Σε μια πρώτη μυθολογική παράδοση, της οποίας καλύτερος μάρτυς είναι για μάς ο Ησίοδος, ο Έρως είναι προγενέστερος από την Αφροδίτη. Πλάι σε άλλες αρχέγονες δυνάμεις, όπως το Χάος (ουδέτερο) και η Γαία (θηλυκό), και ο Έρως είναι ένα ον πρωταρχικό. Η δράση του ξεκινάει πριν από τον σαφή διαχωρισμό των φύλων. Συνεπώς, σ' αυτό το στάδιο, ο ρόλος του δεν είναι να διέπει το ερωτικό σμίξιμο, αλλά να φέρνει στο φως, να «ενεργοποιεί», αυτό που «έκρυβαν» μέσα τους.
Μόνο μετά τον ευνουχισμό του Ουρανού από τον Κρόνο -και την συνακόλουθη απόσταση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στο άρρεν και στο θήλυ-, η σεξουαλική πράξη θα πάρει έναν καινούργιο χαρακτήρα και θα γίνει πραγματικά γόνιμη:
γιατί από δύο όντα δημιουργείται τώρα ένα τρίτο, διαφορετικό από τους γεννήτορές του.
Όσο ο Ουρανός, ξαπλωμένος πάνω στη Γή, ενωνόταν μαζί της μέσα στην παραζάλη μιας ακατάπαυστης συνουσίας, ο Έρως επαρκούσε για να τούς σμίγει.
Από τότε όμως που το αρσενικό και το θηλυκό αποχωρίστηκαν, η ένωσή τους, πιο τυχαία, πιο επεισοδιακή, απαιτεί την παρέμβαση μιας άλλης αρχής. Η κίνηση που, ακρωτηριάζοντας τον Ουρανό, τον στερέωσε στην κορυφή του κόσμου, μακριά από τη Γή, η ίδια κίνηση δίνει τη γέννηση και στην Αφροδίτη:
θεά όχι πια του πάθους, ως διάχυτου συμπαντικού παλμού, αλλά της ερωτικής έλξης, ως συνέπειας που προκαλείται από την εξατομικευμένη ομορφιά, τα θέλγητρα, τους καλλωπισμούς και όλα τα πονηρά τεχνάσματα της σαγήνης.
*
Σε μια δεύτερη μυθική παράδοση, που τη συναντάμε σε πολυάριθμες μαρτυρίες, ο Έρως παρουσιάζεται σαν παιδί της Αφροδίτης. Η μυθική δηλαδή αυτή εκδοχή αντιστρέφει τη σειρά εμφάνισης των δύο θεϊκών δυνάμεων. Παρουσιάζοντας το θεό να γεννιέται ύστερα από τη θεά, τροποποιεί ταυτόχρονα τη μορφή τους και τις σχέσεις τους.
Πώς να εξηγήσουμε τέτοιες παραλλαγές, τέτοιες «αντιφάσεις», για τις οποίες ωστόσο καθόλου δε φαίνεται ν' αγανακτούσαν οι Έλληνες; Η εξήγηση δίνεται αν σκεφτούμε πως ο δεύτερος αυτός τύπος μυθικών αφηγήσεων δεν βλέπει πια τον Έρωτα και την Αφροδίτη μέσα από το πρίσμα της «προέλευσης».
Ο δεύτερος τύπος δεν εξιστορεί την ανάδυση των διαφόρων θεοτήτων μεσ' από μια πορεία διαφοροποίησης, όπου τα παιδιά γεννιούνται διαφορετικά από τους γονείς τους, διαθέτοντας σαφέστερα χαρακτηριστικά, άρα και πιο περιορισμένες ιδιότητες. Η εξιστόρηση αρχίζει από τη στιγμή όπου η οριστικά εγκαθιδρυμένη τάξη πραγμάτων συνεπάγεται για όλες τις κατηγορίες όντων, θεϊκών ή ανθρώπινων, για όλες γενικά τις οικογένειες ζώντων, μια μορφή σαφή και καθορισμένη, που πρέπει να κληρονομηθεί αμετάβλητη από γενιά σε γενιά.
Κάθε όν έχει τώρα την καθαρά ατομική του μορφή, τη δική του θέση και λειτουργία μέσα στα πλαίσια μιας τάξης που εγγυάται ο Ζευς. Από κανένα ζευγάρωμα δε θα επιτρεπόταν να προκύψει ξαφνικά δημιούργημα ειδολογικά ή οπτικά καινούργιο: θα ήταν ένα τέρας. Τα παιδιά πρέπει να είναι σε όλα τα σημεία τους «όμοια» με τον πατέρα τους.
Γι' αυτό ο Έρως και ο Πόθος οφείλουν να παραμένουν υποταγμένοι στο βασιλιά των θεών, που χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες τους για τη διατήρηση μιας αδιατάρακτης τάξης πραγμάτων. Έτσι λοιπόν, η σύμβαση αυτών των μύθων [του δεύτερου τύπου] αποδίδει στην Αφροδίτη το ρόλο κόρης του Δία υποταγμένης στον πατέρα της, και στον Έρωτα το ρόλο ενός μικρού παιδιού της Αφροδίτης.
Jean-Pierre Vernant, «Πρόλογος», στο Jean Rudhardt, Έρως και Αφροδίτη στα κοσμολογικά συστήματα των αρχαίων Ελλήνων (μτφρ. Ν. Πετρόπουλος, έκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996, σσ. 14-16).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου