μόνη δε η αμαρτία και περί θελήματος

θ΄ Περί πάθους.

Πάθος εστί φυσικόν κίνησις φύσεως παθητική του πάσχοντος. Ήτις της μεν φύσεώς εστιν ενέργεια, πάθος δε τού, περί ό η ενέργεια, οίον γένεσις, χαρά, λύπη, αγωνία, αδημονία, φόβος, όκνος, κόπος, ύπνος, ηδονή, πόνος, θυμός, επιθυμία, τομή, ρεύσις και φθορά και τα τοιαύτα.

Ταύτα και τα τοιαύτα πάθη φυσικά εισι και αδιάβλητα ουκ εφ' ημίν όντα. Μόνη δε η αμαρτία παρά φύσιν εστίν εκούσιον και αυθαίρετον της ψυχής πάθος κάκιστον και φθορά.

*

ι΄ Περί θελήματος.

Θέλησις εστι φυσική λογική όρεξις. Και πάλιν θέλησις εστι φυσική λογική και αυτεξούσιος ορεκτική του νού κίνησις.

Τα μεν γαρ άλογα ουκ αυτεξουσίως κινείται προς όρεξιν· φυσικώς γαρ κινουμένης εν αυτοίς της ορέξεως μή έχοντα επιστατούντα τον λόγον άγονται υπό της φύσεως, τη ταύτης ορέξει ηττώμενα.

Όθεν ευθέως ορμά προς την πράξιν, ει / μή υφ' ετέρου κωλυθή. Διό ουκ αυτεξούσιά εισιν, αλλ' υπεξούσια.

Η δε λογική φύσις εξουσίαν έχει υποκύψαι τη φυσική ορέξει και μη υποκύψαι αλλά νικήσαι, και δηλοί η φύσις ζωής έφεσις φυσική ούσα και υποκύπτουσα τω λόγω· πολλοί γαρ ταύτην τω ηγεμόνι λόγω νικήσαντες εκουσίως εχώρησαν προς τον θάνατον και τροφής όρεξιν ανεβάλοντο και ύπνου και των λοιπών, άγοντες την φύσιν τω αυτεξουσίω λόγω, ουχ υπό ταύτης αγόμενοι.

Ώσπερ ουν η φυσική όρεξις πάση αισθητική φύσει έγκειται, ούτως η αυτεξουσιότης πάση λογική φύσει έγκειται· παν γαρ λογικόν αυτεξούσιον, και τούτο εστι το κατ' εικόνα θεού.

Θέλησις ουν εστι φυσική ή λογική και αυτεξούσιος ορεκτική δύναμίς τε και κίνησις.

Τα δε τη θελήσει υποκείμενα, ων εφίεται η θέλησις, λέγονται θελήματα γνωμικά· οικεία γαρ γνώμη ορμά προς την τούτων χρήσιν ο νους αυτεξούσιος ων.

Ταύτα δε εισιν οίον φαγείν – μη φαγείν, πιείν – μη πιείν, οδεύσαι – μη οδεύσαι, γήμαι – μη γήμαι και τα τοιαύτα, άτινα εφ' ημίν εισιν, άτινα και αυτά δυνάμεθα και τα αντικείμενα αυτοίς.

Ιωάννης ο Δαμασκηνός, «Εισαγωγή δογμάτων στοιχειώδης» (εν Διαλεκτικά, έκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1978, σσ. 30-32).

φιλάγιον στράτευμα

Φιλάγιον στράτευμα Χριστού, συνελθόντες σήμερον, εν Σαγματίω υμνήσωμεν, τον θείον Κλήμεντα, της Μονής τον στύλον, Βοιωτίας πρόμαχον, του θείου Μελετίου το βλάστημα, όν υπερήλασε, εν σπηλαίω ως ισάγγελος, κατά μόνας βιώσας ο ένθεος.

*

Λαμπρώς ταις ευχαίς του Μελετίου, οδόν του Κυρίου την στενήν, διαπεράσας όσιε, των Ουρανών εκέρδησας τον πλατυσμόν και άνεσιν, Κλήμη πατήρ ημών ένδοξε.

Ηγήσω τα πρόσκαιρα ως χόρτον, τρυφήν την εγκράτειαν σαρκός, θησαύρισμα αλώβητον, ακτημοσύνην πάντιμε, και ευδοξίαν ένθεον, Κλήμη ψυχής μετριότητα.

