για να βάλει τέλος σ’ αυτή της την αλαζονεία

δενδρώτις ώρα δ' εκ νοτίζοντος γάμου
τέλειός εστι *

Θνητοί πρόγονοι και θεϊκοί απόγονοι ζούν για λίγον καιρό μαζί, σε μιαν αμφίβολη σχέση οικειότητας. Αρκετοί μύθοι μάς πληροφορούν πώς ξεκαθαρίζει τελικά η κατάσταση: Μεταξύ του θνητού και του αθανάτου ανοίγεται μια απόσταση, κι από κεί κι ύστερα ο καθένας εκπληρώνει το ρόλο του, στον δικό του χωριστό δρόμο.

Σε μιαν ενδιάμεση περίοδο, κι ενώ η απόσταση αυτή μεγαλώνει, θνητοί και αθάνατοι συνάπτουν πολλές ακόμα ενώσεις μεταξύ τους. Άλλες από αυτές τις ενώσεις είναι θεογονικές. Ξέρουμε πώς ενώθηκε ο Δίας με τη Σεμέλη και γέννησε το Διόνυσο. Ο Διόνυσος είναι θεός, μόνο που γεννήθηκε τελευταίος απ' όλους τους θεούς. Πεθαίνει λοιπόν, κι έπειτα γεννιέται και πάλι, αυτή τη φορά για μια ζωή χωρίς τέλος.

Επίσης, ο Δίας γοητεύει την Αλκμήνη κι από την ένωσή τους γεννιέται ο Ηρακλής. Αυτός είναι θνητός αλλά, μετά το θάνατό του, θα αποθεωθεί στον Όλυμπο. Από άλλες πάλι τέτοιες ενώσεις γεννιούνται άτομα με υποδειγματικό πεπρωμένο: εδώ είναι η ρίζα της δημιουργίας, ανάδειξης ή ενδυνάμωσης οικογενειών που θα διαδραματίσουν καθοριστικούς ρόλους στην ιστορία του ελληνικού κόσμου.

Άλλες, τέλος, ενώσεις μεταξύ θνητών και αθανάτων φαίνονται λίγο-πολύ τυχαίες. Όλες πάντως είναι εμπνευσμένες από την Αφροδίτη. Όποια κι αν είναι η έκβασή τους, τέτοιες ενώσεις δεν παύουν να είναι ετεροβαρείς. Ο θεός δεν μπορεί να παρουσιαστεί με τη θεϊκή του όψη στην ποθητή του θνητή γυναίκα: πρέπει να «μεταμφιεστεί».

Ο Δίας, ας πούμε, μεταμορφώνεται σε χρυσή βροχή για να σμίξει με τη Δανάη, σε ταύρο για να απαγάγει την Ευρώπη, σε κύκνο για να ξελογιάσει την Λήδα. Αυτές οι μεταμορφώσεις δεν είναι απλώς απατηλά τεχνάσματα: ο άνθρωπος δεν αντέχει ν' αντικρίσει το θεό σ' όλη του τη θεϊκή λαμπρότητα. Όταν η Σεμέλη [ξεγελαγμένη από την άγρυπνη κι ανελέητη νόμιμη σύζυγο, την Ήρα] ζητάει από το Δία να τής εμφανιστεί με το αληθινό του πρόσωπο, κι εκείνος δέχεται να εκπληρώσει την επιθυμία της, η Σεμέλη πεθαίνει την ίδια στιγμή, κεραυνοβολημένη από το θέαμα της θεϊκής λαμπρότητας.

Έτσι, σε τέτοιες ενώσεις θνητού και αθάνατου, το ανθρώπινο ον διατρέχει κίνδυνο· και το θεϊκό χάνει μέρος της αξιοπρέπειάς του. Πράγματι, εμπνέοντας στους θεούς ερωτικό πόθο για θνητές και επιβάλλοντας στις θεές τον έρωτα για θνητούς, η Αφροδίτη κάνει κατάχρηση της δύναμής της και ταπεινώνει τα θεϊκά πρόσωπα.

Για να βάλει τέλος σ' αυτή της την αλαζονεία, ο Δίας θέτει κι αυτός με τη σειρά του την Αφροδίτη υπό την εξουσία του και τής εμπνέει έρωτα για τον Αγχίση. Η θεά σμίγει λοιπόν με το θνητό άρχοντα της Τροίας και γεννάει κι αυτή έναν κοινό θνητό [ενν. τον Αινεία]. Η Αφροδίτη νιώθει βέβαια ικανοποίηση, αλλά υφίσταται αυτό της το πάθος με μια αίσθηση ήττας. Τότε ξαναβρίσκει την αίσθηση του μέτρου.

Από κεί και ύστερα δεν θα αναπτυχθούν ξανά πια τέτοιοι, τόσο άνισοι δεσμοί. Ο Ύμνος εις Αφροδίτην, όπου και διαβάζουμε την ερωτική αυτή περιπέτεια του Αγχίση, ανήκει στην ομάδα των ομηρικών ύμνων που, όπως ο ύμνος για τη Δήμητρα, εξιστορούν τις τελευταίες φάσεις της διανομής των τιμών, τις τελευταίες διευθετήσεις της θρησκευτική τάξης των πραγμάτων.

Jean Rudhardt, Έρως και Αφροδίτη στα κοσμολογικά συστήματα των αρχαίων Ελλήνων (μτφρ. Ν. Πετρόπουλος, έκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996, σσ. 93-99). - Το motto στιχάκι από τις Δαναΐδες του Αισχύλου, στο ίδιο (ό.π., σσ. 67-68). Σημαίνει: «Μέσα στην πάχνη του γαμήλιου μυστηρίου, οι καρποί των δέντρων φτάνουν στην τέλεια ωριμότητα».