οι δράκοντες

[...] τα λυπηρά και ο σταυρός των δωδεκανησιακών τέμπλων είτε πατούν κατ' ευθείαν στην ανώτερη ζώνη είτε στηρίζονται σε τερατόμορφους οργανισμούς, τους οποίους μπορούμε να κατατάξουμε σε δύο τύπους:

Στον τύπο Α ανήκουν τα ιχθυόμορφα στηρίγματα μερικών τέμπλων της Πάτμου με παραλλαγή που συναντήσαμε στο τέμπλο της Κοιμήσεως Θεοτόκου Κατταβιάς.

Στον τύπο Β ανήκουν εκείνα που ακολουθούν τη μορφή του τέμπλου της Τσαμπίκας Κυράς και του Αγ. Φιλήμονα.

Αρχαιότερα, σύμφωνα με όσα εκθέσαμε στο κεφ. ΙΙ - Χρονολόγηση των τέμπλων, είναι τα υποστηρίγματα του τύπου Α.

*

Αλληγορική σημασία αποδόθηκε στους δράκοντες οι οποίοι, άλλοτε εμφανίζονται στη βάση του σταυρού, όπως στο τέμπλο του Σταυρού Μεσοχωρίου και άλλοτε απομακρυσμένοι στα άκρα της ανώτερης ζώνης των τέμπλων εντελώς διακοσμητικοί, όπως στα τέμπλα της Παναγίας Λίνδου στη Ρόδο, στου Πρωτάτου (1611) και στο κυπριακό τέμπλο του μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου στο Λονδίνο.

Σε όσα αναφέρονται από τον μελετητή [Τσαπαρλή] των ξυλογλύπτων ηπειρωτικών τέμπλων, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε, ότι η εμφάνιση φιδιών-δρακόντων κάτω ή κοντά στον σταυρωμένο Χριστό

[δηλαδή,

ως δύναμη του πονηρού, το μέσον διά του οποίου ο διάβολος πλησίασε τον άνθρωπο (Αδάμ-Εύα),
ως φθοροποιός δύναμη που σκοπεύει στην καταστροφή του ανθρώπου (όπως τουλάχιστον αφηγείται τοιχογραφημένη παράσταση στη νότια παραστάδα του Αγ. Δημητρίου Θεσσαλονίκης, όπου τρείς φτερωτοί δράκοντες κατατρώγουν την ρίζα δέντρου και ένας άλλος ετοιμάζεται να καταβροχθήσει τον πάνω σ' αυτό καθισμένο άνθρωπο),
ως ράβδος–όφις του Μωϋσή που συμβολίζει την θαυματουργική δύναμη του Θεού,
ως τον διάβολο που κατανικήθηκε και συντρίβη με την Ανάσταση του Χριστού σύμφωνα με την ρήση: «... αυτός σού τηρήσει την κεφαλήν και σύ τηρήσεις αυτού την πτέρναν» (Γένεσις 3, 14-15).

Επίσης
ως σύμβολο της σωτήριας δύναμης του Χριστού αλλά όχι μόνο
ως σύμβολο σύνεσης, όπως επανειλημμένα τονίζει ο Τσαπαρλής, διότι η λέξη φρόνιμοι στα λόγια που απηύθυνε ο Κύριος προς τους μαθητές του («Ιδού εγώ αποστέλλω υμάς ως πρόβατα εν μέσω λύκων· γίνεσθε ουν φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως περιστεραί») ισοδυναμεί κατά την πληροφορία του Δοσιθέου με την λέξη πανούργοι: «φρόνιμον νυν ου το συνετόν αλλά το προς απάτην επιτήδειον όργανον»],

ξεκινά όχι μόνο από την απεικόνιση του ψηφιδωτού του αρχιεπισκοπικού παρεκκλησίου της Ραβέννας, αλλά κυρίως από μια σειρά έργων της δύσεως του 9ου-11ου αι. που εικονίζουν την σταύρωση του Χριστού. [σημ. 238: Παράλληλο και αξιοσημείωτο είναι το παράδειγμα από το ναό του Αγ. Μερκουρίου Καστελλορίζου, όπου καταγράψαμε μαρμάρινο αδροπελεκημένο «ζώο» μήκους 0,36 μ. και μέγιστου πλάτους 0,16 μ. στη ράχη του οποίου υπήρχε εγκάρσια τρύπα διαστάσεων 0,13x0,04x0,06 μ. που χρησίμευε σαν υποδοχή για την στήριξη του ξύλινου Εσταυρωμένου της Αγ. Τράπεζας].

Χαρ. Κουτελάκης, Ξυλόγλυπτα τέμπλα της Δωδεκανήσου μέχρι το 1700 (διδ. διατριβή, έκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα 1986, σσ. 166-167).