*

Θεολόγος εφάνης, εν ασκήσει και πόνοις, εν όρει Κιθαιρώνος ώ Κλήμη, και ψυχής οπτικόν τη ευχή, καταλαμπρύνας εδέχθης την άκτιστον της χάριτος ενέργειαν, ασμένως εκφωνών το άσμα· Αλληλούια.

Εκ της Ακολουθίας του οσίου πατρός ημών Κλήμεντος του εν τω σαγματείω όρει ασκήσαντος, ψαλλομένη τη κς΄ του μηνός Ιανουαρίου· το πρώτον κατά σειράν, εν τω μικρώ εσπερινώ, εις το Κύριε εκέκραξα, σε ήχο α΄. το δεύτερον, εν τω όρθρω, εις τον κανόνα του οσίου, από την γ' ωδή, σε ήχο δ΄. και το τρίτον, χαιρετιστήριος οίκος.-

για τον θάνατο και το βιολί

Κλείσαμε το παράθυρο. Το χώμα απέξω ανάστατο και το

δέντρο παραμιλώντας με το μισό φεγγάρι.*

  ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

Τί σκέφτεσαι;

Τί σκάβεις συνέχεια το πρόσωπό σου στον καθρέφτη;

όπως η μέρα φεύγει ή κάποτε

στη μνήμη ακούς τον ήχο των παρωχημένων.

Τόσα χρόνια περπατάς, ονειρεύεσαι στο ίδιο κορμί.

Στο ίδιο σκοτάδι τη νύχτα χωνεύεις. Μα απόψε,

τα σημάδια που ψάχνεις και βρίσκεις,

απ' το πρόσωπο πέφτει ο ασβέστης

και το πρόσωπο τρίζει.

Τάκης Σινόπουλος

*

Ποιός ακουμπάει τα χέρια πάνω

στον καιρό;*

[...] κατάλαβε πως τα πράγματα ήταν άσχημα και κανένα φάρμακο δεν θα βοηθούσε. Στο δρόμο για το σπίτι, σκεφτόταν πως ο θάνατός του θα είχε ένα μόνο όφελος: Δεν θα χρειαζόταν ούτε να τρώει ούτε να πίνει ούτε να πληρώνει φόρους ούτε να προσβάλλει τον κόσμο. Και μιας και οι άνθρωποι δεν μένουν στον τάφο ένα παρά εκατό και χίλια χρόνια, τα κέρδη, αν τα υπολογίσεις είναι τεράστια. Η ζωή του ανθρώπου είναι μόνο ζημίες, ενώ ο θάνατος κέρδη.

Αυτή η σκέψη, φυσικά, είναι σωστή, παρ' όλα αυτά στενάχωρη και πικρή: Γιατί να υπάρχει στον κόσμο αυτή η παράξενη τάξη πραγμάτων, στην οποία η ζωή που δίνεται στον άνθρωπο μόνο μια φορά, περνάει έτσι άδικα, χωρίς κέρδος;

Δεν λυπόταν που πέθαινε, αλλά μόλις είδε το βιολί στο σπίτι, σφίχτηκε η καρδιά του και στεναχωρήθηκε. Το βιολί δεν κάνει να το πάρεις μαζί σου τον τάφο...

Άντον Τσέχοφ, Το βιολί του Ρότσιλντ (μτφρ. Αλ. Ιωαννίδη, έκδ. Άγρα, Αθήνα 2015, σσ. 21-22).


------
* Το αρχικό motto στίχος-παράθεμα του Τ. Σινόπουλου εκ του ποιήματος «Το παράθυρο» περιεχόμενο στη συλλογή Πέτρες [1972] (έκδ. Κέδρος, σ. 8). Από την ίδια συλλογή (σ. 27) και το ποίημα «Περί προσώπου», ενώ το δεύτερο motto στίχος ικανός εκ του αρκτικού της συλλογής ποιήματος «Ήρθε ένα φώς» (ό.π., σ. 7). Ο ίδιος.-

αγοραίοι

Κι αμέσως σκέφτηκα το θάνατο· γιατί 

η ομορφιά μερικές φορές δεν είναι 

παρά η προσμονή μιας απώλειας.*

Από τα ομηρικά κείμενα, αλλά και από τα μεταγενέστερα ποιήματα του Ησιόδου (περ. 700 π.Χ.) δεν έχουμε καμμία αναφορά σε πόρνες ή στην άσκηση της πορνείας. Η αρχαιότερη μνεία σε πόρνες στον ελλαδικό χώρο γίνεται από τον ποιητή Αρχίλοχο (7ος αι. π.Χ.) με αφορμή την κατασπατάληση των χρημάτων που με τόσο κόπο μαζεύτηκαν και καταλήγουν στο έντερο [sic] μιας πόρνης.

