η προσευχή

'Αγνωστε, αν στο πέρασμά σου με συναντήσεις
και θελήσεις να μού μιλήσεις,
γιατί να μην το κάνεις;
Και γιατί να μην σού μιλήσω εγώ; *

Η προσευχή ως έργο της κοινότητος των πιστών αποτελούσε στοιχείο του μυστηρίου της Ευχαριστίας. 'Ομως με τον Κλήμεντα και τον Ωριγένη πρόβαλε μία διαφορετική εκδοχή της προσευχής, συνδεόμενη με το αίτημα της θεώσεως. Τον δρόμο αυτό θα βαδίσουν οι Καππαδόκες και θα στερεώση ο Ευάγριος μεθοδεύοντας συγκροτημένα την σύνολη ασκητική πρακτική και ορίζοντας την προσευχή ως ομιλία του νου προς τον Θεό. Αφ' ης στιγμής δεν επικοινωνεί ο άνθρωπος αλλά ο νους του με τον Θεό, απαιτείται καθαρότητα από τις παραστάσεις των αισθήσεων και απάθεια, η οποία ικανώνει την αγάπη προς το θείο να αρπάξη αναγωγικά τον νου στα ύψη της θεωρίας. Η ευαγριανή προσευχή παρέμεινε κατευθυντήρια για την ανατολική ησυχαστική παράδοσι και μαζί της αδιόρατα η νεοπλατωνική «θεωρία», που ο Πλωτίνος αντιπαραθέτει επίσης στην «αίσθησιν» (πρβλ. Ι 1, 7, 14) και σχετίζεται με το ηγεμονικό, τον θείο και απαθή νου της ψυχής, ο οποίος ευρισκόμενος στο σώμα εξακολουθεί να συνδέεται με τον Νου ως Δευτέρα υπόστασι και στραμμένος έτσι προς τα μέσα του να μένη στα πάθη απρόσβλητος, αφού μηδείς προς αυτόν γεγοήτευται (πρβλ. σχετικά τις παραγρ. 40-44 του Περί ψυχής αποριών Β', όπου και η εξήγησι των αποτελεσμάτων της προσευχής στα πλαίσια της κοσμικής συμπαθείας). 'Οσο η κίνησι της όλης ψυχής είναι καθοδική, τόσο εξατομικεύεται∙ όσο οι ψυχές ανεβαίνουν προς τον Νου για να ενωθούν μαζί του, τόσο η ατομικότητά τους σβήνει. Το νιρβανικό αυτό στοιχείο θα παρακάμψη κατά κάποιον τρόπο η χριστιανική σωτηριολογία υπογραμμίζοντας την εργασία της προσευχής, που οδηγεί τον ασκητή στην θέα του εσωτερικού φωτός και διασώζει ως αντοψία με τον Θεό την προσωπικότητά του. «Κατά κάποιον τρόπο», διότι αφ' ης στιγμής ο Χριστός φανερώνεται στον καθαρό από φαντασίες νου του ησυχαστή αλλά όχι στην εικόνα του κόσμου, η δε ψυχή πρέπει να τον αναγνωρίζη μόνο στον αγγελικό της εαυτό, τίποτε δεν εγγυάται πως η προσευχή ελευθερώνει το υποκείμενό της από την συνθήκη του ομαδισμού και τις δουλείες της συμπαγούς του ομοιογένειας. Εκτός κόσμου και παθών ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος το 'Ολον να καταπίνη την ξεχωριστή συνείδησι και να αφανίζη ως αμαρτία ό,τι έχει να κάνη με την σφαίρα του Εγώ, το οποίο ούτε ο εαυτός του μπορεί να είναι πια, ούτε ένα Εσύ. Αρνούμενη να αναπαράγη τον ληξιπρόθεσμο χρόνο των έργων, η προσευχή παράγει αενάως το άχρονο και άθελά της έρχεται ως γεγονός σε πολύ δύσκολη θέσι, αφού εκτοξεύει τον προσευχόμενο στα βάθη μιάς αιωνιότητος όπου τα γεγονότα δεν χωρούν για να ενεργούν με το υλικό βάρος τους είτε με το νόημά τους και να διαμορφώνουν ιστορία.

Στέλιος Ράμφος, Το αδιανόητο τίποτα. Φιλοκαλικά ριζώματα του νεοελληνικού μηδενισμού. Δοκίμιο φιλοσοφικής ανθρωπολογίας (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2010, σσ. 188-189).


