[...] η μούτζα δίνεται πάντα με το δεξί χέρι [...]. Η μούτζα, το φάσκελο, ή το σφάκελο είναι μία από τις πιο συνηθισμένες υβριστικές χειρονομίες του ελληνικού λαού. Αφήνοντας κατά μέρος την ετυμολογία του όρου και την πρώτη σημασία της χειρονομίας, αν ήταν δηλαδή αρχικά αποτροπαϊκή ή εξ αρχής υβριστική ή και τα δύο μαζί, επίσης τι ήταν αυτό που τη δημιούργησε και την επέβαλε, ένα είναι βέβαιο, ότι μόνο στον ελληνικό λαό έχει σημασία βρισιάς και κατάρας. Από το 15ο αιώνα τουλάχιστον το ρήμα σφακελίζειν ήταν συνώνυμο του ονειδίζειν, αλλά καμιά πληροφορία δεν είχαμε μέχρι τώρα γι' αυτή την ίδια τη χειρονομία, που για πρώτη φορά, απ' όσο ξέρουμε, απεικονίζεται στα Τριάντα.
Στη σκηνή της Κρίσης και απόνιψης του Πιλάτου, ο στρατιώτης που οδηγεί τον Χριστό στον πραίτορα, ενώ με το δεξί του χέρι σέρνει το σχοινί με το οποίο είναι δεμένος ο Ιησούς από τους καρπούς, με το αριστερό χέρι κρατά ένα ομοίωμα ανοιχτής παλάμης πάνω σ' ένα κοντάρι -ξεχωρίζουν ξεκάθαρα ο αντίχειρας αριστερά και τα υπόλοιπα τέσσερα δάχτυλα στη συνέχεια προς τα δεξιά.
Εύκολα ο νους πάει στη μούτζα ή φάσκελο ή σφάκελο, την υβριστική χειρονομία δηλαδή που ο Νικόλαος Πολίτης πιστεύει ότι είχε άμεση σχέση και προήλθε ίσως από το παμπάλαιο και σκληρό έθιμο της διαπόμπευσης.
*
Η επίδειξη της ανοιχτής παλάμης στον κόσμο της Εγγύς Ανατολής δεν είναι υβριστική χειρονομία, αλλά αποτροπαϊκή με βαθειές ρίζες στο απώτερο παρελθόν. Ιδιαίτερα στις μουσουλμανικές χώρες γίνεται ιερό σύμβολο που ίσως πηγάζει από τις συνεχείς αναφορές του κορανίου στο χέρι του Θεού. Αυτός ο ιερός συμβολισμός ενισχύεται περισσότερο από το μαγικό χαρακτήρα του αριθμού πέντε που προέρχεται από τις πέντε βασικές αρχές του Ισλάμ, τις πέντε καθημερινές προσευχές και τα πέντε μέλη της οικογένειας του Προφήτη.
Σύμφωνα με μια παράδοση ο Μωάμεθ, αφού βάφτισε το χέρι του στο μελάνι και αποτύπωσε την παλάμη του πάνω σε ένα χαρτί, υπόδειξε στους πιστούς του, ότι αυτό το σχήμα θα τούς προφυλάσσει από τις παγίδες του πονηρού. Οι μουσουλμάνοι επίσης πιστεύουν ότι το χέρι έχει τριπλή μυστική σημασία: είναι εικόνα της θείας Πρόνοιας, σύνοψη του θείου Νόμου και το κεφάλαιο της θρησκείας. Το χέρι λοιπόν του «προφήτη» ή της «Φατιμάς», κόρης του Μωάμεθ, το χέρι του «Χουσεΐν», εγγονού του, και το χέρι του «Αλή», ήρωα των Σιιτών, είναι όχι μόνο αποτροπαϊκό των κακών πνευμάτων, αλλά και ισχυρό όπλο κατά των εχθρών. Σαν σύμβολο λοιπόν με τέτοιες ιδιότητες γίνεται όχι μόνο φυλακτό για ανθρώπους, ζώα και κτήρια αλλά ζωγραφίζεται πάνω σε αγγεία και το σημαντικό για την περίπτωση που μάς απασχολεί, τοποθετείται πάνω σε σημαίες του στρατού. Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα λάβαρα των Τούρκων με την εικόνα της συμβολικής παλάμης πάνω τους, που έμειναν στο πεδίο της μάχης μετά την αποτυχημένη πολιορκία της Βιέννης στα 1683.
Ηλίας Κόλλιας, Η μνημειακή εκλεκτική ζωγραφική στη Ρόδο στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα. Μνήμη Μανόλη Χατζηδάκη. Ακαδημία Αθηνών, 29 Φεβρουαρίου 2000 (έκδ. Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 2000, σσ. 42, 43-44).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου