για την υμνογραφική γλώσσα

Γιασεμί του κήπου 

ερωμένο της πανσελήνου *

Η υμνογραφία της Εκκλησίας παρουσιάζει πρωτοφανή λεξιλογικό πλούτο που δεν έχει το ανάλογό του ούτε στην καθαρεύουσα ούτε στη δημοτική, αφού καταλαμβάνει δύο χιλιετηρίδες. Στη μεγάλη αυτή διαδρομή φυσικό είναι να έχει υποστεί τις επιδράσεις όλων των διακυμάνσεων της Ανατολής, πολιτικών και πνευματικών.

Οι υμνωδοί χρησιμοποιούν λέξεις ομηρικές, της Αττικής διαλέκτου, καθώς και της κοινής. Επιπλέον, έπλασαν χιλιάδες νέες λέξεις ή απέδωσαν στις υπάρχουσες νέα σημασία. Μερικοί από αυτούς αρχαΐζουν. Κάποιοι δεν ήσαν κατανοητοί ούτε από τους ανθρώπους της εποχής τους, όπως και τα γραμμένα στη δωρική χορικά των αρχαίων τραγωδιών, που δεν ήσαν κατανοητά από τους θεατές της κλασικής εποχής. 'Ενεκα, λοιπόν, της ενότητας της γλώσσας κάθε προσπάθεια μεταφράσεως των ύμνων στην καθομιλουμένη για λειτουργική χρήση είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη.

Παν. Παπαθεοδώρου, Λόγος αμετάφραστος. Χριστιανική Υμνογραφία (έκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1997, σσ. 39-40).


----- 
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 15ης Ιουλίου 1991 τε και 20ης Μαρτίου 1993).

για τους εκκλησιαστικούς ύμνους

Μη με αφήνεις 

τζίτζικα στη σιωπή μου 

χωρίς τον ήχο *

Οι ύμνοι της Εκκλησίας δεν είναι δημιουργήματα ενός ανθρώπου, ούτε μιάς εποχής, ούτε ενός τόπου. Είναι έκφραση πίστεως ολόκληρης της Εκκλησίας, καρπός ελπίδας του πληρώματός της, η πεμπτουσία της ορθοδοξίας. Οι υμνογράφοι έζησαν σ' ένα κλίμα που δεν είναι «εκ του κόσμου τούτου» και έγραψαν όχι για να κάνουν τέχνη, αλλ' η τέχνη τούς ακολούθησε στις μεταρσιώσεις της ψυχής τους και τις πνευματικές τους αναβάσεις. 'Εγιναν όργανα της θείας χάριτος.

Παν. Παπαθεοδώρου, Λόγος αμετάφραστος. Χριστιανική Υμνογραφία (έκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1997, σσ. 43-44).

*

και αύθις εκ του τάφου

ωραίος δικαιοσύνης

 ημίν έλαμψεν ήλιος *

-----

 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 5ης Ιουλίου 1993, με την υποσημείωση: «Εσπέρα στο μπαλκόνι του Κελλιού»). Το καταληκτικό όμως στιχάκι είν' αντλημένο από τροπάριο της τετάρτης ωδής του αναστάσιμου κανόνος, ποίημα Ιωάννου του Δαμασκηνού. 

.

η αινιγματική μορφή του Χριστού

ο τα σύμπαντα εν τη δρακί περιέχων,

καταδέχεται αναρτηθήναι εν ξύλω,

του σώσαι τον άνθρωπον *

[...]

Μού γράφεις ακόμα για την αινιγματική μορφή του Χριστού.

Τί σημαίνουν, μού γράφεις, όλα αυτά τα σύμβολα που φαίνονται σαν να μη γιομίζουν πια τις ημέρες μας, ημέρες με βαθύτερες ανησυχίες και με πολύ πλατύτερες προοπτικές. 'Αρχισες με τη λέξη «σύμβολα» και τελείωσες με τη λέξη «προοπτικές». Αλλά οι ενδιάμεσες λέξεις θά 'πρεπε ν' αποτελέσουν κι ανάλογα αμείλιχτα ερωτήματα προς τον εαυτό σου.

Δεν έπρεπε εσύ να δικαιολογήσεις με λέξεις μεγάλες αλλά κενές τον αόριστο φόβο που σού γεννά ο συνωστισμός, η πάλη, η διαπίδηση μεσ' απ' τα δικαιώματα των άλλων, η προσπάθεια για να εκτοπίσει το ένα άτομο το άλλο, η μια στέγη την άλλη, το ένα έθνος το άλλο, ν' αποδώσεις το κορύφωμα της συνεχιζόμενης παρακμής στη ζύμωση μιας άλλης, φωτεινότερης Δημιουργίας.

Αλλά γι' αυτό θα σού απαντήσω σ' άλλο μου γράμμα, γιατί ένα σκοτεινό φύσημα που βγήκε από το ερώτημά σου αυτό σήκωσε τα χαρτιά του τραπεζιού μου στον αέρα. Σού απαντώ όμως σε τούτο γιατί είναι χαρακτηριστικό το ότι βλέπουμε τη μορφή του Χριστού σαν ένα σύμβολο κι όχι σαν μια πράξη.