-----
*Στο motto στίχος του Ουώλτ Ουΐτμαν εκ του Αφιερώματα – Ξεκινώντας από το Πώμανοκ (μτφρ. Ζωή Νικολοπούλου, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα 2007, σ. 42).

(ωραία) Ελένη η εξεγερμένη

Η φλυαρία του πεζοδρομίου, επίσωτρα κάρων,
σύρσιμο από σόλες παπουτσιών,
η κουβέντα των περιπατητών *

...θέλει να γίνουμε τραγούδια στην αιωνιότητα...

...η επιθυμία του πρώτου της συζύγου, της πατρίδας, των γονιών της
βγαίνει έξω από τη νυφική παστάδα
χύνοντας δάκρυα τρυφερά

'Ομηρος

Γνωρίζω καλά πως είμαι άσχημη, μα προσπαθώ να το ξεχάσω. [...]

Claude Cahun, (μτφρ. Γιώτα Κραβαρίτου, περ. Εντευκτήριο, τ. 68, Μαρ. 2005, σ. 47).



-----
*Στο motto στίχος του Ουώλτ Ουΐτμαν εκ του Το τραγούδι του εαυτού μου (μτφρ. Ζωή Νικολοπούλου, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα 2006, σ. 26).

πούστης με πατέντα

'Ολοι οι πούστηδες πούστηδες είναι. 'Ολοι το ίδιο. 'Ομως άλλο νά 'σαι άντρας που αγαπάει απλώς τους άντρες, άλλο νά 'σαι άντρας που γαμάει τους άντρες, άλλο νά 'σαι άντρας που τον γαμάνε οι άντρες, άλλο νά 'σαι αδερφούλα, άλλο νά 'σαι αδερφή, άλλο καραδερφή, άλλο προϊσταμένη. 'Αλλο πούστης με πατέντα, άλλο αρχοντόπουστας, άλλο φτωχόπουστας, άλλο κωλόπουστας, άλλο αγριόπουστας. Κι άλλο να 'σαι σαν αυτή τη βλογιοκομμένη τη Φαλκονέρα. Και έδειχνε προς το μέρος του Λάκη, δηλαδή της κακομοίρας της Φαλκονέρας, της άχαλης, της καρακουδούνας. Η εν λόγω ήταν μία πολύ μικρόσωμη, άσχημη και θεόχαζη αδερφή, που δεν είχε ταίρι. Κουλή, θεόκουλη. Και ήταν και πολύ κακιά, το χειρότερο. Και μονίμως άκαρπη, ακουράβελτη [τουτέστιν∙ αγάμητη] η κατέ.

Θωμάς Κοροβίνης, Ο γύρος του θανάτου (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 2010, σ. 167).

περί ελλείψεως και επιθυμίας

Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι γνήσιες στο βαθμό που δεν χρησιμοποιούμε τον άλλο για να ξεχάσουμε ή και να διαγράψουμε την έλλειψη. Αλλά, όπως γνωρίζουμε από την εμπειρία μας, συχνά η έλλειψη γίνεται ο κύριος λόγος για να συγκρουστούμε μαζί του ή για να διαψευστούν οι προσδοκίες μας ή για να μνησικακήσουμε που δεν είναι τέλειος.

Το άνοιγμα τού είναι προς το μέλλον και προς την αγάπη ταυτίζεται με την εκκρεμότητα της επιθυμίας. Αυτή με τη σειρά της απαιτεί ο άλλος να έχει νόημα για το υποκείμενο, όχι να εξαντλείται σε εργαλειακά σημαίνοντα (κυρίως ηδονής). Καθώς οι νέες τεχνολογίες της εικόνας και της επικοινωνίας προσφέρονται στην εποχή μας για κάλυψη κάθε «επιθυμίας» (διάβαζε: ενόρμησης), η αληθινή επιθυμία ασφυκτιά. Αυτό που τελικά επιτυγχάνουν δεν είναι παρά το να πείσουν πως δήθεν το βίωμα της έλλειψης είναι κακό, αναπηρία του είναι, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για ύψιστο προνόμιο της ύπαρξης. Η εκκρεμότητα της επιθυμίας, η άρνησή της να δεχθή πλήρωση με οτιδήποτε προσφέρεται στον κόσμο ετούτο, πέρα από τον αποφατικό της χαρακτήρα, σηματοδοτεί τη δυνατότητα για άνοιγμα στον έρωτα, στην αγάπη, στον Θεό.

