«ανάγκα και θεοί πείθονται»

Εκτός από ένα ιερό (όπου απαγορευόταν η είσοδος), στον Ακροκόρινθο (Παυσανίας 2,4,6) πουθενά δεν αναφέρεται λατρευτικός τόπος της Ανάγκης, την οποία αναφέρει ο Πλάτων μία μόνο φορά (Πολιτεία 10.616 κ.εξ.) στον μύθο του Ηρός [σημ. το όνομα Ήρ αναφέρεται στην γενεαλογία του Ιησού όπως την δίνει ο Λουκάς (3.28)], γιού του Αρμενίου, που αναστήθηκε δέκα μέρες μετά τον θάνατό του και περιγράφει το τί είδε. «Σαν φώς περιέσφιγγε τον ουρανό, όπως τα σχοινιά των τριήρων, κι από τα άκρα του ήταν τεντωμένη η άτρακτος της ανάγκης γύρω από την οποία περιστρέφονταν όλες οι σφαίρες [ενν. του ουρανού]». [...]

Οι αιώνες δεν δημιούργησαν τέτοια πλάνη για την εβραϊκή μυθολογία, που περιέχει μια σειρά ιστορικών γεγονότων […]. Ακολουθούν τα θαύματα του μάνα και των ορτυκιών, έργα και αυτά, του Γιαχβέ παρ' όλον ότι στην έρημο του Σινά είναι, και τα δύο, φυσικά φαινόμενα. Το μάνα (εβραϊστί μαν) περιγράφεται (Έξοδος ΙΣΤ΄ 3) ωσεί σπέρμα κορίου λευκόν, το δε γεύμα αυτού (γεύση) ως εγκρίς (παξιμάδι) εν μέλιτι.

*

Η περιγραφή της θεοφανείας στο όρος Σινά, όταν ο θεός δίνει τις Δέκα Εντολές στον Μωϋσή (Έξοδος ΙΘ΄ 16...19) είναι συγκλονιστική και μοιάζει με τις εκδηλώσεις του άλλου θεού, του νεφεληγερέτη και υψιβρεμέτη και βαρύκτυπου Δία: «… και εγένοντο φωναί και αστραπαί και νεφέλη γνοφώδης επί όρους Σινά… το όρος το Σινά εκαπνίζετο όλον διά το καταβεβηκέναι επ' αυτό τον θεόν εν πυρί, και ανέβαινεν ο καπνός, ωσεί καπνός καμίνου».

Όπως ο Δίας, ο Γιαχβέ δεν δείχνει το πρόσωπό του, δεν «εμφανίζεται» αλλά «εκδηλώνεται» και όταν υπόσχεται στον Μωϋσή ότι θα τού παρουσιαστεί, τηρεί την υπόσχεσή του αλλά δεν δείχνει το πρόσωπό του. Δείχνει την πλάτη του γιατί δεν μπορεί άνθρωπος ν' αντικρύσει τον θεό κατά πρόσωπο χωρίς να πεθάνει.

*

Μια μορφή θείας εκδηλώσεως υπό το σχήμα νεφέλης [ενν. εν τη ερήμω των εβραίων] αναφέρει ο Ηρόδοτος τις παραμονές της ναυμαχίας της Σαλαμίνας [ενν. το περιστατικό με τον Δημάρατο].

[…] Ο Γιαχβέ φτάνει μέχρι του σημείου να δώσει ανθρώπινη φωνή σε ζώο, στην όνο του Βαλαάμ. Ο προφήτης αυτός έχει εξαιρετική δύναμη και ο εχθρός των Εβραίων, Βαλάκ, τον καλεί να πάει κοντά του και να ρίξει μαύρες κατάρες εναντίον τους. […] Κατάλαβε και πήγε έως τον Βαλάκ, αλλά αρνήθηκε να καταρατεί τον λαό Ισραήλ (Αριθμοί ΚΒ΄ 22).

[…] Περιστατικό παρόμοιο, που να μιλάει ζώο με ανθρώπινη φωνή, δεν νομίζω ότι υπάρχει στην αρχαία ελληνική μυθολογία παρά μόνο στην Ιλιάδα όπου τα άλογα του Αχιλλέα, δώρο του Δία, κλαίνε σαν άνθρωποι. […]

[…]Η Εσθήρ, ευνοουμένη του Ξέρξη, όταν στολίζεται για να πάει να τού προσπέσει και να τον παρακαλέσει ν' ανακαλέσει την διαταγή να γίνει διωγμός των Εβραίων, φοράει το στέμμα της και, Εβραία πιστή, προσεύχεται στον θεό της λέγοντάς του ότι σιχαίνεται τους αλλοφύλους […] οι Εβραίοι εορτάζουν κάθε χρόνο τα Πουρίμ σε ανάμνηση της σωτηρίας τους χάρη στην Εσθήρ. […]

*

Η φύση αυτή καθ' εαυτήν της πολυθεΐας εμποδίζει την ανάπτυξη αιρέσεων στους κόλπους της [ελληνικής] θρησκείας. Οι Πυθαγόριοι, οι Ορφικοί, οι Ελευσίνιοι δεν αποτελούν αιρέσεις αλλά σύνολο μυημένων που, όχι μόνο δεν αμφισβητούν την πολυθεΐα αλλά την κατανοούν πληρέστερα στην αλληγορική της μορφή.

Αντίθετα η αυστηρότητα, η άκρα ακαμψία των επιταγών, ηθικών και λατρευτικών, της Εβραϊκής μονοθεϊστικής θρησκείας, με τις πολλαπλές απαγορεύσεις της και τους καταναγκασμούς της, τους οποίους επιτείνουν στην εφαρμογή τους, οι εκπρόσωποι του ιερατείου, οδηγούν στην διάσπαση των πιστών και την δημιουργία αιρέσεων που έχουν σφοδρές αντιθέσεις μεταξύ τους. Πρώτη και αρχαιότερη αίρεση είναι οι Σαμαρείτες.

Ύστερα υπάρχουν οι Φαρισαίοι με αντιπάλους τους Σαδδουκαίους που δεν πιστεύουν στην ημέρα της Κρίσεως. Υπάρχουν οι Ζηλωταί, οι Χασσιδίμ, οι Ηρωδιανοί, οι Εσσαίοι, οι Γαλιλαίοι, οι Μασβοθαίοι, οι Ελληνιανοί, οι Ημεροβαπτισταί, τέλος οι Χριστιανοί τους οποίους αποκαλούσαν, στα πρώτα μετά Χριστόν χρόνια, Ναζαρηνούς ή Ναζωραίους, εβραϊκά Νοζρίμ. Όλοι όμως μονοθεϊσταί αλλά με διαφορετικές λατρευτικές πράξεις, θυσίες ή προσευχές.

Άγγ. Βλάχος “Προλεγόμενα”, στο Ησιόδου, Θεογονία (εισαγ., μτφρ., σχόλια Στ.& Άγγ. Βλάχου, έκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2000 (2η), σσ. 38-39, 40, 41-42, 44, 45-46). - Τίτλος του παρόντος εκ του ιδίου (ό.π., σ. 38).