο. Ο Θησέας χωρίς μίτο στην υπόγεια και υπέργεια Αθήνα είσαι εσύ. Χωρίς μίτο, όχι χωρίς μύτη.

*

Γιατί δεν έχω κάρτα; Λιακάδα. Γιατί δεν ισχύουν οι νόμοι; Λιακάδα. Γιατί κλέβουν οι αποπάνω; Λιακάδα. Γιατί σπάνε οι αποκάτω; Λιακάδα. Κανένας δεν μιλάει σε κανέναν. Δέκα εκατομμύρια τσακωμένοι. Λιακάδα στη λιακάδα.

Ποιός τη γαμάει την πουτάνα τη γή. Τι πάνω, τι κάτω.
Έτσι κι αλλιώς, στον ουρανό τσιμουδιά.**

Μισέλ Φάις, Το κίτρινο σκυλί. Μονόλογος (έκδ. Πατάκης, Αθήνα 2009, σσ. 48, 50-51). - Τα motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ., 62, 63).

μια καθεδράλη στη μέση της θάλασσας

ο κάθιδρος τυφλός δρομεύς
η υποτονική αντίδραση
στην ύβρι του μεσημεριού
ένα πρωινό στον Ιππόδρομο
με πολλές χασούρες και άφθονα κέρδη
η παράκληση του Παρακλήτου
να σωθεί η ζωή του παιδιού
και πολλά άλλα τέτοια παράδοξα
όπως μια καθεδράλη στη μέση
της θάλασσας *

Αμνημόνευτα

Είμαι ένας ποιητής τροποποιημένος
σαν τον περιβόητο ραστακουέρο
ζοφερός την όψη και το πνεύμα
φέτος κόψαμε μαζί την πίτα

κι έπεσε το νόμισμα στη Ρίτα
μα ποια είναι η Ρίτα αυτή
που τελευταίως τόσο συχνά την
αναφέρουν στην Άπω Ανατολή

δώρο τής κάνει η μητέρα της
έναν σπάνιο αρχαίο δονητή
δεν έπρεπε να το πούμε αυτό
αύριο θα σηκωθώ πρωί πρωί

να μαγειρέψω τορτελίνια
με ασυνήθιστες προϋποθέσεις
δεν αντέχω τις παρά φύσιν
ασύστολες συστάσεις τρίτων

αύριο φεύγω για την Αργεντινή
να δώσω τόπο στην οργή
να συναντήσω έναν άνθρωπο
που δεν εννοεί να εμφανιστεί

θέλει να μιλήσει αλλά δεν μπορεί
είναι αιχμάλωτος του εαυτού του
κλείνεται συχνά στην κάμαρά του
μα δεν βγαίνει ποτέ πριν ξαναμπεί

Αθήνα, 29 Γεν. 2005

*

Μείναμε οι δυό μας

Μείναμε από ηλεκτρικό
και από πόσιμο νερό
μείναμε από εφημερίδες
και από χρήσιμες πληροφορίες

μείναμε στο ξενοδοχείο
όταν όλοι είχαν φύγει
μείναμε οι δυό μας μόνοι
εσύ κι εγώ κι ένας τρίτος ακόμη

δεν ξέρω γιατί κρύβεται
μόλις γυρίσω να τον δώ
το πρόσωπό του είναι
μισοκρυμμένο απ' το φώς

η όψη του μού είναι γνωστή
κάπου θα έχουμε συναντηθεί
μα δεν μπορώ να θυμηθώ
που και πότε και γιατί

και μείναμε όλοι σ' ένα χάνι
έξω απ' την πόρτα της ωραίας
και κάναμε ολονυχτίς καρτέρι
πρωί απόγευμα και μεσημέρι

μήπως τυχόν κι εμφανιστεί
ξαπλωμένοι εμείς στο διάδρομο
μα άνοιξε ξαφνικά η πόρτα
και μπήκε ένας κακός αέρας

με πένθιμη μαύρη φορεσιά
μπότες και περισκελίδες με καρφιά
στο ύψος του μηρού η ουλή
μιας πληγής που ακόμα