Η λέξη πόρνη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα πέρνημι (= εξάγω προς πώληση, πουλώ) και δηλώνει τη γυναίκα που πουλά τα σωματικά της θέλγητρα για την ικανοποίηση των ανδρικών ορμών. Οι πόρνες ήταν κυρίως δούλες, αιχμάλωτες πολέμου ή πειρατείας που πωλούνταν στα μεγάλα σκλαβοπάζαρα, ή ακόμη και γυναίκες που υπήρξαν έκθετα βρέφη, τα οποία ανατράφηκαν από προαγωγούς με σκοπό να τα εγκαταστήσουν σε οίκους ανοχής όταν μεγαλώσουν.

Στην Αθήνα, η καθιέρωση της δημόσιας πορνείας τοποθετείται στα χρόνια της νομοθετικής μεταρρύθμισης του Σόλωνα (αρχές του 6ου αι. π.Χ.), ο οποίος άνοιξε και τα πρώτα δημόσια πορνεία εγκαθιστώντας σ' αυτά γυναίκες που αγόρασε προκειμένου οι νεαροί (άγαμοι) Αθηναίοι να διοχετεύουν εκεί τις ερωτικές ορμές τους, οι οποίες μέχρι τότε τους οδηγούσαν σε ανύπαντρες παρθένες ή παντρεμένες γυναίκες.

[...]

Οι πόρνες αποτελούσαν σημαντική πηγή εσόδων για το κράτος αφού κάθε χρόνο κατέβαλλαν έναν ειδικό φόρο, το πορνικόν τέλος. Από τα έσοδα αυτά ο Σόλων ίδρυσε τον ναό της Πανδήμου Αφροδίτης, της προστάτιδας του αγοραίου έρωτα και των εκδιδομένων γυναικών. [...]

Από την μπροσούρα της έκθεσης EROS - Από τη Θεογονία του Ησίοδου στην Ύστερη Αρχαιότητα, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, 2009 (επιμ. έκθεσης καθ. Ν. Σταμπολίδης & Γιώργος Τασούλας).

----- 
* Το motto εκ του Lafkadio Hearn, Το όνειρο μιας καλοκαιρινής ημέρας... Μια γιαπωνέζικη ιστορία (μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, έκδ. Άγρα, Αθήνα 2015, σ. 8).

ο άνδρας κραυγάζει

Πρώτα και κύρια το ποτάμι, 

αληθινά, 

έχει επάνω του ένα δέρμα· 

είναι το δέρμα του Ποταμού.*

Βλέπω ο άνδρας έχει χαμηλώσει το κεφάλι και το κοιτάζει, κοιτάζει συγχρόνως με τη γυναίκα αυτό το θέαμα του εαυτού του. Εκείνο πάλλεται πάντα με τινάγματα στον ρυθμό της καρδιάς. Μέσα απ' την λεπτότητα του δέρματος που το καλύπτει, διακλαδώνεται το σκοτεινό δίκτυο του αίματος. Είναι γεμάτο ηδονή, γεμισμένο ηδονή πιο πολλή απ' όση μπορεί να περικλείσει κι είναι τόσο απ' τον ίδιο τον εαυτό του στριμωγμένο ώστε διστάζει κανείς ν' απλώσει το χέρι του πάνω του.

Ο άνδρας κι η γυναίκα το κοιτάζουν μαζί. Ενώ δεν κάνουν καμία κίνηση προς το μέρος του και το αφήνουν κι άλλο.

[...]