Σαν σύμβολο μπορούμε να το ερμηνεύουμε όπως θέλουμε, ενώ σαν πράξη μάς αφαιρεί αρκετά όπλα. Μάς αρπάζει τον άνθρωπο από τα χέρια μας και τον ανεβάζει στη «Βασιλεία των Ουρανών». Μάς απειλεί τις συνθήκες, μάς αφαιρεί την τροφή. Δεν μπορέσαμε ν' ανεχτούμε το ότι έσκυψε και έπλυνε τα πόδια των ανθρώπων, και τού μοιράσαμε τα ιμάτια [...]∙ γιατί τον υπόλοιπο εαυτό του τόν είχαμε πουλήσει για ορισμένα αργύρια. Το εσωτερικό του περιεχόμενο το μυθολογήσαμε, τού δώσαμε συμβολική μορφή και το αφήσαμε στις ιστορίες των παιδιών.

Νικηφόρος Βρεττάκος, Γράμματα εις εαυτόν (έκδ. Ποταμός, Αθήνα 2012, σσ. 28-29).



-----
* Στο motto στιχάκι εκ του Α΄ Καθίσματος του 'Ορθρου της Μεγάλης προχθές Δευτέρας, ψαλλόμενο ως είθισται την Κυριακή των Βαΐων εσπέρας. Εκ του Τριωδίου. Ο ίδιος.

ἐπερχόμενα κακά

1 Τοῦτο δὲ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἐνστήσονται καιροὶ χαλεποί·

2 ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι,

3 ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι,

4 προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἢ φιλόθεοι,

5 ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι. Καὶ τούτους ἀποτρέπου.

6 Ἐκ τούτων γάρ εἰσιν οἱ ἐνδύνοντες εἰς τὰς οἰκίας καὶ αἰχμαλωτίζοντες γυναικάρια σεσωρευμένα ἁμαρτίαις, ἀγόμενα ἐπιθυμίαις ποικίλαις,

7 πάντοτε μανθάνοντα καὶ μηδέποτε εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν δυνάμενα.

8 Ὅν τρόπον δὲ Ἰαννῆς καὶ Ἰαμβρῆς ἀντέστησαν Μωϋσεῖ, οὕτω καὶ οὗτοι ἀνθίστανται τῇ ἀληθείᾳ, ἄνθρωποι κατεφθαρμένοι τὸν νοῦν, ἀδόκιμοι περὶ τὴν πίστιν.

9 Ἀλλ' οὐ προκόψουσιν ἐπὶ πλεῖον· ἡ γὰρ ἄνοια αὐτῶν ἔκδηλος ἔσται πᾶσιν, ὡς καὶ ἡ ἐκείνων ἐγένετο.

Παύλου του αποστόλου, εκ της Β΄ προς Τιμόθεον επιστολής (κεφ. γ΄).

περί μετανοίας

ΑΛΗΤΟΠΑΙΣ 

Από ακατάστατη φωλιά 

σπουργίτης 

ψηλά στον αέρα *

[…] υπάρχουν δύο τρόποι μετανοίας.

Ο ένας έχει να κάνει με τη μνήμη του θανάτου, τη μνήμη της κολάσεως, τη μνήμη της Δευτέρας Παρουσίας, που σε βοηθούν να βρίσκεσαι συνέχεια σε πνευματική εγρήγορση, πολεμώντας τα πάθη σου.

Ο άλλος είναι ο «αναίμακτος», όπως τον ονόμαζε [ο όσιος Πορφύριος], δηλ. το να μη μπείς σε ανοιχτή αιματηρή πάλη με τον εχθρό διάβολο, οπόταν μπορεί να πληγωθείς. «Σού έρχεται ένας λογισμός, μια επιθυμία; Μην πανικοβάλλεσαι! Γύρισε αμέσως κάπου την προσοχή σου. Μην προσέχεις συνεχώς το μαράζι που έχεις, το παράπονο εναντίον κάποιου. Αν σάς θέτει εμπόδια ο πονηρός, να τον περιφρονείτε», συμβούλευε.

Δηλαδή, έδινε μεγάλη σημασία στον προσανατολισμό του νου. Δεν ακύρωνε τον πρώτο τρόπο μετανοίας και πνευματικής αντίστασης στις πειρασμικές προσβολές, αλλά προέκρινε τον δεύτερο, τον «αναίμακτο τρόπο».

Νεοφύτου, μητρ. Μόρφου, Πορφύριος, ο όσιος των μυστικών συχνοτήτων (έκδ. Η Mεταμόρφωσις του Σωτήρος, Μήλεσι 2014, σσ. 28-29). Ανατύπωση από την ιστοσελίδα του γράφοντος. Για ολόκληρο το κείμενο, βλ. εδωδά.


-----
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 16ης Ιουλίου 1991).