δεν τεκμηριώθηκε από κανέναν

Αθήνα, 9 Φεβρ.-26 Οκτ. 2005

με κόκκινες κονκάρδες και μπλε καπέλα
ερευνήτριες με κοντές φουστίτσες
επάνω από το γόνατο που εξέχει
χνούδι δανεισμένο από την περιοχή
της κλασικής χλωρίδος **

Νάνος Βαλαωρίτης, Άνθη του θερμοκηπίου. Ποιήματα 2004-2005 (έκδ. Απόπειρα, Αθήνα 2010, σσ. 38-39, 66-67). -Τα motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 9-10, 18), με το πρώτο ως σαφή αναφορά στον ομόθεμο στίχο του Βερλαίν.

και στον κρητικό γάμο... άρατε πύλας!

[...] και στον Κρητικό γάμο ο γαμπρός και οι ακόλουθοι του νυμφίου φτάνοντας έξω από την κλειστή πόρτα της νύμφης, Εκκλησίας, αντιφωνικά, ανταλλάσσουν παρόμοιους στίχους εν χορώ και οργάνω ακόμα και στις μέρες μας.

Νυμφίος: Ανοίξετε την πόρτα σας την σιδερομένη
να ιδούμε 'νε τη νύφη σας την πολυπαινεμένη.

Νύμφη: Σήμερο μάς τήνε παίρνετε την πια καλύτερή μας
απού 'χενε το σπίτι μας κι έλαμπε η γι' αυλή μας.

Νυμφίος: Ανοίξετε την πόρτα σας την πόρτα του σπιτιού σας
κι ετσά γαμπρό δεν έκαμε του σόϊ του σογιού σας.

Νύμφη: Σιγά σιγά μη βιάζεστε για να 'ποχαιρετήξει
τη μάνα και τον κύρη της κι απόκει ας ν' ακλουθήσει.

Νυμφίος: Ανοίξετε την πόρτα σας μην κάθεστε να κλαίτε
μά 'μεις θα τήνε πάρουμε κι αν θέτε κι αν δε θέτε.

Νύμφη: Σηκώσου κερά νύφη μου και κάμε το σταυρό σου
κι ήρθε η ώρα του Θεού να πάς στ' αρχοντικό σου.

Νυμφίος: Ανοίξετε την πόρτα σας την σιδεροδεμένη
να ιδούμε 'νε την νύφη σας την πολυπαινεμένη.

Το Μάη τα θερίζουνε τα πράσινα τα χόρτα
κι αν δε μάς τήνε δώσετε θα σπάσομε την πόρτα.

Την καταγραφή, αυτούσια την μεταφέρω, την έκαμα στο χωριό μου Μοχός Πεδιάδος 3 Σεπτεμβρίου 2015, στον γάμο του Γιώργη του Ψαράκη, μουσικού.

Ιωάννης Φρουδαράκης, Ψαλτήριον (αυτοέκδοση Λόφος Σεμέλη Ηράκλειο 2020, σ. 157).

το παρόν ποδοπατεί το παρελθόν

Αν εξαιρέσει κανείς τα κελλιά για τα ζωντανά που κι αυτά ήταν ασβεστωμένα,
ποτέ δεν υπήρχαν στο νησί σπίτια και χωριά, αγροκατοικίες δηλαδή,
με γυμνούς πέτρινους τοίχους,
ασβεστώνονταν αυτοί πάντα εκεί όπου υπήρχαν.
Ο σοβάς ήταν με το χέρι, όχι με οδηγό, ώστε να ακολουθεί
τις διακυμάνσεις της πέτρας και να δημιουργείται εκείνο
το ανεπανάληπτο, το σχεδόν μεταφυσικό παιχνίδισμα
του φωτός και της σκιάς.*

Παρόλο που ήμουν ακόμα παιδί, σαν χτες θυμάμαι τον αγώνα της Καθημερινής και του περιοδικού της Εικόνες, όταν η ΔΕΗ φύτευε βάρβαρα τις κολόνες της στον κάτασπρο οικισμό κι όταν χτιζόταν ένα τριώροφο σπίτι δίπλα στην Παραπορτιανή προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Και μπορεί βέβαια ο αγώνας εκείνος να μην τελεσφόρησε κι η Παραπορτιανή, περίοπτη ώς τότε κορόνα σ' όλη τη Χώρα, να καπελώθηκε και να βούλιαξε, όμως υποψίασε τον κόσμο, πως κάτι γίνεται εδώ, κάπως πρέπει να προσέχομε και να μην καταστρέφομε συλλήβδην όλα τα παλιά με ελαφριά καρδιά.

