ο διάλογος του Κροίσου με τον ελληνικό λόγο

κι εγώ να φτάνω πάντα
την ώρα της θλίψης...*

Γιατί ο δελφικός λόγος, που για πρώτη φορά παρεμβαίνει εδώ μέσα στο ηροδότειο έργο [ενν. στην περίπτωση του Κροίσου], συμφιλιώνοντας τους διχασμένους Λυδούς, διακρίνεται από τον προηγούμενο νοβελιστικό λόγο σαφέστατα, στο μέτρο που προβάλλεται ως λόγος αντικειμενικός και συμβολικά ελληνικός.

Αντικειμενικός από την άποψη ότι περιβάλλεται με κύρος θρησκευτικό και, κρίνοντας δίχως παθολογική προκατάληψη τα νοβελιστικά δρώμενα, τα εντάσσει στην προοπτική της ιστορίας, ακριβέστερα της λυδικής ιστορίας, η οποία συνάπτεται ιδιαίτερα μέσα στο έργο του Ηροδότου με τους Έλληνες της Μικράς Ασίας και των παράλιων νήσων.

Ελληνικός είναι ο δελφικός αυτός λόγος, όχι μόνο και τόσο επειδή προέρχεται από τη μητροπολιτική Ελλάδα, αλλά κυρίως γιατί συνεισφέρει στην πολιτική κρίση των Λυδών μια άλλου είδους ερμηνευτική αρχή που ρυθμίζει τις διαφορές, ξεπερνώντας τον φόνο και τον πόλεμο. Πρόκειται για τον μεταφυσικό και συνάμα ιστορικό λόγο, ο οποίος, όπως προσπάθησα να δείξω στο τρίτο δοκίμιο, ελέγχει και διορθώνει τον νοβελιστικό λόγο ως προς τις τυπικές αμαρτίες του· προπάντων ως προς την αδυναμία του να μετρά κάθε φορά το δραματικό παρόν (στις αιχμές της μεγάλης ευτυχίας όπως και της μεγάλης δυστυχίας) με τα σήματα του παρελθόντος και τις προκαταβολές του μέλλοντος.

Η συμβολική αυτή ταύτιση του δελφικού λόγου με την ελληνική αλήθεια προκύπτει κατά την πορεία της πολιτικής σταδιοδρομίας του Κροίσου μέσα στο ηροδότειο έργο: του λυδού δηλαδή βασιλιά, του οποίου ο κρίσιμος ρόλος ως προς την έχθρα βαρβάρων και Ελλήνων με έμφαση προβάλλεται στην αφετηρία της ηροδότειας ιστορίας, ενώ το τέλος της βασιλείας του πρώιμα προσημαίνεται στον επίλογο ακριβώς της νουβέλας του Κανδαύλη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από όλους τους ασιάτες βασιλείς μέσα στο ηροδότειο έργο μόνος ο Κροίσος ανοίγει και εξελίσσει πραγματικό διάλογο με τους Έλληνες. Από τον διάλογο μάλιστα αυτόν εξαρτάται, όπως το σημείωσα ήδη στο τρίτο δοκίμιο, τόσο ο βαθμός του εξελληνισμού του όσο και η διακριτική αθανασία του. Πάντως ο διάλογος αυτός του Κροίσου με τον ελληνικό λόγο αποδείχνεται μέσα στο πλαίσιο της λυδικής ιστορίας διπλός.

Σε θρησκευτικό επίπεδο ανοίγει με την αποκλειστική εμπιστοσύνη που δείχνει ο Κροίσος προς το δελφικό μαντείο, όταν ετοιμάζει την εκστρατεία του εναντίον του Κύρου· κλείνει με την σωτηρία την οποία προσφέρει ο δελφικός θεός στον ευνοημένο του λυδό βασιλιά, την ώρα ακριβώς που κινδυνεύει η ζωή του επάνω στην πυρά του Κύρου – η σωτήρια μάλιστα παρέμβαση του Απόλλωνα σφραγίζεται και με την προθυμία του μαντείου να λύσει τη μεγάλη και βαθιά απορία του Κροίσου για το αμφίσημο νόημα του επίμαχου αρχικού χρησμού.

Σε ανθρώπινο επίπεδο ο διάλογος του λυδού βασιλιά με τον ελληνικό λόγο εγκαινιάζεται δραματικά στην περίφημη συνομιλία του με τον Σόλωνα και ωριμάζει στοχαστικά πάλι προς το τέλος της λυδικής ιστορίας, όταν ο Κροίσος επάνω στην πυρά αναφωνεί το όνομα του έλληνα σοφού, προκαλεί την περιέργεια του Κύρου και στον συνεχόμενο διάλογο δείχνει πως έχει τώρα υποδεχτεί τη σολώνεια διδαχή της αλήθειας. [...]

[…] ο Κροίσος δεν πρέπει να θεωρείται μέσα στο ηροδότειο έργο μόνο ο μικρασιάτης βασιλιάς που εγκαινίασε ιστορικά την έχθρα Ελλήνων και βαρβάρων· αποδείχνεται ταυτόχρονα και ο μόνος ασιάτης μονάρχης που σταδιακά διδάσκεται την ελληνική λογική και αλήθεια και, όταν έχει αποβάλει τη δεσποτική εξουσία του, αναλαμβάνει να συστήσει το μέτρο αυτό πρώτα στον Κύρο, ύστερα στον Καμβύση.

Δ.Ν. Μαρωνίτης, “Ο κλειστός κόσμος της Ασίας”, στο: Ηρόδοτος. Οκτώ νουβέλες και τέσσερα ανέκδοτα (εισ.-μετ. και πέντε δοκίμια Δ.Ν. Μαρωνίτης, έκδ. Άγρα, Αθήνα 2001, σσ. 238-239, 240).

-----
* Στο motto στιχάκι της Κλεοπάτρας Μακρίδου, εκ της συλλογής Άσμα ερωτικό και πένθιμο (έκδ. Κουκκίδα, Αθήνα 2015, σ. 39).