Αντίθετα, η πολύμορφη σήμερα και φαντασμαγορική υπόσχεση για πλήρωση της έλλειψης ανοίγει το δρόμο για την ψύχωση και για τη διαστροφή, ενώ συντελεί και στην υποτονία της επιθυμίας μέχρι εξαλείψεως. Αν η ψύχωση εκπροσωπεί το «τίποτε» (υπό την έννοια της απουσίας κάθε μεταφοράς), η διαστροφή εκφράζει το «υπερβολικά κάτι» (υπό την έννοια της υπόσχεσης πληρότητας, οπότε η μεταφορά είναι άχρηστη). Αμφότερες αντιμάχονται την εκκρεμότητα της επιθυμίας που ίδιον και αποστολή της είναι να συγκροτεί το υποκείμενο. Κατ’ εξοχήν η παιδική και η εφηβική ηλικία είναι οι αρμόδιες να συνειδητοποιήσουν ότι ο κόσμος ολόκληρος αποτελεί μια μεταφορά και πως η επιθυμία έχει μετωνυμικό χαρακτήρα. Αν αυτό δεν λάβει χώρα τότε, δεν θα συμβή ποτέ στο μέλλον.

π. Βασίλειος Θερμός, Ο έρωτας του απολύτου (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2010, σσ. 108-109).

ερωτικής κλινοπάλης ομηρικόν εγκώμιον

"ας ανεβούμε δε εμείς έπειτα εις την ιδικήν μου κλίνην, ίνα αφού συγκοιμηθούμε εις την κλίνην με ερωτικήν αγάπην να αποκτήσωμεν εμπιστοσύνη ο ένας διά τον άλλον".

Τάδε έφη Κίρκη[!] προς τον Οδυσσέαν εις το κ της Οδύσσειας (333-335). Χρηστά ελληνικά ήθη!

"...νώι δ' έπειτα
ευνής ημετέρης επιβήομεν, όφρα μιγέντε
ευνή και φιλότητι πεποίθομεν αλλήλοισιν."

ευνής ημετέρης: της ιδικής μου κλίνης∙ όχι ένεκα ηδονής, αλλά ένεκα πίστεως τούτο προτείνει η Κίρκη.
ευνής ημετέρης επιβήομεν: η θεά τού προτείνει να πλαγιάσουν μαζί διά να αποκτήσουν εμπιστοσύνη ο ένας διά τον άλλον.
πεποίθομεν: πιστεύσωμεν, θαρρήσωμεν.

πανηγυρικός επί τω ύδατι τω εν Περγάμω

των δε τε τηλόσε δούπον εν ούρεσιν έκλυε ποιμήν*

Στον 'Ομηρο βέβαια για την σύνοδο των χειμάρρων έχει γραφεί: «κι από μακρυά στα όρη ο βοσκός ακούει τον θόρυβο των χειμάρων που συγκλίνουν (Δ 455)» και φρίττοντας, καθώς λἐνε, φέρνει τις κατσικούλες του στο σπήλαιο, [στη φάτνη, στην στάνη, στην ασφάλεια, θα σημειώσω].

Εγώ όμως τόσο πολύ απέχοντας από σας σήμερα, αφού άκουσα του ύδατος την εισβολή [σάμπως νά’ναι πολεμική έφοδος και ιαχή] και όσο από τον κόσμο ήλθε στην πόλη, δεν έμεινα τέτοιος που να ησυχάζει από την ευχαρίστηση [και ηδονή], αλλά μίλησα λέγοντας όσα είπα και αισθάνθηκα το σώμα ελαφρότερο και δεν έχασα από χαρά τίποτε.

Δυό μόλις ημέρες προτού να ακούσω – δεν θα ήταν άσχημα ίσως να σας τα πώ∙ άλλωστε ευχάριστα χάριν του θεού και του καλού λόγου θα μ' ακούσετε – ονείρατα που έγιναν σε μένα σαν όπως έδειχνε την πόλη, χωρίου κάποιου προσθήκη, προς αυτήν πεπορισμένου συνεχώς, και δημόσια πράγματα ερχόμενα κοντά ιδίως σε εκείνα τα περί τον Φίλιον.

Για αυτά γανώθηκα στο όνειρο, και με το που ανασηκώθηκα [: ανέστην], ελάμβανα για το καλό τόσο προς την πόλη όσο και προς τον ίδιο μου τον εαυτό.
Τρίτη δε προς αυτά είδηση από άνδρα επιτήδειο έφτασε που έλεγε λοιπόν σε όλην την Ασία να συνεορτάζουμε τα περί την αγαθή τύχη∙ γιατί το νερό είναι ως προς το πλήθος το περισσότερο και στην ωραιότητα το καλύτερο από όσα (αγαθά) έλαχαν στις πόλεις.