[...] στην ανθρώπινη ιστορία, την προσωπική και την οικουμενική, «το παρόν έχει έναν τόσο τραχύ τρόπο να ποδοπατεί το παρελθόν» [H. James, Τα χαρτιά του Άσπερν]. Τώρα πια, για να δείς την «τρυπωμένη ψυχή» του νησιού που βγαίνει κάποτε μόνο χειμώνα και σεργιανά, πρέπει νά 'σαι ή αλαφροήσκιωτος σαλός ή εξαιρετικά ευλαβής.

Στην παράδοση πάντοτε ενυπάρχει πολύς μοντερνισμός, φτάνει να έχει κανείς ευαίσθητες κεραίες για να τον εντοπίσει και να τον αξιοποιήσει. Το είπε, άλλωστε, τόσο ωραία πολλά χρόνια πριν ο Φρίσλανδερ - για να τον ξαναμνημονεύσω: «Η πρωταρχική δύναμη ήταν το γνήσιο και αχάλαστο ένστικτο του λαϊκού τεχνίτη... Νομίζω πως δε φτάνει να ψάχνουμε σ' άλλους μόνο τόπους για μοντερνισμό, αλλά πως έχει μεγάλη σημασία το να γνωρίζουμε τις εξαιρετικές παρορμήσεις που δίνει η ελληνική παράδοση. Αυτό δε θα πεί πως πρέπει να χτίζουμε σπίτια στο στιλ των αρχαίων ναών...» [Οι περιστεριώνες της Μυκόνου].

Ο λαϊκός μάστορας δεν έμεινε αιχμάλωτος, γαντζωμένος στην παράδοση, αλλά την εξέλιξε, την ερμήνευσε πλατύτερα και δημιούργησε, πολύ πριν από την καινούργια εποχή, το μοντέρνο με τρόπο ελληνικό. Με σεβασμό στις γραμμές τού τοπίου, με γνώση των υλικών του που τα έβρισκε δίπλα του, αλλά και με τολμηρότητα, με μέτρο και με χάρη. Κάπως έτσι, με το ίδιο λιτό και τολμηρό πνεύμα πρέπει να δούλευαν και οι τεχνίτες των κυκλαδικών ειδωλίων κοντά πέντε χιλιάδες χρόνια πριν. [...]

Παναγιώτης Κουσαθανάς, Παραμιλητά (τ. Ε΄, Ίνδικτος 2021, σσ. 28, 29, πρβλ. και την σημαίνουσα συνέχεια στην επόμενη σελίδα). - Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σσ. 31-32).

παπαδιαμαντικά παράπλευρα ίτσια

Η μελωδία ήρθε από μακριά, μαζί με το νυχτερινό αεράκι [...]. Η Εκάτη, καβάλα στο φεγγάρι της χάσης, ρίχνει πέπλους από ασήμι και ντροπή στα θεϊκά σμιξίματα· μήπως και κανείς ψαράς -ή άλλως θαλασσινός- πελαγωμένος για να ψαρέψη τους μαύρους ροφούς, τις ραβδωτές πέρκες, τις ασημένιες τσιπούρες, τα χρυσά λιθρίνια -και που η απόγεια υπερκόσμια πνοή τού 'σβησε το πυροφάνι- μήπως ιδεί κι αντικρίσει με τα φθαρτά, τ' ανθρώπινά του μάτια τους θεούς ν' αγαπιούνται.

*

- Λεν, πως οι Ρώσοι λογοτέχνες προσπάθησαν να πετύχουν κάτι τέτοιο. Μα ίσως δεν θά 'χης διαβάσει...