Αυτή θα είχε προχωρήσει αργά, θα είχε ανοίξει τα χείλη της και, με μία κίνηση, θα είχε πάρει ολόκληρη την απαλή και λεία άκρη εκείνου. Θα είχε κλείσει τα χείλη στην ανθέλιξη που περιγράφει την βάση του. Το στόμα της θα ήταν γεμάτο από εκείνο. Η απαλότητά του είναι τόση ώστε της έρχονται δάκρυα στα μάτια. Βλέπω τίποτα δεν ισοδυναμεί μ' αυτήν την απαλότητα εκτός απ' την ρητή απαγόρευση ν' απλώσει κανείς χέρι πάνω του. Απαγορευμένο. Πιο πολύ δεν μπορεί να το πάρει παρά χαϊδεύοντάς το προσεκτικά με την γλώσσα της ανάμεσα στα δόντια της.

Αυτό βλέπω: αυτό που έχουμε συνήθως μέσα στο μυαλό, αυτή το έχει μέσα στο στόμα με την μορφή αυτού του αγροίκου και βάναυσου πράγματος. Το καταβροχθίζει με το μυαλό, τρέφεται απ' αυτό, το χορταίνει με το μυαλό. Ενώ το έγκλημα είναι μέσα στο στόμα της, δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό της παρά να το οδηγήσει, να το καθοδηγήσει προς την ηδονή, με τα δόντια έτοιμα. Το βοηθά με τα χέρια της να έρθει, να ξαναέρθει. Εκείνο όμως μοιάζει να μην μπορεί πια να ξαναέρθει. Ο άνδρας κραυγάζει. [...]

Marguerite Duras, Ο άνδρας που καθόταν στον διάδρομο (μτφρ. Δ. Δημητριάδης, έκδ. Άγρα, Αθήνα 1987, σσ. 19-20, 21-22).

-----
* Το motto εκ του Victor Segalen, Ένας μεγάλος ποταμός. (Ένας ύμνος) (μτφρ. Κλ. Μιτσοτάκη, έκδ. Άγρα, Αθήνα 2014, σ. 15).

ρωτώντας για φάλαινες

κι ο φόνος είχε μιαν άγρια ομορφιά

όπως στον Μάκβεθ *

-Ευκαιρία να πάρετε τις πληροφορίες που θέλετε, είπα. Ρωτώντας ένα αγοράκι, δεν κινδυνεύετε να γελοιοποιηθείτε.

Το παιδί ερχόταν προς το μέρος μας χοροπηδώντας. Πίσω του όμως εμφανίστηκε κι ένα άλλο μικρό αγόρι, μετά ένα κοριτσάκι, μετά μια γκουβερνάντα, μετά οι γονείς, μετά κάτι θείοι με κολάρο και οι αντίστοιχες θείες στολισμένες με καδένες και κρεμαστά σκουλαρίκια.

-Είπαμε να μιλήσουμε μ' ένα αγοράκι και πέσαμε πάνω σε όλη την οικογένεια. Δεν μπορούμε, ωστόσο, να μιλάμε για φάλαινες μπροστά σ' ολόκληρη οικογενεία.

- Βεβαιότατα, η σοβαρότητα του χαρακτήρα σας δεν θα το επέτρεπε ποτέ, ανεξάρτητα με το τι σκέφτονται εκείνοι. Αλλά ας κάνουμε υπομονή. Μπορεί παρακάτω να συναντήσουμε κανένα αγοράκι πραγματικά μόνο του. Και ορφανό ακόμη, γιατί όχι.

- Δεν νομίζω πως έχουμε μεγάλες ελπίδες είπε εκείνη. [...]

Paul Gadenne, Φάλαινα (αφήγημα, μτφρ. Β. Χατζάκη, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2007, σ. 17).

----- 
* Το motto εκ του Δημήτρης Αγγελής, Ένα ελάφι δακρύζει πάνω στο κρεβάτι μου (έκδ. Πόλις, Αθήνα 2015, σ. 37). 

