στο άγιον όρος

'Ολο το δωμάτιο [τραπεζαρία ιδιόρρυθμου μοναστηριού] ήταν φωταγωγημένο με λαμπάδες και καντήλια. Παρατήρησα πως οι συνδαιτημόνες είχαν καθήσει σύμφωνα με μια τάξη αυστηρά καθορισμένη. Στη μια άκρη, ακριβώς πλάι στην αψίδα, σε δυο τραπέζια το ένα απέναντι στο άλλο ήταν θρονιασμένοι ο ηγούμενος και οι επιστάτες. 'Ερχονταν κατόπιν οι μοναχοί της Λαύρας, κι έπειτα, στα πλαϊνά τραπέζια, οι ερημίτες κι όσοι μόναζαν σε σκήτες που υπάγονται στη Λαύρα. Τέλος, κοντά στην είσοδο, οι εργάτες που δούλευαν εδώ, οι περαστικοί λαϊκοί και οι ξένοι μουσαφίρηδες. Από τη θέση που καθόμουν, είδα ότι το φως των λαμπάδων και των καντηλιών αναδείκνυε παράξενα τα πρόσωπα των αγίων, καθώς έπεφτε πάνω στις τοιχογραφίες. Το χρυσό τους φωτοστέφανο, η μαύρη χαρακιά που όριζε τα μάτια και τα μάγουλά τους, η μακριά άσπρη γενειάδα τους εξείχαν από το σκούρο φόντο των τοίχων. Καθώς είναι πάντα ζωγραφισμένοι κατά πρόσωπο, στοιχημένοι σ' ένα είδος ιερής παραβολής, κάτω απ' αυτό το φωτισμό, είχαν την όψη άγρυπνων μαρτύρων, προγόνων που συμμετείχαν κι αυτοί στο επίσημο γεύμα. Εκεί ανακάλυψα μια πλευρά της βυζαντινής τέχνης που σπάνια περνάει απ' το μυαλό. Είναι ολοφάνερο πως αυτές οι μορφές δε βρίσκονταν εκεί για να διακοσμήσουν, αλλά για ν' αποδείξουν την ύπαρξη υποδειγματικών προγόνων, για να καταργήσουν την επίπλαστη διάρκεια των αιώνων χάρη στην έμμονη διαχρονική παρουσία τους. Και ξεπρόβαλαν ξαφνικά ανάμεσά μας, σαν στην άκρη αιωνόβιου δάσους, ανάδυση φεγγοβόλων μαρτύρων. Τότε συνειδητοποίησα ότι αυτή η παρέλαση άγρυπνων μαρτύρων, φερμένων απ' τα σκοτάδια του παρελθόντος, διέλυε το μύθο που θέλει τη βυζαντινή τέχνη στερεότυπη, τέχνη της ακινησίας.

Jacques Lacarriere, Το ελληνικό καλοκαίρι. Μια καθημερινή Ελλάδα 4000 ετών (μτφρ. Ι. Χατζηνικολή, έκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα 1980, σ. 69).