- Πώς, πώς! Έχω διαβάσει. Είναι σχετικά καινούργιος λαός αυτός. Βλέπεις, μόνο τα νήπια κι οι μελλοθάνατοι κρονόληροι μπορούν να δώσουν την αλήθεια δίχως την παραμορφωτική διάθλαση των λόγων. Κι εμείς είμαστε nell' mezzo del camin...

Είπε το λόγο του Ντάντε ίσως για να μού δείξη πόσο άτοπη ήταν η αμφιβολία μου για τη μόρφωσή του. Κάμωμα ολότελα παιδιάστικο. Χαμογέλασα. [...]

Μ. Καραγάτσης, "Ο άνθρωπος με το κανελί πανωφόρι" στο: Χρυσός και Χρυσομηλιγγάτος. Δέκα αφηγήματα για τον Αλέξ. Παπαδιαμάντη (έκδ. Αρμός, Αθήνα 1996, σσ. 23-24, 30). Ο μεγ-Αλέξανδρος επισκέπτεται τον Μήτια Καραγάτση στον ύπνο του ποτέ, στην νήσο Σκίαθο.

και άλλες παγίδες

Ό,τι αφήσαμε πίσω μας το ξαναβρίσκομε μπροστά μας.
Γιατί το παρελθόν ποτέ δεν καταργείται,
μόνο φουσκώνει κύματα κύματα, για να βγάλει φύκια,
σπασμένα ξύλα (κάποτε και ναυαγούς)...*

Η Ξυλόκατα και άλλες παγίδες είναι ο τίτλος ενός από τα βιβλία σας. Για εσάς τί είναι παγίδα;

Μια μεγάλη παγίδα θεωρείται από τους ανθρώπους ο χρόνος που περνάει και ο θάνατος που αναπότρεπτα έρχεται. Η ίδια η ζωή μπορεί να γίνει παγίδα για κάποιους από εμάς. Το να μην μπορείς να κατανοήσεις έστω κάτι ελάχιστο από το νόημά της, το να έρχεσαι και να φεύγεις χωρίς να έχεις καταλάβει τίποτα από την ουσία της είναι σαν να πέφτεις μέσα στην παγίδα της Ξυλόκατας που περιγράφω στο ομώνυμο βιβλίο. Αλλά η μεγαλύτερη παγίδα για τον άνθρωπο νομίζω είναι να έρχεται στη ζωή καλύτερος και να φεύγει χειρότερος. Αυτό δα το τελευταίο κι αν είναι παγίδα.

*

Ο Φιλόστρατος αναρωτιέται αν ποτέ θ' αξιωθεί κι αυτός το τέλος της σαυράδας από φυσικό θάνατο το κουφάρι της ηλιόπληκτο πάνω στον βράχο και δυό τρύπες στη θέση των ματιών

*

Η «πρωταρχική δύναμη» του καλλιτέχνη που έφτιαξε το αρχιτεκτονικό θαύμα της Μύκονος, λέει ένας από τους παλιούς φίλους της, «ήταν το γνήσιο και αχάλαστο ένστικτο του λαϊκού τεχνίτη». [Κ. Φρισλάνδερ, Οι περιστεριώνες της Μυκόνου, 1933]. Γαντζωμένος στην παράδοση, την εξέλιξε, την ερμήνευσε πλατύτερα και δημιούργησε, πολύ πριν από την καινούργια τέχνη, το μοντέρνο με τρόπο ελληνικό.

Με σεβασμό στις γραμμές του τοπίου, με γνώση των υλικών του, αλλά και με τολμηρότητα, με μέτρο και με χάρη. Κάπως έτσι, με το ίδιο λιτό και τολμηρό πνεύμα πρέπει να δούλευαν και οι τεχνίτες των κυκλαδικών ειδωλίων πέντε χιλιάδες χρόνια πριν, σ' ένα αδιάκοπο δούναι και λαβείν, ένα αρμονικό ραπόρτο με την υπάρχουσα τότε παράδοση.