Πήγαιναν, λοιπόν, όχι όσο εαρινή ημέρα, αλλ' τέτοια που σαν νά' ρχεται από τον Ευαγγέλιο Δία και τον Σωτήρα Ασκπληπιό που παντού τιμάται.
Και συνέχαιραν βέβαια την πόλη όπου γίνονταν αυτά, και εμένα που αξιώθηκα να ακούσω αυτά, διότι φανερά δεν μού ταίριαζε κάτι λιγότερο απ' όσο στην πόλη [ταίριαζε].

Μετά δε τούτο λογιζόμουν ως προς την χαρά ότι ήταν κοινή σε όλους και άνδρες και παιδάρια και γυναίκες, στην όψη πάλι που προξενούσε ηδονή, με το λόγο δε να διακοσμήσω τάχα των Νυμφών την δόση, αν ήταν κανενός από αυτούς που προσεγγίζουν τον Παιώνα, οι οποίοι διάτριψαν και τάχθηκαν να ζούν από τους λόγους.

Αναθυμόμουν βέβαια τους ποιητές, διότι πάντα μελετούν και αναφέρονται στις Νύμφες και στις Μούσες, και τον Ερμή προσαγορεύουν των Νυμφών, και πάλιν τον Απόλλωνα χορηγό των Μουσών∙ ο ίδιος όμως σε σας προσαγορεύεται θεός Καλλιτέκνου, ως εκ του πατρός∙ πανταχού όμως είναι ταιριαστό και όχι άωρον με την χάρη των Νυμφών να συγκεράσει κανείς και την χάρη της μουσικής.
Σε όλους βέβαια, είναι ταιριαστό να κάμνουν ότι τους είπαν οι θεοί.

Εξ αρχής πάλι, κατά πως φαίνεται, τα άριστα εδόθησαν στην πόλη και από τους θεούς και από τους ανθρώπους.
Αυτό ακριβώς οι γεροντότεροι των δαιμόνων εδωδά λέγεται ότι γίνονται Κάβειροι και τελετές σ' αυτούς και μυστήρια, τέτοια ισχύ έχουν, έχει γίνει πιστευτό, ώστε και χειμώνων εξαισίων [διάγουσι]!
[...]

Πόπλιος Αίλιος Αριστείδης Θεόδωρος (117-187-9), Πανηγυρικός επί τω ύδατι τω εν Περγάμω. (Το σωζόμενο εκδομένο απόσπασμα).


-----
* Στο motto ένα στιχάκι από την Ιλιάδα (Δ 455) που τράβηξε την προσοχή του σοφιστή αυτού και ρήτορα του β' μ.Χ. αι. και έλαβε την αφορμή για ν' αρχινήσει τον άνωθεν λόγο του, του οποίου την μτφρ. αποπειράθηκα εγώ. Με την ευκαιρία ακόμη να σημειώσω πως σώζονται 55 λόγοι του και δύο ρητορικά συγγράμματα. Και ξανά το σχόλιο που βρήκαμε στο Δ 455 με ακριβή σημασία εδωδά να καταχωρίσω, παρμένο από το προηγούμενο post: "Συχνά οι ποιηταί εισάγουσι τον ποιμένα ως θεατήν των φυσικών φαινομένων". Λοιπές αναφορές ας γίνουν αυτοβούλως συνδυάζοντας και την προηγούμενη καταχώριση, από τον τίτλο μέχρι τα στερνά. Ο ίδιος.

ο χείμαρος της 6ης Σεπτεμβρίου, τ' αρχαγγέλου Μιχαήλ θαύμα εν Χώναις

"πολύς δε θόρυβος είχε σηκωθή. τότε δε συγχρόνως εγίνετο θρήνος των φονευομένων ανδρών και καύχησις των φονευόντων, έρρεε δ΄από αίμα η γη. Καθώς δε (συμβαίνει) όταν (δύο) χείμαρροι ποταμοί ρέοντες κάτω από τα όρη το εκ μεγάλων πηγών σφοδρόν ύδωρ ενόνουσιν εις φάραγγα εντός της κοίλης χαράδρας∙ τον κρότον δ’αυτών εις μακράν απόστασιν εντός των ορέων ακούει ο ποιμήν∙ τοιουτοτρόπως από τούτων συγκρουομένων έγεινε πολεμική κραυγή και ταλαιπωρία". (Δ 449-456)

Περίφραση, γδοὐπος θανάτου ρἐοντος ως ο χείμαρρος εν Χώναις τε κακείνες ταις Παγάσσαις. Απ' ένα της Ιλιάδος (Ορκίων σύγχυσις. Αγαμέμνονος επιπώλησις) ακόμη επεισόδιο. Ο αυτός (ειμί) εις τους αιώνας.


