για να ζήσει κανείς καλά

[...] Αναφέρομαι στη θέση του Πλάτωνα ότι το αγαθό της ανθρώπινης ζωής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μια στενή σχέση με κάτι υπέρτερο σε αξία, το οποίο βρίσκεται έξω από εμάς.

Για να ζήσει κανείς καλά πρέπει να βρίσκεται στη σωστή ψυχολογική κατάσταση και η τελευταία συνίσταται σε μια δεκτικότητα ως προς τα αντικείμενα αξίας τα οποία υπάρχουν ανεξάρτητα από εμάς.

Εάν κάποιος αγνοεί αυτά τα αντικείμενα και είναι αφοσιωμένος στην απόκτηση ισχύος, τη συσσώρευση πλούτου ή την ικανοποίηση των ερωτικών του ορέξεων, τότε όχι μόνο θα γίνει επικίνδυνος για τους άλλους, αλλά δεν θα καταφέρει να κατακτήσει το δικό του καλό.

Οι ψυχολογικές δυνάμεις οι οποίες οδηγούν στην αδικία όταν γίνουν ισχυρές, είναι δυνάμεις που πρέπει σε κάθε περίπτωση να χαλιναγωγούμε για δικό μας καλό, επειδή όταν γίνουν πολύ ισχυρές αμβλύνουν την ικανότητά μας να αποκτήσουμε τα πιο πολύτιμα αγαθά.

*

[...] ο φιλόσοφος ορίζεται ως εκείνος που το πάθος του για μάθηση εξελίσσεται σε έρωτα για αφηρημένα αντικείμενα όπως το Ωραίο, το Αγαθό, η Δικαιοσύνη, κτλ. (474c-476c). Από τη στιγμή που εισαγάγει αυτή την αντίληψη για το ποιόν τού φιλοσόφου, ο Πλάτων μάς γνωστοποιεί ότι η φιλοσοφική ζωή είναι ανώτερη κάθε άλλης, ακριβώς λόγω τής σχέσης τού φιλοσόφου με αυτά τα αφηρημένα αντικείμενα.

Εκείνοι οι οποίοι αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν την ύπαρξη των Ιδεών ζούν μια ζωή που μοιάζει με όνειρο, καθώς αποτυγχάνουν να συνειδητοποιήσουν ότι τα υλικά αντικείμενα τα οποία αντιλαμβάνονται με τις αισθήσεις δεν είναι παρά ομοιώματα άλλων αντικειμένων (476c-d). Στο όνειρο συγχέουμε τα είδωλα των αντικειμένων με τα ίδια τα αντικείμενα.

Ο Πλάτων ισχυρίζεται ότι οι μη φιλόσοφοι διαπράττουν ένα παρόμοιο σφάλμα, καθώς ταυτίζουν τα όμορφα πράγματα που βλέπουν με αυτό που είναι πραγματικά η ομορφιά. [...]

*

[...] Ο Πλάτων εξισώνει την υγεία, την καλή κατάσταση του σώματος, με μια ορισμένη αρμονία μεταξύ των συστατικών του στοιχείων και υποστηρίζει ότι η δικαιοσύνη, η καλή κατάσταση της ψυχής, επίσης συνίσταται σε μια ορισμένη αρμονία μεταξύ των μερών της.

Όλα αυτά μάς υποβάλλουν τη σκέψη ότι για τον Πλάτωνα το καλό κάθε πράγματος το οποίο ανήκει σε ένα ορισμένο είδος είναι η αρμονία ή η αναλογία που αρμόζει στα πράγματα αυτού του είδους.

Σύμφωνα με την παραπάνω πρόταση, το αγαθό των Ιδεών συνίσταται στο γεγονός ότι έχουν ένα είδος αρμονίας, ισορροπίας ή αναλογίας, ενώ η ανωτερότητά τους έναντι όλων των άλλων πραγμάτων συνίσταται στο γεγονός ότι το είδος της τάξης που έχουν, τούς προσδίδει έναν μεγαλύτερο βαθμό αρμονίας από κάθε άλλο τύπο αντικειμένου.

Ο Πλάτων σαφώς θεωρεί ότι οι Ιδέες επιδεικνύουν το ύψιστο είδος εύτακτης ρύθμισης. Λέει ότι ο φιλόσοφος αποστρέφει το βλέμμα του από τις γεμάτες συγκρούσεις ανθρώπινες υποθέσεις και το κατευθύνει σε οντότητες αμετάβλητες και τακτοποιημένες (τεταγμένα, 500c2).