Ποιές είναι οι μαγικές οδηγίες που πρέπει να ακολουθήσει κανείς ώστε να πεί ότι σεβάστηκε αρχιτεκτονικά τον τόπο;

Πρώτα-πρώτα, ο μικρός όγκος, οι όροφοι, το πολύ δύο, και το παραδοσιακό καμαρί [βοηθητικό δωμάτιο] στο δώμα εντός της Χώρας, ένας όροφος στην ενδοχώρα. Το σπάσιμο των ταρατσών σε ανισοϋψή επίπεδα που θα απολήγουν σε στρογγυλεμένα ή ίσια σαμάρια [περιμετρικό, στρογγυλεμένο ή ευθύ αντιανεμικό υπερύψωμα κτιστό στην ταράτσα] για πρακτικούς και για αισθητικούς λόγους. Η τοποθέτηση των όγκων όχι στην ίδια ευθεία - τα σχήματα Γ και Π, καθώς και οι παραλλαγές τους είναι τα πιο συνηθισμένα. Η λελογισμένη χρήση των καμπυλών και των γωνιών για να μη γίνεται γλυκερό ή σκληρό το κτίσμα. Η κατάργηση των εξεζητημένων αναλημματικών και αντιανεμικών τοίχων αλά Παραπορτιανή (!) και των ψεύτικων καμαρών. Το μετρημένο λοξό κατέβασμα των τοίχων προς το έδαφος ώστε να φαίνεται πως το χτίσμα φυτρώνει σαν χιλιόχρονο δέντρο και όχι πως έχει βίαια καρφωθεί κάτω σαν πυραυλική ρουκέτα έτοιμη να εκτοξευθεί. Οι σμιλεμένες γωνιές, τα ανοίγματα των κουφωμάτων, το στιβαρό χτίσιμο της σκάλας με άσπρα «κούτελα» για να ελαφρώνει το βάρος της και με χοντρό μπάλο [βοηθητικό, συν. ξύλινο, επίμηκες στήριγμα για την άνοδο των σκαλοπατιών προς και από το μπαλκόνι] για να εμπνέει εμπιστοσύνη σ' όποιον την ανεβοκατεβαίνει. Τέλος, τα σαμάρια και οι κάπασοι [καπνοδόχοι] στο δώμα, τα μπεζούλια [πεζούλι, χτιστό, συν. ομαδικό κάθισμα] στις αυλές και τ' αυλιδάκια, τα μπουντιά [μπαλκόνια] και μπαλκονάκια στις προσόψεις και στα πισινά των σπιτιών της Χώρας, οι κάναλοι [υδρορροές] ...

Πάντα ήταν διακριτική η παρουσία των σπιτιών στο πετρώδες έδαφος της ενδοχώρας του νησιού, λες κι αυτά ήθελαν να κρυφτούν μέσα στο χαρίεν τοπίο της. Κουρνιασμένα στα βράχια με γνώμονα μιαν ευρηματική οικονομία χώνευαν κυριολεκτικά μέσα τους.

Παρόλο που σε παλιότερους καιρούς είχαν γίνει επισκευές και επεκτάσεις
της εκκλησιάς, εκείνοι οι αγνοί κι αχάλαστοι άνθρωποι,
οδηγημένοι από την αγραμματοσύνη και τον σεβασμό τους και μόνο,
είχαν αφήσει απείραχτο το ιερό με τις εξαίσιες τοιχογραφίες του
και δεν είχαν βαλθεί ανταγωνιστικά να «στολίσουν» το ταπεινό εκκλησιδάκι
βαρυφορτώνοντάς το με ψεύτικα ποικίλματα, αλλά το άφησαν έτσι,
ώστε μέσα του να κατοικεί ο Θεός και το Πνεύμα.**

Παναγιώτης Κουσαθανάς, Παραμιλητά (τ. Ε΄, έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2021, σσ. 318, 128, 103-104, 640, 659, 649, 640, 641, 640). -Το motto εκ του ιδίου (ό.π., σ. 309). Το ακροτελεύτιο ομοίως (ό.π., σ. 111), προκειμένου για την Παναγιά του Κουζή, στα Καστελλάκια.-