των εμών εγκαυμάτων (πάθη τε θυμόλεθρα*)

Δέσποτα Χριστέ,
ο Θεός,
ο τοις πάθεσί σου τα πάθη μου θεραπεύσας
και τοις τραύμασί σου τα τραύματά μου ιατρεύσας,
χάρισαί μοι
τω πολλά σοι πταίσαντι
δάκρυα κατανύξεως∙
συγκέρασόν μου το σώμα,
από οσμής του ζωοποιού σώματός σου,
και γλύκανόν μου την ψυχήν,
τω σω τιμίω αίματι,
από της πικρίας,
ην με ο αντίδικος επότισεν.
'Υψωσόν μου τον νουν προς σε,
κάτω ελκυσθέντα,
και ανάγαγέ με από του χάσματος της απωλείας∙
ότι ουκ έχω μετάνοιαν,
ουκ έχω κατάνυξιν,
ουκ έχω δάκρυον παρακλητικόν,
τα επανάγοντά με τέκνα προς ιδίαν κληρονομίαν.
Εσκότισμαι τον νουν εν τοις βιωτικοίς πάθεσιν,
και ουκ ισχύω ατενίσαι προς σε εν οδύνη,
ου δύναμαι θερμανθήναι τοις δάκρυσι
της προς σε αγάπης.
Αλλά,
Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ,
ο θησαυρός των αγαθών,
δώρησαί μοι
μετάνοιαν ολόκληρον
και καρδίαν επίπονον
εις αναζήτησίν σου∙
χάρισαί μοι την χάριν σου,
και ανακαίνισον εν εμοί
τας μορφάς της σης εικόνος.
Κατέλιπόν σε,
μη με εγκαταλίπης∙
έξελθε εις αναζήτησίν μου,
επανάγαγέ με προς την νομήν σου,
συναρίθμησόν με τοις προβάτοις της εκλεκτής σου ποίμνης,
και διάθρεψόν με συν αυτοίς
εκ της χλόης των θείων σου μυστηρίων∙
πρεσβείαις της πανάγνου Μητρός σου
και πάντων των Αγίων σου∙
αμήν.

------
* οι λεξούλες του τίτλου εντός παρενθέσεως εκ του PG 1419D.

παρθένος έτεκεν∙ αύξει φως

Η ιδέα του Βασιλέως Ηλίου έρχεται στη Ρώμη από την Ανατολή και συμπληρώνει την αποθέωση των αυτοκρατόρων. Από τον τρίτο αιώνα ο αυτοκράτορας παρασταίνεται μ' ακτινωτό στέμμα, σαν «Ανίκητος 'Ηλιος». Η ιδέα περνά με τον Κωνσταντίνο στη Νέα Ρώμη. Κολοσσικό άγαλμα του 'Ηλιου, με τη λόγχη στο 'να χέρι και τη σφαίρα με το σταύρο στ' άλλο του, παράσταινε τον Κωνσταντίνο-'Ηλιο: «Κωνσταντίνω λάμποντι Ηλίου δίκην». 'Ενα στοιχείο της βυζαντινής Στέψης, το σήκωμα του αυτοκράτορα πάνω στην ασπίδα, παίρνει, μέσα από τον κοσμικό συμβολισμό της ασπίδας, τη σημασία πως ο αυτοκράτορας υψώνεται σα νέος 'Ηλιος. Τη νύχτα της 24 προς την 25 Δεκεμβρίου, οι Εθνικοί γιορτάζαν τη Γέννηση του 'Ηλιου. Κατά τα μεσάνυχτα βγαίναν από τα ιερά και μηνούσαν τη Θεία Γέννηση: «Η παρθένος έτεκεν∙ αύξει φως». Η γέννηση του 'Ηλιου από μιάν ουράνια παρθένα ήταν ισχυρός πειρασμός για τους Χριστιανούς να μεταφέρουν στη γιορτή τη γέννηση του 'Ηλιου της Δικαιοσύνης. Η αρχαία όμως σημασία της γιορτής επιζεί μέσα από την ηλιακή παράσταση των αυτοκρατόρων. Την προεόρτια εσπέρα ο αυτοκράτορας παρουσιαζόταν στο λαό από κατάφωτο μέρος του παλατιού κι άκουε την υμνωδική χορωδία να τον καλεί ν' ανατέλει σαν ο γίγαντας 'Ηλιος:

'Ηλιε, γίγα βασιλεύ, ακάματε φωσφόρε,
της οικουμένης οφθαλμέ και των Ρωμαίων λύχνε,
ανάτειλον, ανάτειλον, τί του λοιπού βραδύνεις;

Παναγής Λεκατσάς, Η καταγωγή της βασιλείας. Μετάβαση από τη μητριαρχική στην πατριαρχική κοινωνία (έκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2006, σσ. 107-108).

