και Κρήτες στην Πάτμο...

Ο δικέφαλος αετός, σύμβολο του Βυζαντίου
ή του πατριαρχείου σύμφωνα με άλλους,
θα γίνει έμβλημα των οσποδάρων της Μολδοβλαχίας κυρίως.
Τον συναντήσαμε και σε κοσμήτη ξυλόγλυπτου τέμπλου
στο ναό των Καντακουζηνών στο Magureni της Ρουμανίας με χρονολογία 1694
καθώς και στο τέμπλο του Αγ. Σώζοντα Απολλωνίας Σίφνου, έργο του 1663.*

[...] Αναφερόμενος [ο αρχιτέκτονας Χρίστος Δ. Ιακωβίδης (σημ. 133: Χώρα Πάτμου (1088-1912), Αθήνα 1978)] στην περίοδο της κυριαρχίας της μονής του [Αγ. Ιωάννου] Θεολόγου σημειώνει με έμφαση την εγκατάσταση Κρητικών μετά το 1669 στη συνοικία που σήμερα ονομάζεται ΚΡΗΤΙΚΑ (σημ. 134: Στον ίδιο, 66, κ.ε). Αποτέλεσμα αυτής της εγκατάστασης ήταν η σημαντική αλλαγή στην δόμηση του χώρου με παράλληλη εμφάνιση της πρώτης πλατείας στη Χώρα, γνωστής ως ‘της Αγιά-Λεβιάς’. Λίγες δεκάδες μέτρα κοντά της βρίσκεται ο ναός του Αγ. Βασιλείου [και Θαλελαίου], που σημαίνει ότι κτίστηκε για τις ανάγκες της ενορίας των Κρητικών (σημ. 135: Οικοδομική δραστηριότητα γύρω από τη μονή του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου σημειώνει και ο περιηγητής Tournefort στα 1700 [...]).

Αν η σκέψη μας είναι σωστή, τότε μπορούμε να συσχετίσουμε τη δημιουργία του [ενν. του ναού] με τον καλλωπισμό του και φυσικά με το τέμπλο στο οποίο έχει σκαλιστεί ο θυρεός που προαναφέραμε. Τον ίδιο θυρεό αλλά σε πέτρα, με χρονολογία 1563, εντοπίσαμε στην Κρήτη σαν οικόσημο της οικογένειας GRIMANI (σημ. 136: Gerola, Monumenti, IV, 203). Έτσι η αναζήτηση των πρωτεργατών που συνέβαλαν στην ανέγερση και στον εφοδιασμό με εκκλησιαστικά είδη του ναού πρέπει λογικά να στραφεί προς τα μέλη των κρητικών οικογενειών (σημ. 137: Το φαινόμενο μού είναι γνωστό από τη Νάξο, όπου κατά την εκεί επίσκεψή μου τον Ιούλιο του 1981 βρήκα οικόσημα επιφανών οικογενειών στα ξυλόγλυπτα τέμπλα των ναών της Αγ. Αναστασίας (παρεκκλήσι της Θεοσκέπαστης κάστρου Χώρας), της Παναγίας Ελεούσας, επίσης στη Χώρα και της Αγ. Παρασκευής, ομοίως στη Χώρα [...]). Πράγματι πολλά μέλη της οικογένειας Γρημάνη της Πάτμου διετέλεσαν ιεροδιάκονοι, ιερομόναχοι, παπάδες και προηγούμενοι στη μονή του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου και σε εκκλησίες της Χώρας. [...]

Χαρ. Κουτελάκης, Ξυλόγλυπτα τέμπλα της Δωδεκανήσου μέχρι το 1700 (διδ. διατριβή, έκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα 1986, σσ. 89-90, ένθα και οι υποσημειώσεις. -Το δε motto εκ της σημ. 160, σ. 93).