ταυτίζουμε την ουσία με τον τρόπο της υπάρξεως;

Η σχέση εμφανίζεται ως ο τρόπος της πραγματικότητας, αλλά και ως ο τρόπος γνώσεως της πραγματικότητας. 4.

Ο ιδεαλισμός και ο υλισμός ανήκουν οριστικά στο μουσείο της Ιστορίας της Φιλοσοφίας… 4.01

Σε μια κριτική οντολογία ταυτίζουμε την ουσία με τον τρόπο μετοχής του υπαρκτού στην ύπαρξη και στη γνώση, και αυτός ο τρόπος είναι η σχέση. […] Κι αν η πραγματικότητα του όντος (το γεγονός της ύπαρξης) είναι ένα σταθερό δεδομένο, η ιδιαιτερότητα του όντος (η ξεχωριστή ουσία του) πρέπει να δηλώνει μόνο διαφοροποίηση του τρόπου της ύπαρξης, του τρόπου μετοχής στο είναι. Γι' αυτό και ταυτίζουμε την ουσία με τον τρόπο της υπάρξεως. 4.13

Η ταύτιση της ουσίας με τον τρόπο της υπάρξεως αποκλείει το ενδεχόμενο να εκληφθεί η ουσία ως οντότητα καθεαυτήν, με υπαρκτική αυτονομία και αυτοτέλεια. 4.131

*

4.133. Η λέξη τρόπος (από το τρέπω = στρέφω, κατευθύνω) δηλώνει προϋποτιθέμενη ενέργεια, όπως και ενεργούμενη σχέση. Μπορούμε να αναφερόμαστε στην ουσία των υπαρκτών, επειδή η ύπαρξή τους είναι γεγονός «ιδιοτρόπως» ενεργούμενο και επειδή αυτή η αντικείμενη «ιδιότροπος» ενέργεια μάς γίνεται γνωστικά προσιτή μέσω της σχέσης που συγκροτείται με την αντιληπτική ενέργεια του υποκειμένου.

Η ουσία λοιπόν -ο τρόπος της υπάρξεως– και είναι και δηλώνεται ως σύνολο ενεργειών και ενεργούμενων σχέσεων.

*

(-η ενέργεια και όχι η συντελεσμένη οντότητα συνιστά τον τρόπο της υπάρξεως-) 4.13301

Οι ενέργειες ανήκουν στον τρόπο της υπάρξεως, συγκροτούν το συγκεκριμένο υπαρκτό και δηλώνουν την ουσία του. 4.2

*

4.211. Η ουσία διακρίνεται τόσο από τις ενέργειες όσο και από το καθέκαστον, αφού μέσω των ενεργειών φανερώνεται και το ομοειδές της ουσίας και η ετερότητα του καθέκαστον, και αφού το καθέκαστον συγκεφαλαιώνει την ουσία χωρίς να την εξαντλεί.

Αντίστοιχα οι ενέργειες διακρίνονται τόσο από την ουσία όσο και από το καθέκαστον: φανερώνουν την ουσία ως ομοειδή τρόπο της υπάρξεως, αλλά φανερώνουν και την «ιδιότροπο» ετερότητα του καθέκαστον – είναι ο κοινός τρόπος-δυνατότητα για τη φανέρωση κάθε ουσίας και κάθε ετερότητας.

Και το καθέκαστον διακρίνεται τόσο από την ουσία όσο και από τις ενέργειες, ακριβώς για την υπαρκτική του ετερότητα ως προς την κοινή ουσία και γιατί είναι «φορέας» ή αποτέλεσμα της «ιδιοτρόπου» ενέργειας, χωρίς να ταυτίζεται ούτε ως σημαίνον ούτε ως σημαινόμενο με τις ίδιες τις ενέργειες που το συγκροτούν και το δηλώνουν.

*

[…] η απόδοση οντολογικού περιεχομένου στις ενέργειες είναι προϋπόθεση για τη συγκρότηση μιας κριτικής οντολογίας. 4.212

Έτσι η παρεμβολή των ενεργειών ως τρίτου συντελεστή προσέγγισης στο οντολογικό πρόβλημα (σε αντίθεση με το δίδυμο: ουσία-καθέκαστον της δυτικο-ευρωπαϊκής φιλοσοφικής παράδοσης) ανοίγει πραγματικά τον δρόμο για τη διατύπωση μιας κριτικής οντολογίας. 4.213

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 47, 48, 52, 53, 54, 55, 56, 56-57, 57, 58).