κι όμως, νύξεις φιλοκαλικές

το γαρ εράν τινος,
ίδιόν εστιν επιθυμίας

Χωρίς την δύναμη της επιθυμίας δεν συνίσταται πόθος, που καταλήγει στην αγάπη∙ διότι γνώρισμα της επιθυμίας είναι το να έχει κάποιος έρωτα για κάτι.

'Οπως και χωρίς την δύναμη του θυμικού, που τονώνει την επιθυμία προς ένωση με τα ευχάριστα, δεν μπορεί με κανένα τρόπο να δημιουργηθεί η ειρήνη∙ εφ' όσον πραγματικά, ειρήνη είναι η ανενόχλητη και ολοκληρωτική κατάκτηση του επιθυμητού.

Μαξίμου του Ομολογητού, Κεφάλαια Διάφορα, Εκατοντάς Τετάρτη, 74. Εκ της επιτομής της Φιλοκαλίας των ιερών νηπτικών (εισαγ. – μτφρ. Χρυσόστομος μοναχός, έκδ. Ιεράς Μονής Αγίου Διονυσίου - 'Αγιον 'Ορος 2002, σ. 160, στοιχείον 12).

*

διό παρακαλώ υμάς κυρώσαι εις αυτόν αγάπην

Β΄ προς Κορινθίους επιστολή (β΄8)

Τω αυτώ μηνί ΙΗ΄, μνήμη του αγίου μάρτυρος Σεβαστιανού και των συν αυτώ.

[...] όθεν κατεδικάσθη να δεθή εις ένα πάλον και εκεί δεμένος ων να κτυπηθή ως σκόπευμα με πυκνά βέλη. 'Εγινε λοιπόν το σώμα του αοιδίμου ως εχίνος, πεπυκνωμένον από τα βέλη. [...]

*

Τη αυτή ημέρα του οσίου Πατρός ημών Φλώρου, Επισκόπου Αμινσού.

[...] Λαβών δε γυναίκα έγινε και παίδων πατήρ, αλλ' επειδή τα τέκνα και η γυνή του απέθανον από λοιμικήν ασθένειαν, ενδύεται το μοναχικόν σχήμα και ησυχάζει εις εν κτήμα όπερ είχεν εν τω τόπω τω καλουμένω Ανάπλω. 'Επειτα διά την αρετήν του χειροτονείται Επίσκοπος Αμινσού, ήτις είναι πόλις της Καππαδοκίας [...]

-----
Στοιχεία εκ του συναξαρίου της ημέρας. Ελήφθησαν εκ του Συναξαριστού μηνός Δεκεμβρίου του αγίου Νικοδήμου του αγιορείτου (έκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1993). Είναι το έργο το οποίο μελετούσε καθημερινά (και αφορμώμενος είτα εζουγράφιζε) ο σαλονικιός εκείνος τρελόγερος κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Πρβλ. και το post γεύματα χορτασμού. Ο ίδιος είναι άλλωστε, ο οποίος έγραφε τον έρω της εκκλησίας.

περί ελάμψεως

[...] καθάπερ Αριστοτέλης αξιοί τους τελουμένους ου μαθείν τι δειν,
αλλά παθείν και διατεθήναι,
δηλονότι γενομένους επιτηδείους.

[...] το διδακτόν και το τελεστικόν·
το μεν ουν πρώτον ακοή τοις ανθρώποις παραγίνεται,
το δε δεύτερον αυτού παθόντος του νου την έλλαμψιν·
ό δη και μυστηριώδες Αριστοτέλης ωνόμασε και εοικός ταις Ελευσινίαις·
εν εκείναις γαρ τυπούμενος ο τελούμενος τας θεωρίας ην, αλλ' ου διδασκόμενος.

Αριστοτέλους, απόσπασμα 15 (= Μιχαήλ Ψελλού, Σχόλια εις Ιωάννην της Κλίμακος 6. 171).


-----
Μτφρ. [...] όπως ο Αριστοτέλης αξιώνει ότι οι μυούμενοι δεν πρέπει να μάθουν κάτι αλλά να πάθουν και να διατεθούν, δηλαδή να καταστούν κατάλληλοι.

[...] το διδακτικό και το τελεστικό·
το πρώτο το αποκτούν οι άνθρωποι ακούγοντας, ενώ το δεύτερο όταν ο ίδιος ο νους παθαίνει την έλλαμψη· το οποίο ο Αριστοτέλης ονόμασε «μυστηριακό» και το θεώρησε κατάλληλο για τις ελευσίνιες τελετές· γιατί σ' αυτές ο μυούμενος δεχόταν, όχι με διδαχή, αλλά σαν σφράγισμα πάνω του, τα θεάματα (δηλαδή τις εποπτικές γνώσεις).-