- Ωστόσο, έχει σημασία στο σημείο αυτό, εκτός του Gadenne και της Φάλαινάς του, να ανατρέξει κανείς στο σημείωμα του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου στην Νέα Εστία (τχ. 1707, σ. 1349) για να διαβάσει, απ' αφορμή τον σολωμικό πόρφυρα, το παράθεμα εκ του Προκοπίου, Υπέρ των πολέμων, και δη την σχετική αφήγηση για το κύτος εκείνο, το Πορφύριον, που ήταν ο φόβος και ο τρόμος επί Ιουστινιανού στον Βόσπορο, μέχρι που εξώκειλε και το αποτέλειωσαν... εκεί περί τας εκβολάς του Σαγγαρίου.-

η καμήλα και η νύφη

Έτι πάσα διαίρεσις από γένους εις είδη γινομένη

μέχρι δύο ή τριών σπανίως δε τεσσάρων φθάνει·

αδύνατον γαρ διαιρεθήναι γένος εις πέντε είδη και επάνω.*

έθιμο στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής ανήμερα των Φώτων

Το έθιμο αναβιώνει ανήμερα των Φώτων την ιστορία της νεαρής πανέμορφης Γαλατσιάνας, Μανιώς, που απήχθη από τους Τούρκους. Μετά την απαγωγή της ο αγαπημένος της σκαρφίστηκε μια πρωτότυπη ιδέα και κατασκεύασε ομοίωμα καμήλας, στο εσωτερικό της οποίας μπήκε ο ίδιος και οι φίλοι του, για να φτάσουν στον τούρκικο μαχαλά, όπου κρατούσαν τη Μανιώ. Κερνώντας κρασί και ρακί τους Τούρκους φρουρούς με σκοπό να τους μεθύσουν, οι Γαλατσάνοι νέοι μπόρεσαν και απήγαγαν την κόρη. Έπειτα κρυμμένοι στο εσωτερικό του ομοιώματος έφτασαν στο μαχαλά των Ελλήνων, όπου την επόμενη μέρα του Αη Γιαννιού έγινε ο γάμος των δύο νέων. Το έθιμο της καμήλας είναι η αναπαράσταση αυτής ακριβώς της αληθινής ιστορίας η οποία μένει ζωντανή παράδοση μέσα στην πάροδο του χρόνου με την συμβολή όσων συμμετέχουν σε αυτή!

Περισσότερα στοιχεία στην πρόσκληση κάποιας αλλοτινής χρονιάς.

----- 
* Στο motto διατύπωση Ιωάννου του Δαμασκηνού στο άρθρο ι΄ «Περί είδους» των Διαλεκτικών του (έκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1978, σ. 78).-

το κήτος, η πίστη και το φώς

[...] το κήτος ήταν

 ένα μνημείο που στήθηκε

«επί των ερειπίων» της Ευρώπης.*

Περπατούσαμε στο ξέφωτο του δάσους. Ο αέρας μάς πετούσε πευκοβελόνες στο πρόσωπο. Χώνονταν στα πυκνά μαλλιά της Οντίλ, που για να τις βγάλει έκανε χειρονομίες Κινέζας μπροστά στον καθρέφτη της.

[...]

Ο δρόμος πλησίαζε στη θάλασσα και κατόπιν απομακρυνόταν. Εξακολουθούσαμε ωστόσο να ακούμε εκείνη την αναπνοή, αργή και υπεροπτική, αυτή την υπόκωφη αντάρα, αυτή τη φωνή που δεν καταδεχόταν να ξεσπάσει. Τα κύματα καβαλικεύονταν κι έπειτα έσβηναν το ένα μέσα στο άλλο, με μεγάλους αναστεναγμούς, δήθεν εξουθενωμένα.

[...]

- Θά 'θελα να ήμουν η φάλαινα, μουρμούρισε με τα χείλη της στο λαιμό μου.

[...]

Ένιωσα τη δύναμη του βλέμματός της να διαπερνά το σκοτάδι.
- Η αληθινή πίστη, είπε εκείνη, θα πρέπει να μοιάζει με την ατομική ενέργεια: ένα και μόνο άτομο ύλης αν εκραγεί...
Σώπασε. Εξακολουθούσαμε να ακούμε από μακριά τον μονότονο εκείνο θόρυβο που πάντα με ξάφνιαζε, το βουητό της θάλασσας στην ακτή.
-Αυτό οπωσδήποτε θ' άλλαζε τη ροή του κόσμου, είπα.
Δεν απάντησε. Άπλωσα το χέρι μου να τη αγγίξω. Αλλά είχε πια απομακρυνθεί.
Ανάβοντας το φώς, είδα πως είχε φύγει απ' το δωμάτιο.-

Paul Gadenne, Φάλαινα (αφήγημα, μτφρ. Β. Χατζάκη, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2007, σσ. 18-19, 20, 37, 40. - Το motto εκ της σ. 16).-