ξυλόγλυπτα τέμπλα

της Δωδεκανήσου μέχρι το 1700 κατά ομάδες χρονολογημένα:

τρία (3) από ένα από: Λέρο, Κάρπαθο και Κώ
έξι (6) από Ρόδο
δεκαεπτά (17) από Πάτμο

ΟΜΑΔΑ Α΄
ι. Τέμπλα χρονολογημένα ασφαλώς ή έμμεσα:
1. Αγ. Άννας στη μονή της Αποκάλυψης Πάτμου (1600).
2. Παναγίας, παρεκκλήσι της μονής του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου (1607).
ιι. Τέμπλα αχρονολόγητα:
3. Αγ. Γεωργίου Απορθιανών Χώρας Πάτμου.
4. Χριστού Δημαρχίας Χώρας Πάτμου.
5. Αγ. Σαράντα, παρεκκλήσι της Υπαπαντής του Μαλανδράκη Χώρας Πάτμου.
6. Διασώζουσας Χώρας Πάτμου (βημόθυρο).
7. Αγ. Αναργύρων και Αγ. Γεωργίου Λότζας Χώρας Πάτμου.
8. Όσιου Χριστόδουλου, παρεκκλήσι της μονής του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου.
9. Αγ. Αποστόλων του Νικηφόρου Χώρας Πάτμου.
10. Ζωοδόχου Πηγής Χώρας Πάτμου.
11. Αγ. Λουκά, παρεκκλήσι της μονής Ευαγγελισμού Πάτμου.
12. Αγ. Τριάδας, παρεκκλήσι της μονής 'Άγια Αγίων' Πάτμου.
13. Ελεημονήτριας Χώρας Πάτμου.
14. Αγ. Βασιλείου και Θαλαλαίου Χώρας Πάτμου.
15. Υπαπαντής του Μαλανδράκη Χώρας Πάτμου.

ΟΜΑΔΑ Β΄
ι. Τέμπλα χρονολογημένα ασφαλώς ή έμμεσα:
16. Μονής Τσαμπίκας Κυράς ή 'Πάνω' Αρχαγγέλου Ρόδου (1693).
17. Κοιμήσεως Θεοτόκου ή 'Καθολική' Κατταβιάς Ρόδου (1699).
18. Παναγίας Λίνδου Ρόδου (1691-1702).
ιι. Τέμπλα αχρονολόγητα:
19. Μονής Αγ. Φιλήμονα Αρνίθας Ρόδου.
20. Μονής Ταξιάρχη στο Καμιρί Μάσσαρι Ρόδου.
21. Σταυρού Μεσοχωρίου Καρπάθου.

ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ
ι. Τέμπλα χρονολογημένα ασφαλώς ή έμμεσα:
22. Αγ. Ιωάννου στα 'Εφτα Βήματα' Πόλεως Κω (1662).
ιι. Τέμπλα αχρονολόγητα:
23. Θωράκιο Παναγίας κάστρου Λέρου.
24. Βημόθυρο Αγ. Γεωργίου Βάτι Ρόδου.
25. Τέμπλο Αγ. Αποστόλων παρά τη Μεγάλη Παναγιά Χώρας Πάτμου.
26. Τέμπλο Παναγίας του Σταυρού Χώρας Πάτμου.

Η τυπολογική κατάταξη των περισσότερων τέμπλων σε δυό ομάδες, όπως πιο πάνω επιχειρήθηκε, επιτρέπει τη διάκριση κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τα οποία αποτελούν την ειδοποιό διαφορά των δύο ομάδων και τη συναγωγή κάποιων συμπερασμάτων για την τεχνική γενικότερα.

Ως προς τη διάρθρωση, τα τέμπλα και των δύο ομάδων δεν παρουσιάζουν διαφορές (τριμερής ανάπτυξη).

Ως προς τη μορφή όμως οι διαφορές τους είναι αρκετές και μπορούν να εντοπιστούν σε ορισμένα σημεία τους, όπως:

1) Στους στύλους της ομάδας Β΄ κατά κανόνα υπάρχουν αυτόξυλα διάχωρα στα οποία ζωγραφίζονται άγιοι. Τα διάχωρα αυτά απουσιάζουν από τα τέμπλα της ομάδας Α΄ με μοναδική εξαίρεση στο ασφαλώς χρονολογημένο (1607) τέμπλο της Παναγίας.

2) Στα υπέρθυρα της ομάδας Α΄ γενικότερα τοποθετούνται οριζόντια ορθογώνιες εικόνες κάτι που δεν συμβαίνει στα τέμπλα της ομάδας Β΄.

3) Η ύπαρξη Αποστολικών ή Δωδεκαόρτου με ή χωρίς αχιβάδες στη μεσαία ζώνη του υψηλού κοσμήτη των τέμπλων της ομάδας Β΄ είναι κανόνας, ενὠ μοναδική περίπτωση για την ομάδα Α΄ αποτελεί το τέμπλο του Αγ. Λουκά.

4) Στην πυραμίδα των τέμπλων της ομάδας Β΄ η ύπαρξη γρυποδρακόντων ή δρακόντων ή αγριωπών θαλάσσιων όντων ως υποστηριγμάτων των λυπηρών είναι επίσης κανόνας. Δε συμβαίνει το ίδιο και με τα τέμπλα της ομάδας Α΄ εκτός της περιπτώσεως του τέμπλου του Αγ. Γεωργίου Απορθιανών.

5) Ορθογώνια φράγματα με γεωμετρικά σχήματα μεταξὐ των κυλιβάντων στο γείσο εμφανίζονται αποκλειστικά στα τέμπλα της ομάδας Α΄.

Τελικά από την ομάδα Α΄ μπορούμε να πούμε, ότι απουσιάζουν τα αυτόξυλα διάχωρα στους στύλους, οι εικόνες με τους Αποστόλους (Αποστολικά) ή το Δωδεκάορτο πάνω από τον κοσμήτη και τα υποστηρίγματα της Πυραμίδας. Αντίθετα είναι κανόνας σ' αυτά τα τέμπλα η ύπαρξη ορθογώνιων εικόνων πάνω απο τα υπέρθυρα της Ωραίας Πύλης και της θύρας της Πρόθεσης, καώς και τα ορθογώνια φράγματα με τα γεωμετρικά σχήματα μεταξύ των κυλιβάντων στο γείσο.

Σε αντιδιαστολή, η ὐπαρξη ή η ανυπαρξία των προηγούμενων χαρακτηρίζει γενικά την ομάδα Β΄.

Χαρ. Κουτελάκης, Ξυλόγλυπτα τέμπλα της Δωδεκανήσου μέχρι το 1700 (διδ. διατριβή, έκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα 1986, σσ. 61, 58-59).