Σήμερα δεν είναι δυνατόν να κληροδοτήσουμε στους Έλληνες την Κωνσταντινούπολη. Καλά είναι να μην τούς αφήσουμε ένα τόσο σημαντικό σημείο της γής, γιατί δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την κυριαρχία του. Ενώ ο πανσλαυισμός, με επικεφαλής του τη Ρωσσία, ήταν εντελώς άλλη υπόθεση, μα μένει ακόμα το ζήτημα τού αν είναι καλό ή όχι αυτό το πράγμα.
Μήπως θα φαινόταν σαν κατάκτηση των Σλαύων από τη Ρωσσία, πράγμα που δεν το θέλουμε καθόλου; Ώστε λοιπόν, εν ονόματι τίνος, εν ονόματι ποίου ηθικού δικαιώματος θα μπορούσε να στρέψη η Ρωσσία τα μάτια της προς την Κωνσταντινούπολη;
Έ, λοιπόν, ως δύναμη που βαδίζει επικεφαλής της ορθοδοξίας, που είναι προστάτρια και φύλακάς της, γιατί αυτός ο ρόλος τής έλαχε από τον καιρό τού Ιβάν του Γ΄, όταν αυτός, για να το τονίση καλά αυτό το πράγμα, τοποθέτησε πάνω από τον αρχαίο ρωσσικό θυρεό τον δικέφαλο αετό του Βυζαντίου·
μα αυτός ο ρόλος απόκτησε όλη του τη σημασία μόνο ύστερα από τον Μεγάλο Πέτρο, όταν η Ρωσσία κατάλαβε πως είχε τη δύναμη να εκπληρώση καλά την αποστολή της κι έγινε πραγματικά η μοναδική προστάτρια και της ορθοδοξίας και των λαών που έχουν αυτήν την θρησκεία.
Κι αυτό το κίνητρο, δηλαδή τα δικαιώματά της για το αρχαίο Βυζάντιο, θα μπορούσαν να το κατανοήσουν και να μην πειραχθούν ακόμα κι οι πιο ζηλότυποι θιασώτες της ανεξαρτησίας τους Σλαύοι, μα και οι Έλληνες ακόμα.
Κι αυτοί θα ήταν η ακριβής φύση των πολιτικών σχέσεων που θα έπρεπε να θεμελιωθούν αναπόφευκτα ανάμεσα στη Ρωσία και στις άλλες ορθόδοξες εθνικότητες, τόσο τους Έλληνες, όσο και τους Σλαύους. Η Ρωσσία είναι η προστάτρια τους κι ίσως μάλιστα και η πρόδρομός τους, αλλά όχι και η κυρίαρχός τους· είναι η μητέρα τους και όχι ηγεμόνισσά τους.
Κι αν μια μέρα χρειαζόταν να τούς πάρη υπό την κηδεμονία της, αυτό θα το έκανε μόνο υπακούοντας στην έκκλησή τους, κι αυτοί θα κρατούσαν όλην την ανεξαρτησία και την προσωπικότητα που απόκτησαν.
Κι έτσι, μια μέρα, θα μπορούσαν ίσως οι μη ορθόδοξοι Ευρωπαίοι Σλαύοι να προσέλθουν κι εκείνοι σ' αυτήν την συμμαχία, γιατί θα βλέπανε πως η ένωση κάτω από την προστασία της Ρωσσίας θα τούς εξασφάλιζε την ανεξαρτησία της προσωπικότητάς τους. Ενώ, χωρίς αυτή την τεράστια ενωτική δύναμη, θα είτανε σίγουρα καταδικασμένοι να εξαντληθούν σε εσωτερικές διαμάχες και αν ακόμη κατορθώνανε μια μέρα ν' απελευθερωθούν πολιτικά από τον ζυγό των Μουσουλμάνων και των Ευρωπαίων, όπου ανήκουν σήμερα. [...]
Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα (μτφρ. Μίνα Ζωγράφου, έκδ. Δαρεμά, Αθήνα χ.χ., σσ. 123-124: Ιούνιος 1876. ΚΕΦ. ΔΕΥΤΕΡΟ. 3. Το Ανατολικό ζήτημα. -Πρβλ. 284-287: Μάρτιος 1877. ΚΕΦ. ΠΡΩΤΟ. 1. Και πάλι αργά ή γρήγορα η Κωνσταντινούπολη πρέπει να γίνη δική μας και σσ. 291-293: Μάρτιος 1877. ΚΕΦ. ΠΡΩΤΟ. 3. Τολμηρότατες σκέψεις για την εποχή μας).
