Στο έργο του μυστηριώδους Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, το Βυζάντιο είχε συναντήσει το εκστατικό όραμα ενός σύμπαντος που αναδύθηκε, μέσα από διαδοχικά κύματα, από το απροσπέλαστο θεϊκό κέντρο, διασκορπίστηκε με έναν, μειούμενο σε ένταση, κυματισμό, μέχρι τα όρια του Είναι, ενοποιήθηκε, μέσα από διαδοχικούς αναβαθμούς, από την αγάπη της κοινής πηγής, και εκτελεί, γύρω από τον Θεό, τον «τελετουργικό χορό» της λειτουργικής λατρείας.
Την αρχαία εικόνα της ανάβασης σε αναβαθμούς αντικαθιστά εκείνη μιας ακτινοβολίας, μιας ομολογίας, που ξεκινάει από ψηλά και κυλάει προς τα κάτω. Μια μοναδική ζωή, θεϊκής ουσίας, εμφανίζεται μέσα στο σύμπαν και ξεχύνεται με πλούσια κύματα, όπως η πηγή για την οποία μιλά ο Ιωάννης Σκυθοπολίτης [σημ.: η σημερινή πόλη Μπεϊσάν, στο Ισραήλ], ένας από τους πρώτους σχολιαστές του Διονυσίου:
«Μέσα από τα ανώτερα επίπεδα, και πιο κοντινά στον Θεό, τα χαμηλότερα επίπεδα συμμετέχουν στη θεία χάρη όπως ξεχειλίζει η δεξαμενή μιας πηγής: οι πιο κοντινές δεξαμενές γεμίζουν πρώτες από το νερό που υπερχειλίζει· με τη σειρά τους, υπερχειλίζουν και εκείνες και χύνονται στις χαμηλότερες, ανάλογα με τον αριθμό και τη χωρητικότητά τους...».
*
Το Βυζάντιο μετέφερε αυτή τη μεταφυσική της εκπόρευσης σε ένα αρχιτεκτονικό σύστημα. Ενώ η ανοδική δυναμική του γοτθικού καθεδρικού ναού μάς εισάγει στην καρδιά ενός σκοτεινού και γιγαντιαίου δάσους, ο βυζαντινός τρούλος (όπως και ο μουσουλμανικός τρούλος) μάς προσφέρει την αποκάλυψη του ουρανού που έχει κατέβει στη γή περιβάλλοντας τη γη και κάνοντάς την μέτοχο της ευλογημένης απεραντοσύνης του.
Απέναντι στη διαζωματική αρχιτεκτονική των Αρχαίων, οριζόντια, ορθολογική και γήινη, η σφαιρική αρχιτεκτονική των Βυζαντινών έχει ως στόχο να αποκαλύψει την παρουσία που περικλείει «νέους ουρανούς» πάνω στην «νέα γή».
Εξ ού και η εκπληκτική μεταμόρφωση της λειτουργίας του κίονα. Οι αρχαίοι 'Ελληνες συνέδεαν τον κίονα με το επιστύλιο σε μια τέλεια συμμετρία του κάθετου και του οριζόντιου, της δύναμης και του φορτίου. Το Βυζάντιο αφήνει τον τρούλο να αιωρείται ελεύθερα πάνω από το έδαφος και ο θόλος, απελευθερωμένος από κάθε βαρύτητα, φαίνεται να κατεβαίνει στη γή.
[...]
Κώστας Παπαϊωάννου, Η κληρονομιά του Αλεξάνδρου (μτφρ. Χριστίνα Σταματοπούλου, έκδ. Εναλλακτικές εκδόσεις, Αθήνα 2013, σσ. 86-88).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου