η δέσποινα της σαλονίκης

[…] να κατηφορίζει την ίδια πλατεία και να τούς διηγείται πως κάτω από το χώμα της θα έχει οπωσδήποτε κτίσματα, που όριζε μάλιστα και τη θέση τους, προσέχοντας πως η πρωινή υγρασία εκεί που υπήρχε τοίχος δεν απορροφιόταν από το χώμα και η γή στα σημεία εκείνα είχε χρώμα πιο σκούρο.

*

Παριστά δέσποινα στο τύπο της Μικράς Ηρακλεώτιδος. Κι αυτό το κτίριο πόσες μνήμες έχει!

Πρώτος που το ταύτισε με το Στάδιο και τη γνωστή, από το μαρτύριο του αγίου Δημητρίου, μονομαχία Νέστορα και Λυαίου ήταν ο Γιώργος Ιωάννου στο διήγημα «Στα καμένα». Τη γνώμη αυτή υποστήριξε με επιστημονικά επιχειρήματα ο καθηγητής Στυλ. Πελεκανίδης, […]. Ακόμα και σήμερα διακρίνονται στο σουβά διαφόρων δωματίων του χαράγματα παραστάσεων αγρίων ζώων, θηριομαχιών, μονομάχων, όπως επίσης και επιγραφές με επικλήσεις θείας χάριτος. Αυτή βέβαια είναι και η τελευταία περίοδος του κτιρίου, η χριστιανική, με τις θηριομαχίες και τα άλλα θεάματα, που τα παρακολουθούσε κι αυτό ο επίσκοπος της πόλης.

*

Και βέβαια η δέσποινα της Θεσσαλονίκης δεν ήταν το μόνο άγαλμα που βρέθηκε μέσα σ' αυτό το θέατρο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φώς τρία ακόμη ακέφαλα αγάλματα που το κοσμούσαν. Οι αρχαιολόγοι έδωσαν στα τρία αγάλματα ονόματα Μουσών, ρυθμίζοντας έτσι τη σχέση μαζί τους.

Ο προσεκτικός ωστόσο σήμερα επισκέπτης του Μουσείου θα προσέξει πως τα τρία ολόγλυφα περίοπτα αγάλματα έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, που μπορούν πιο καθοριστικά να μιλήσουν για την ταυτότητά τους. Αν τα κοιτάξει κανείς από τα πλάγια βλέπει ότι έχουν κάποια χαρακτηριστική και εύκολα αντιληπτή κλίση προς τα μπροστά, πως είναι κάπως στενά σαν ξόανα και πως το πίσω μέρος τους είναι δουλεμένο μεταγενέστερα από το εμπρόσθιο με χοντρή ξοΐδα.

Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν με ασφάλεια στη σκέψη ότι τα τρία ολόγλυφα αγάλματα ήταν αρχικά μορφές ανάγλυφες, πιθανότατα κοσμούσαν πεσσούς, που στέκονταν ψηλά -γι' αυτό και η κλίση τους προς τα μπροστά- πάνω από μια κιονοστοιχία της Αγοράς ή κι αυτού του Θεάτρου, όπως ακριβώς τα Είδωλα, οι Μαγεμένες (Incantadas) ανάγλυφες πάνω σε πεσσούς μορφές, που κοσμούσαν την κεντρική είσοδο προς την Αγορά της Θεσσαλονίκης […].

Δεν ήταν μόνο τα τρία αυτά αγάλματα, που ξέκρισαν από τους πεσσούς των οι χριστιανοί και στόλισαν το Θέατρό τους αλλά κι αυτή η δέσποινα, ρωμαϊκό κατά βάσιν άγαλμα του 2ου αι., ξαναδουλεύτηκε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Κι άλλο, πορτραίτο κάποιου φιλοσόφου, που δουλεύτηκε ξανά για να γίνει απόστολος και βρέθηκε μέσα στις ακαθαρσίες, που γέμισαν την υπόγεια στοά της Αγοράς στα μεταγενέστερα χρόνια.

Χαράλαμπος Μπακιρτζής, Πεζά κείμενα με τίτλο Αρχαιολογικαί μελέται (έκδ. Β΄ επαυξημ. Άγρα, Αθήνα 1993, σσ. 87, 87-88, 88-89).