πλωτινική εμπειρία

ιλαρόν γαρ δότην αγαπά ο Θεός *

Η πλωτινική εμπειρία εκφράζεται αδιάκοπα με όρους φωτός, λάμψης, διαφάνειας, διαύγειας, φωτισμού. Να συμπεράνουμε ότι ο Πλωτίνος αγνοεί τα σκοτάδια και την νύχτα του πνεύματος που χαρακτηρίζουν τον χριστιανικό μυστικισμό; Στο μέτρο που το κενό και η εσωτερική απογύμνωση («Αφαίρεσε τα πάντα») μπορούν να φανούν στην ψυχή σαν νύχτα, γιατί χάνει το φως στο οποίο είναι συνηθισμένη, μπορεί κανείς να μιλήσει για μυστικό γνόφο στον Πλωτίνο. Αλλά στον βαθμό που η μυστική νύχτα των χριστιανών μυστικών αντιστοιχεί σε μιάν άσκηση πίστεως, ή, ακόμη περισσότερο, συναντά το πάθος του εσταυρωμένου Χριστού, που νιώθει εγκαταλελειμένος από τον Πατέρα, είναι πασιφανές ότι κάτι τέτοιο απουσιάζει από τον Πλωτίνο. Η πνευματικότητα του Πλωτίνου είναι φωτεινή και γαλήνια στην ουσία της. Η πλωτινική ψυχή «αφαιρεί τα πάντα» με ειρήνη και ηπιότητα και έτσι γίνεται καθαρή δεκτικότητα, περιμένοντας να την κυριεύσει η παρουσία του Αγαθού του ανέκαθεν παρόντος.

Pierre Hadot, Πλωτίνος ή η απλότητα του βλέμματος (μτφρ. Ευδ. Δελλή, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2007, σσ. 2189-220).


-----
* Το motto εκ της Β' προς Κορινθίους (θ'9) επιστολής του Παύλου.

το είναι

της γνώναι γνώσιν άγνωστον ευδήλου

αίνος θυσίας αναιμάκτου λάμπει
των προθέσεών μου η στίλβη

σπεύδεις παρουσία εύδηλος
ως ίασπις των χειρών μου θωπεία

νυν είσαι του άλλου κάλλους
εν ταυτώ αναμονή και φανέρωσις

Β.Ν. Μπόνος

[...] το είναι δεν είναι το απίθανο και γρήγορα απορροφώμενο άνθος ενός απρόσωπου μη είναι της «μη-δυαδικότητας» των βεδών ή της θείας «ερήμου» του Πλωτίνου. Το είναι είναι διαφάνεια στις θείες ενέργειες των οποίων πηγή είναι ο Πατέρας, που ακτινοβολούν από το πρόσωπο του Αναστάντος, και που μάς μεταδίδει το Πνεύμα. Πέρα από το είναι, δε βρίσκεται το μηδέν, αλλά η πληρότητα της προσωπικής αγάπης, πηγής κάθε υπάρξεως σε κοινωνία. Από τον Θεό στον άνθρωπο, από τον άνθρωπο στον άνθρωπο, το είναι είναι το δώρο, η κατοικία και η τροφή της αγάπης. Στο Σάμωνα, η θεωρία των «τριών σωμάτων» σημειώνει μια προοδευτική απορρόφηση. Στην αντίληψη των Ελλήνων Πατέρων, το ψυχικό και το σωματικό ενώνονται αδιάσπαστα, αλληλοσυμβολίζονται και μεταμορφώνονται μαζί από το Πνεύμα στο «πνευματικό σώμα» του Χριστού, που δεν τα απορροφά αλλά τα εκπληρώνει μέσα στους κόλπους των θείων ενεργειών.

Olivier Clement, Το πνεύμα του Σολζενίτσυν (μτφρ. Ελ. Δαλαμπίρα, έκδ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σσ. 164-165).

-----
Στο motto φρέσκος φρέσκος Β.Ν. Μπόνος. 'Εκδοση την ημέρα του Αγίου Φιλίππου ΒΙΑ'(=14.11.2011) διανθισμένη με τα χορικά "χαίρε βουλής απορρήτου μύστις" και "χαίρε σιγή δεομένων πίστις", εκ των Χαιρετισμών.

ένα όνομα

'Ενα όνομα δεν είναι τίποτ' άλλο παρά αυτό, επικήδεια επιγραφή. Ταιριάζει στους νεκρούς. Σ' όποιον έχει τελειώσει. Εγώ είμαι ζωντανός και δεν τελειώνω. Η ζωή δεν τελειώνει. Και η ζωή δεν ξέρει από ονόματα. Αυτό το δέντρο, τρεμουλιαστή ανάσα με καινούργια φύλλα. Είμαι αυτό το δέντρο. Δέντρο, σύννεφο∙ αύριο βιβλίο ή αέρας: το βιβλίο που διαβάζω, ο αέρας που ρουφάω. Ολοκληρωτικά έξω, περιπλανώμενος.

Λουίτζι Πιραντέλλο, 'Ενας, κανένας και εκατό χιλιάδες, Μυθιστόρημα, Βιβλίο όγδοο, ΙV (έκδ. 'Ινδικτος, Αθήνα 2005, σ. 266).