Μελετώντας τη θεία τάξη (κόσμω, c4), η ψυχή τού φιλοσόφου γίνεται όσο πιο τακτοποιημένη και θεϊκή μπορεί να γίνει μια ανθρώπινη ψυχή (c9-d1). Ακόμα και οι ωραίες μορφές που επιδεικνύει ο νυχτερινός ουρανός υστερούν μπροστά στην αρμονία που είναι παρούσα στα πραγματικά σχήματα και στους αριθμούς, αφού η υλικότητα των άστρων καθιστά την απόκλιση αναπόφευκτη, ενώ το άυλο των Ιδεών εξασφαλίζει ότι οι τακτοποιημένες τους διατάξεις δεν πρόκειται να αλλοιωθούν ποτέ (529c7-530b4). [...]

*

[...] Επομένως, είναι σαφές ότι όταν οι φιλόσοφοι κυβερνούν, δεν σταματούν να κοιτάζουν ή να μιμούνται τις Ιδέες. Η μιμητική τους δραστηριότητα δεν είναι πλέον μόνο θεωρητική. Αντιθέτως, αρχίζουν να δρούν με τρόπο ο οποίος φέρνει στην πόλη αρμονία, αρμονία η οποία αποτελεί ομοίωμα τής αρμονίας των Ιδεών.

Επιπλέον, εάν αρνούνταν να κυβερνήσουν, θα επέτρεπαν να αυξηθεί η αταξία στην πόλη. Εάν κάποιος φιλόσοφος απέφευγε τις ευθύνες του και άφηνε τούς υπόλοιπους να κάνουν περισσότερα απ' όσα τούς αναλογούν, θα υπονόμευε ένα ακριβοδίκαιο σύστημα καταμερισμού ευθυνών. Η τάξη η οποία θα άρμοζε στην κατάστασή τους θα υπονομευόταν.

Επομένως, η αμέλεια ενός μεμονωμένου φιλοσόφου ή μιας ομάδας φιλοσόφων να κυβερνήσουν θα έφερνε μια ορισμένη δυσαρμονία στον κόσμο: Σχέσεις οι οποίες αρμόζει να επικρατούν μεταξύ των ανθρώπων θα παραβιάζονταν. Προκαλώντας μια τέτοια δυσαρμονία, ο φιλόσοφος θα έπαυε από μια άποψη να μιμείται τις Ιδέες. Θα θεωρούσε την τάξη η οποία αρμόζει να επικρατεί μεταξύ των Ιδεών, αλλά θα διατάρασσε έτσι την τάξη η οποία αρμόζει να επικρατεί μεταξύ των ανθρώπων. [...]

Κάποιος που είναι πρόθυμος να πράξει ό,τι τού αναλογεί σε μια δίκαιη κοινωνική τάξη και που η προθυμία του προκύπτει από μια πλήρη κατανόηση τού τί είναι η δικαιοσύνη, θα δεί την κοινότητα στην οποία ανήκει σαν ένα τακτοποιημένο όλον, σαν το εγκόσμιο ανάλογο τού αλλόκοσμου βασιλείου των αφηρημένων αντικειμένων με τα οποία είναι ερωτευμένος.

Όταν δρά δίκαια και κάνει ό,τι τού αναλογεί, βλέπει τον εαυτό του ως συμμέτοχο σε μια κοινωνική δομή η οποία προσεγγίζει την αρμονία των Ιδεών και άρα αντιλαμβάνεται ότι δρώντας δίκαια υπηρετεί και το δικό του καλό.

Με τη σύνδεση ανάμεσα στην κοινωνική αρμονία και την αρμονία των αφηρημένων αντικειμένων, ο Πλάτων παρέχει μια εξήγηση για τη θετική έλξη που θα έπρεπε να μάς ασκεί η δικαιοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις. [...]

σημ 31.: [...] Σύμφωνα με [μία] ανάγνωση [ενν. του Nicholas White], όταν ο δίκαιος άνθρωπος βασανίζεται στον τροχό, βρίσκεται τη στιγμή εκείνη σε χειρότερη μοίρα από τον άδικο ο οποίος απολαμβάνει μια δόξα που δεν αξίζει. Αυτή η θέση δεσμεύει τον Πλάτωνα στην άποψη ότι αν ο δίκαιος άνθρωπος πεθάνει στον τροχό, και άρα δεν υπάρχει γι' αυτόν η μακροπρόθεσμη προοπτική, τότε, παρά το γεγονός ότι επέλεξε την καλύτερη στρατηγική, η ζωή του είναι χειρότερη από τις ζωές κάποιων αδίκων.

Richard Kraut, Η υπεράσπιση της δικαιοσύνης στην Πολιτεία του Πλάτωνα (μτφρ. Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, έκδ. Οκτώ, Αθήνα 2013, σσ. 57, 22-23, 37-39, 54-55, 55-56, 77).