επόμενος ο χριστιανισμός

Ό,τι αθάνατο είναι να ζήσει στο τραγούδι,
στη ζωή πρέπει να χαθεί.*

[…] η χριστιανική τελετουργία της θείας κοινωνίας, κατά την οποία ο πιστός ενσωματώνει το αίμα και την σάρκα του Σωτήρα, αναπαράγει το περιεχόμενο του παλαιού τοτεμικού γεύματος, μολονότι βέβαια υπό την τρυφερή του έννοια, που εκφράζει την λατρεία του προς αυτόν, όχι υπό την επιθετική του σημασία.

Αλλά η αμφιθυμία που διέπει την σχέση προς τον πατέρα φάνηκε πολύ καθαρά στο τελικό αποτέλεσμα του θρησκευτικού νεωτερισμού. Ενώ υποτίθεται ότι απέβλεπε στον εξευμενισμό του πατέρα-θεού, αυτός ο νεωτερισμός κατέληξε στον εκθρονισμό και στον παραμερισμό του.

Ο ιουδαϊσμός ήταν μια θρησκεία του πατέρα, ο χριστιανισμός έγινε μια θρησκεία του γιού. Ο παλαιός πατέρας-θεός υποχώρησε μπροστά στον Χριστό, και ο Χριστός, ο γιός, πήρε τη θέση του, ακριβώς όπως ποθούσε σε εκείνους τους πανάρχαιους χρόνους κάθε γιός.

Ο Παύλος, ο συνεχιστής του ιουδαϊσμού, έγινε και καταστροφέας του. Την επιτυχία του την οφείλει ασφαλώς κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι με την ιδέα της λύτρωσης ζωντάνευε την συνείδηση ενοχής που διακατείχε την ανθρωπότητα, παράλληλα όμως και στο γεγονός ότι εγκατέλειψε την ιδέα ότι ο λαός είναι περιούσιος και μαζί με αυτή το εξωτερικό σημάδι της, την περιτομή.

Έτσι η νέα θρησκεία είχε την δυνατότητα να γίνει οικουμενική, να αγκαλιάσει όλους τους ανθρώπους. Ακόμη και αν σε αυτό το βήμα του Παύλου συνέβαλε η προσωπική του εκδικητικότητα λόγω της αντίστασης που συνάντησε η καινοτομία του σε εβραϊκούς κύκλους, με αυτό το βήμα αποκαταστάθηκε ένα χαρακτηριστικό της παλαιάς θρησκείας του Ατονού, καταργήθηκε ένας περιορισμός που αυτή είχε αποκτήσει με το πέρασμά της σε έναν νέο φορέα, τον εβραϊκό λαό.

Από πολλές απόψεις η νέα θρησκεία σήμαινε μια πολιτιστική επαναστροφή σε σχέση με την παλαιότερη, την εβραϊκή, όπως συμβαίνει κατά κανόνα με την εισβολή ή την αποδοχή νέων ανθρώπινων μαζών χαμηλότερου επιπέδου.

Η χριστιανική θρησκεία δεν κράτησε το υψηλό επίπεδο πνευματικότητας στο οποίο είχε ανέλθει, ο ιουδαϊσμός. Δεν ήταν πια αυστηρά μονοθεϊστική, υιοθέτησε πολλές συμβολικές τελετουργίες από τους γειτονικούς λαούς, αποκατέστησε την μεγάλη μητρική θεότητα και βρήκε αρκετόν χώρο για πολλές θεϊκές μορφές του πολυθεϊσμού με διαφανή συγκάλυψη, μολονότι τούς έδωσε κατώτερες θέσεις.

Προπάντων δεν απέκλεισε, όπως η θρησκεία του Ατονού και η διάδοχός της, η μωσαϊκή, την είσοδο δεισιδαιμονιών, μαγικών και μυστικιστικών στοιχείων, τα οποία έμελλαν να αποτελέσουν σοβαρό εμπόδιο στην πνευματική εξέλιξη κατά τις δύο επόμενες χιλιετίες.

Σίγκμουντ Φρόϋντ, Ο άνδρας Μωϋσής και η μονοθεϊστική θρησκεία (μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, έκδ. Επίκουρος, Αθήνα 1997, σσ. 182-183). - Το motto στιχάκι του Schiller από το ποίημα Οι θεοί της Ελλάδας (ό.π., σ. 202).