Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου 2014

ροή: η νευροβιολογία της τελειότητας



Παρατηρώντας ένα άτομο σε ροή, έχουμε την εντύπωση ότι το δύσκολο είναι εύκολο. Η άριστη επίδοση μοιάζει φυσιολογική και συνηθισμένη. Αυτή η εντύπωση συμβαδίζει με αυτό που συμβαίνει μέσα στο μυαλό, όπου επαναλαμβάνεται ένα παρόμοιο παράδοξο: οι πιο απαιτητικοί στόχοι επιτυγχάνονται με τη λιγότερη κατανάλωση νοητικής ενέργειας. Στη ροή ο εγκέφαλος βρίσκεται σε μια «ψύχραιμη» κατάσταση, όπου η εγρήγορση και οι αναστολές του νευρικού κυκλώματος εναρμονίζονται με τις απαιτήσεις της στιγμής. 'Οταν οι άνθρωποι εμπλέκονται σε δραστηριότητες που αιχμαλωτίζουν αμαχητί την προσοχή τους και την απασχολούν, ο εγκέφαλός τους «ηρεμεί», με την έννοια ότι παρουσιάζει μια ελάττωση της διέγερσης του φλοιού. Αυτή η ανακάλυψη είναι αξιοπρόσεκτη, δεδομένου ότι η ροή επιτρέπει στους ανθρώπους να «πέφτουν με τα μούτρα» στα πιο απαιτητικά καθήκοντα σε κάποιον τομέα, είτε δηλαδή για να παίξουν σκάκι με έναν δύσκολο αντίπαλο είτε για να λύσουν ένα περίπλοκο μαθηματικό πρόβλημα. Θα περίμενε κανείς ότι τέτοιες υποχρεώσεις θα απαιτούσαν περισσότερη δραστηριότητα του φλοιού, και όχι λιγότερη. Και, όμως, το κλειδί για τη ροή είναι ότι αυτή παρουσιάζεται μόνο στα ανώτερα όρια των ικανοτήτων, όπου οι δεξιότητες και τα νευρικά κυκλώματα αποδίδουν στο μέγιστο.
Μια έντονη αυτοσυγκέντρωση – εστίαση που πυροδοτείται από ανησυχία – προκαλεί αυξημένη δραστηριοποίηση του φλοιού. 'Ομως η ζώνη της ροής και της άριστης απόδοσης μοιάζει σαν όαση αποτελεσματικότητας του φλοιού με την ελάχιστη κατανάλωση νοητικής ενέργειας. Αυτό ίσως έχει νόημα στα πλαίσια της εξάσκησης που επιτρέπει στους ανθρώπους να μπαίνουν σε ροή: το να έχουν κυριαρχήσει στη φυσική διαδικασία μιας απαίτησης, είτε σωματικής, όπως είναι η αναρρίχηση σ' ένα βουνό, είτε πνευματικής, όπως ο προγραμματισμός του ηλεκτρονικού υπολογιστή, σημαίνει ότι ο εγκέφαλός τους μπορεί να την εκπληρώσει με περισσότερη επιτυχία. Οι κινήσεις που γίνονται μετά από έντονη εξάσκηση απαιτούν πολύ λιγότερη εγκεφαλική προπάθεια από αυτές που εκτελούνται στο στάδιο της εκμάθησης ή αυτές που εξακολουθούν να είναι πολύ δύσκολες. Με τον ίδιο τρόπο, όταν ο εγκέφαλος λειτουργεί λιγότερο αποδοτικά λόγω κούρασης ή εκνευρισμού, όπως συμβαίνει στο τέλος μιας μακράς, αγχωτικής μέρας, παρατηρείται μια συσκότιση στην ακρίβεια της φλοιικής προσπάθειας, όπου πάρα πολλές περιττές περιοχές ενεργοποιούνται –μια νευρική κατάσταση που βιώνεται πραγματικά ως ιδιαίτερα περισπαστική. Το ίδιο συμβαίνει και με την πλήξη. 'Οταν όμως ο εγκέφαλος λειτουργεί στον ανώτατο βαθμό της αποτελεσματικότητάς του, υπάρχει μια ακριβής σχέση μεταξύ των ενεργοποιημένων ζωνών και των απαιτήσεων του καθήκοντος. Στην κατάσταση αυτή ακόμα και η σκληρή δουλειά μπορεί να είναι αναζωογονητική και ανανεωτική, και όχι εξαντλητική.
[...]
Επειδή η ροή προβάλλει στην περιοχή όπου μια δραστηριότητα προτρέπει τους ανθρώπους να αποδώσουν στο έπακρο των δυνατοτήτων τους, καθώς αυξάνονται οι δεξιότητές τους χρειάζεται μια ισχυρότερη πρόκληση για να μπούν σε ροή. Αν ένα έργο είναι πάρα πολύ απλό, είναι βαρετό. Αν είναι πάρα πολύ απαιτητικό, το αποτέλεσμα είναι άγχος και όχι ροή.


Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» (μτφρ. Αν. Παπασταύρου, έκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2008 (42η), σσ. 142-144).

Δεν υπάρχουν σχόλια: