για τον Νικηφόρο Γρηγορά

Εδώ Ιθάκη 

σεντέφι κεχριμπάρι

κοράλλι *

Ως οξυδερκής θεολόγος και λεπτός διαλεκτικός, ο Γρηγοράς διείδε τον κίνδυνο ενός πολυθεϊσμού, που παραμόνευε στο βάθος της διδασκαλίας του Παλαμά με τη διάκριση της θεϊκής ουσίας από τη θεϊκή ενέργεια.

Για το λόγο αυτό κατηγορεί τον Παλαμά ότι ανανεώνει με τις χωριστές ουσίες (τις εκδηλώσεις της θείας ενέργειας) την πλατωνική θεωρία, που τοποθετεί τις ιδέες ως ενδιάμεσες μορφές μεταξύ του Θεού και του δημιουργημένου κόσμου.

Ο Παλαμάς, κατά την άποψη του Γρηγορά, ξεπερνά κι αυτή τη θεωρία του Πλάτωνος, γιατί βλέπει στις χωριστές αυτές ουσίες αδημιούργητες οντότητες.

Ο Γρηγοράς αντιτάσσει στον Παλαμά αυτό που θεωρεί ως την παραδοσιακά ορθόδοξη διδασκαλία, δηλαδή την απόλυτη θεϊκή απλότητα, την ταυτότητα της ουσίας και της ύπαρξης στο Θεό. Η θεολογική του δραστηριότητα αποδεικνύει ότι η κλασική παιδεία δεν έβλαψε καθόλου τη συναισθηματική κίνηση της ψυχής του προς το υπερβατικό.

Ούτε κλονουμένην διάνοιαν εκτησάμεθα, -έγραφε με υπερηφάνεια- ακήρατον συντηρούντες το φρόνημα της ψυχής.

Και πραγματικά παρέμεινε ακλόνητος σ' όλη τη διάρκεια του σκληρού αγώνα που υποχρεώθηκε να κάνει. Η επιμονή του, καθώς και η ποιότητα των επιχειρημάτων που εξαπέλυσε κατά των παλαμικών, προκάλεσαν το μίσος των τελευταίων, που εκδηλώθηκε βάναυσα στο νεκρό του σώμα, με τη διαπόμπευσή του στους δρόμους της πρωτεύουσας.

Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σσ. 242-243). 


----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 17ης Δεκεμβρίου 1992, με τίτλο: «Μεσημέρι στο Κελλί»).