κάποιες άλλες παραδόσεις

παιδός τ' ηδέ γυναικός,
επήν και ταύτ' αφίκηται ώρη,
συν δ' ήβη γίνεται αρμοδίη *

[ο Πλάτων] για να δώσει ένα μάθημα ηθικής λέει: ο έρωτας μπορεί, από τη μια, νά 'ναι εξευγενισμένος και να εξυψώνει την ψυχή, οπότε και συμβάλλει στην απελευθέρωσή της από τους δεσμευτικούς καταναγκασμούς της μετενσάρκωσης. Μπορεί όμως, από την άλλη, νά 'ναι χυδαίος και, με το δέλεαρ της ηδονής, να δυναμώνει τα δεσμά που φυλακίζουν την ψυχή σ' ένα κάποιο σώμα.

Για να αισθητοποιήσει ακριβώς ο Πλάτων αυτές τις δύο όψεις έρωτα, μιλάει και για δύο Αφροδίτες.

Η πρώτη, η Ουρανία, εμπνέει τον έρωτα που, έλκοντας μια ψυχή προς μιαν άλλη ψυχή, φέρνει τον ώριμο άντρα κοντά σ' ένα νεαρό αγόρι. Απ’ αυτόν τον έρωτα πηγάζει η εποικοδομητική συνανατροφή, μέσ' από την οποία ο εραστής οδηγεί τον αγαπημένο του στην αναζήτηση του καλού.

Η δεύτερη, η Πάνδημος, εμπνέει τον έρωτα που φέρνει κοντά έναν άντρα και μια γυναίκα. Απ' αυτόν τον έρωτα παράγονται μόνο ένσαρκα όντα και όχι γνήσιοι καρποί του πνεύματος.

Διατυπώνοντας αυτή του τη θεωρία, που για τον αρχαίο Έλληνα είναι τόσο απροσδόκητη όσο και για μάς, ο Πλάτων δεν ενδιαφέρεται να ρίξει φώς στα διδάγματα της κοινής θρησκείας της εποχής του. Αλλά στέκεται στον αντίποδά τους.

Γιατί ο ελληνικός κόσμος δεν περιφρονεί καθόλου την τεκνοποιία· αντίθετα, τής αποδίδει ιερό χαρακτήρα. Η δημιουργία απογόνων φέρνει την πιο γαλήνια σιγουριά και απομακρύνει τον ενστικτώδη φόβο του θανάτου, γιατί διασφαλίζει την επιβίωση της οικογενειακής κοινότητας και τη συνέχιση των καθιερωμένων οικογενειακών ιεροτελεστιών προς τιμή των νεκρών.

Εξάλλου, η διαδεδομένη λατρευτική πρακτική μάς δείχνει ότι η Ουρανία Αφροδίτη δεν είναι μόνο θεά των μη σαρκικών ερωτικών σχέσεων. Οι εταίρες τής αποδίδουν επίσης τιμές και ικετεύουν την προστασία της.

*

Όσο κι αν ο ποιητής [Ησίοδος] εκφράζει με ποικίλους τρόπους τις θεϊκές ερωτικές ενώσεις, πάντα τον ενδιαφέρει απλά και μόνο το αποτέλεσμα: η τεκνοποιία. Τέτοιες τυπικές εκφράσεις, στερημένες από ρομαντισμό, χρησιμοποιούνται από τον ποιητή για τους θεούς όλων των γενεών αδιακρίτως. Κι όμως, συμβαίνει κάποτε να εισάγει σ' αυτές τις εκφράσεις ένα συμπληρωματικό στοιχείο, που μού φαίνεται πως έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Για τα θεϊκά ζευγάρια της γενιάς των Τιτάνων λέει, μερικές φορές, ότι σμίγουν εν φιλότητι [...]

Στην πραγματικότητα, όμως, το ζευγάρωμα Ουρανού και Γής σ' εκείνες τις εναρκτήριες φάσεις της κοσμογονίας έχει μια όψη κτηνώδη, που πολύ λίγο συμβιβάζεται με τη φιλότητα. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η Αφροδίτη δεν έχει ακόμη γεννηθεί. Να όμως που η φιλότης έχει εξαρχής καταχωρηθεί στις δικές της αρμοδιότητες:

«Σ' αυτήν έλαχε εξαρχής η τιμή κι η / αρμοδιότητα, μες στους θνητούς και στους αθανάτους, / νά 'ναι θεά για τα παρθενικά γλυκομιλήματα και τα ερωτοχαμόγελα και τις απιστίες, / για τη γλυκιά ερωτική ικανοποίηση και το χαρούμενο το σμίξιμο το ερωτικό» [Θεογονία, 203-206].

Η θεά Αφροδίτη προσδίδει στην ερωτική σχέση μια γλυκιά ηπιότητα, που ο Έρως δε διέθετε καθόλου, αφού εκείνος έφερνε τελικά τη διάσπαση σ' εκείνους που καθυπέτασσε στην επιρροή του. Ανάμεσα λοιπόν στα πρώτα σμιξίματα του Ουρανού και της Γαίας [υπό την επιρροή του Έρωτα], και στα μεταγενέστερα, που έχουν εμπνεύστρια την Αφροδίτη, υπάρχει διαφορά ποιοτική.

*

Η Αφροδίτη λοιπόν προσφέρει και στους τρεις τομείς του κόσμου -στον ουρανό, στη θάλασσα και στην ξηρά– τη χάρη τους, την πληρότητα και τη γαλήνη τους. Παντού σ’ αυτές τις τρεις περιοχές, η Αφροδίτη ωθεί σε τεκνοποιία.

Jean Rudhardt, Έρως και Αφροδίτη στα κοσμολογικά συστήματα των αρχαίων Ελλήνων (μτφρ. Ν. Πετρόπουλος, έκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996, σσ. 53-55, 74, 75-76, 104). - Στο motto απόσπασμα (24) του σοφού Σόλωνος, εκ του ιδίου (ό.π, σσ. 106-107). Σημαίνει: «και, όταν παρουσιαστεί ευκαιρία, την απόλαυση της νιότης ενός εφήβου ή μιας κοπελιάς. Αυτά φτάνουν και περισσεύουν σ' έναν θνητό, για νά 'ναι ευτυχισμένος».