[στο πρωτότυπο έχει ως εξής:]

"... ... ... πολύς δ' ορυμαγδός ορώρει.
ἐνθα δ' άμ' οιμωγή τε και ευχωλή πέλεν ανδρών
ολλύντων τε και ολλυμένων, ρέε δ' αίματι γαία.
ως δ' ότε χείμαρροι ποταμοί κατ’ όρεσφι ρέοντες
ες μισγάγκειαν συμβάλλετον όμβριμον ύδωρ
κρουνών εκ μεγάλων, κοίλης έντοσθε χαράδρης∙
των δε τε τηλόσε δούπον εν ούρεσιν έκλυε ποιμήν∙
ώς τε μισγομένων γένετο ιαχή τε πόνος τε".

οιμωγή = ήτο των ολλυμένων
ευχωλή = ήτο των ολλύντων. Αι λέξεις κείνται κατά χιαστόν σχήμα.
χείμαρροι = επίθετο του ποταμοί: φουσκωμένοι ένεκα του χειμώνος. Επειτα ουσιαστικώθη κατά παράλειψιν του ποταμός. Ο οποίος εδώ κατά πληθυντικόν ετέθη. Αλλ’ως φαίνεται εκ του συμβάλλετον, δύο μόνον αντιθέτους ποταμούς έχει υπ' όψει.
όρεσφι = αντί της γενικής ορέων. Κατ' όρεσφι = κατ' ορέων, από τα όρη κάτω. Εν τοις στίχοις 452-455 νομίζει τις, ότι ακούει τον πάταγον των ποταμών.
μισγάγκειαν = κοιλάς, τόπος, εις ον χαράδραι συμπίπτουσι. Εκ του μίσγω και άγκος = χαράδρα.
συμβάλλετον = ενόνουσιν. 'Εβαλε δυϊκόν, διότι δύο χειμάρρους αντιθέτως ορμώντας φαντάζεται, όπως δύο είναι και οι στρατοί.
όμβριμον = ισχυρόν, σφοδρόν, διά την πολλήν κατωφέρειαν.
κρουνούς = τους λέγει μεγάλους διά τας βροχάς, ας υποθέτομεν, αφού οπερί χειμάρρων ο λόγος.
κρουνών εκ μεγάλων = συναπτέον προς το ύδωρ. Ούτως εξαίρεται του ύδατος η δύναμις.
κοίλης = εντ. χαράδρης = εντός της βαθείας χαράδρας, της κοίτης της χαραχθείσης υπό του ύδατος. Εκ του χαράσσω η λέξις.
τηλόσε = εις μακράν απόστασιν, όπου ευρίσκεται ο ποιμήν
έκλυον = αόριστος (γνωμικός) του κλύω
ποιμήν = συχνά οι ποιηταί εισάγουσι τον ποιμένα ως θεατήν των φυσικών φαινομένων.
ιαχή = πολεμική κραυγή
πόνος = πολεμικός αγών, ταλαιπωρία


(απόδοση, υπό Α.Ξ. Καραπαναγιώτου (1893), έκδοση βασισμένη στην Ιλιάδα του J. La Roche.)

'Αλλο απόσπασμα από το ίδιο έργο εδωδά.

κι όταν λέμε «Θεός»;

Είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι που λένε «Θεός» και να εννοούν ότι είναι κάτι γενικότερο; - κοιτάξτε απλώς δυο μαθητές: ο ένας αγοράζει ένα μαχαίρι και ο συμμαθητής του αγοράζει, την ίδια μέρα, ένα ολόιδιο. Και ύστερα από μία εβδομάδα δείχνει ο ένας στον άλλο το μαχαίρι του, και διαπιστώνουν ότι τα δυο μαχαίρια μοιάζουν μόνο αμυδρά μεταξύ τους, - τόσο διαφορετικά έχουν γίνει σε διαφορετικά χέρια.
«Βέβαια», λέει η μητέρα του ενός, «αφού ό,τι πιάσετε στα χέρια σας το χαλάτε...»
Οπότε: είναι δυνατόν να πιστεύουμε ότι μπορούμε να έχουμε έναν Θεό, χωρίς να τον χρησιμοποιούμε;

Από τις Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε

Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Ανεκπλήρωτος 'Ερωτας (επιλογή κειμένων, έκδ. Ολκός, Αθήνα 2010, σσ. 39-40).