άφετε τα παιδία ελθείν πρός με

Ο Χριστός περικυκλώθηκε από νέους, ενδιαφέροντες ανθρώπους, όμως πολύ περισσότερο αγαπούσε τα παιδιά. «Αφήστε τα παιδιά να έρθουν σε μένα», έλεγε, «αυτών είναι το βασίλειο των ουρανών».

Ο Ινδός μοναχός Βούδας μάζευε γύρω του γέρους, στους οποίους μπορούσε πιο εύκολα να εγχέει το μίσος προς τη ζωή. Ο Χριστός, αντίθετα, χαιρόταν με τα παιδιά, αυτούς τους εκπροσώπους και πρωτοπόρους της μέλλουσας ζωής. Επάνω στα παιδιά θα μπορούσε ιδανικά να εφαρμοστεί η επαναστατική του παιδαγωγική.

αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς (1881-1956), «Εκκλησία και επαναστατική παιδαγωγική», στο: Αργά βαδίζει ο Χριστός (μτφρ. Σβ. Πέτσιν, Ηλ. Σαραγούδας, Ν. Σαραγούδα-Πέτσιν, έκδ. Εν πλώ, Αθήνα 2008 (2009 3η), σσ. 45-46).

εξήρανας πέλαγος

ταις των δακρύων επιρροαίς, 

το των ηδονών ολοσχερώς, 

Πάτερ εξήρανας πέλαγος... *

Τη ΚΣΤ' του αυτού μηνός, μνήμη του μεγάλου σεισμού.

Ούτος γέγονεν εις τα τελευταία της βασιλείας Θεοδοσίου του νέου, υιού Αρκαδίου και Ευδοξίας, 
ημέρα Κυριακή, ώρα δευτέρα της ημέρας,
και κατέπεσον υπό του σεισμού τα τείχη της πόλεως, και μέρος πολύ των οικημάτων,
κατ’ εξαίρετον δε από των Τρωαδησίων εμβόλων, έως του χαλκού Τετραπύλου.
Και επεκράτησεν ο σεισμός μήνας τρεις∙
ένθα ο βασιλεύς λιτανεύων πανδημεί, μετά δακρύων έλεγε∙

Ρύσαι ημάς, Κύριε, της δικαίας σου οργής, και των παραπτωμάτων ημών
διά της μετανοίας∙
εσάλευσας γαρ την γην, και συνετάραξας αυτήν, διά τας αμαρτίας ημών,
του δοξάζειν σε τον μόνον αγαθόν και φιλάνθρωπον Θεόν ημών.

Εκ του Συναξαρίου μηνός Ιανουαρίου του περιεχομένου στο οικείο Μηναίον.


------ 
* Το motto δε, στίχος εκ της ε' ωδής του κανόνος του όρθρου της εορτής του Εφραίμ του Σύρου μεθαύριο (ΚΗ' Ιανουαρίου).

πρακτικός Μοναχός

Ερωτήθη [κάποτε ένας πρακτικός Μοναχός] από ένα νέο Μοναχό πολύ προοδευμένο: - Ο νούς μου, Γέροντα, κινείται μόνος του στην ευχή όχι μόνον την ημέρα, αλλά και όταν κοιμάμαι ακόμη∙ ξυπνώ πολλές φορές, και πράγματι, χωρίς να γίνη διακοπή, συνεχίζεται και η επίλοιπη ευχή. Μήπως είναι πλάνη;

Απεκρίθη:

- Πλάνη δεν είναι, αδελφέ, αλλά ούτε και δικό σου είναι. Είναι δώρο του Θεού, και θα πρέπη να Τον ευχαριστήσης, αλλά και να Τον παρακαλέσης να το δώση και σε άλλους που είναι καλύτεροί σου. Να λες στον Θεό: «Θεέ μου, εάν εμένα δεν με σιχάθηκες και μού έδωσες θείο δώρο, θα πρέπη να δώσης και σε όλα τα πλάσματά Σου που είναι πολύ καλύτεροί μου».

*

Ερωτήθη κάποτε: - 'Οταν πήγαινα στο Πανεπιστήμιο, Πάτερ, μπορούσα να παρακολουθήσω την πρόοδό μου από τους βαθμούς. Εδώ στην Πνευματική ζωή, δεν ξέρω πού βρίσκομαι.

Απεκρίθη:

- Μπορείς και εδώ να την παρακολουθήσης από τους λογισμούς σου. Εάν περνούν συνέχεια κακοί λογισμοί, και τούς διώχνης, και πάλι έρχωνται, και πάλι τούς διώχνης πρέπη να γνωρίσης τότε ότι πέρασες στον χώρο της μετανοίας και αγωνίζεσαι. Εάν περνούν άλλοτε κακοί, και τούς διώχνεις, και άλλοτε καλοί, εάν οι κακοί είναι μηδέν, οι δε καλοί είναι δέκα, ανάλογα με τις μονάδες μπορείς να βγάλης τον βαθμό. 'Οταν βλέπης επί παραδείγματι ότι οι κακοί λογισμοί λιγοστέψανε, και περισσότεροι είναι οι καλοί, γνώριζε ότι έχουν μειωθή τα μηδενικά και έχουν αυξηθή τα δεκάρια, και έχει καλυτερεύσει ο βαθμός σου. 'Οταν παύσουν να περνούν κακοί λογισμοί, και μόνον καλοί περνούν, τότε γνώριζε ότι έχει γίνει η κάθαρση, έχει καθαρισθή η καρδιά σου, το σπήλαιο, και έχει μεταβληθή σε Σπήλαιο της Βηθλεέμ.

Γέροντος Παϊσίου αγιορείτου, Επιστολές (από την Γ' επιστολή: «Πνευματικά βότανα», έκδ. Ι.Ησυχ. Ευαγγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, Σουρωτή Θεσ/νίκης 1994, σσ. 168, 170).

το γλυκό όνομα του Ιησού

'Οτε τη Επιφανεία σου εφώτισας τα σύμπαντα, 

τότε η αλμυρά της απιστίας θάλασσα έφυγε... *

'Οσοι δεν φρενάρουν την καρδιά τους από τις υλικές επιθυμίες, τις μη απαραίτητες, - ούτε κάν λόγος γίνεται για σαρκικές επιθυμίες - και δεν συμμαζέψουν τον νού τους μέσα στην καρδιά, για να δοθούν όλα μαζί με την ψυχή στον Θεό, αλλά τα αφήνουν αδέσποτα, διπλή δυστυχία τούς περιμένει.

*

Το ακάθαρτο πνεύμα, φυσικά, δεν βγάζει στην φόρα τις αρετές των ανθρώπων αλλά τις αδυναμίες τους. Οι ελευθερωμένοι όμως άνθρωποι από τα πάθη τους, επειδή δεν έχουν κακία, το κακό το διορθώνουν με καλοσύνη. Εάν ιδούν καμιά φορά κάπου λίγη ακαθαρσία που δεν καθαρίζεται, την σκεπάζουν με [ταφό]πλάκα, για να μην αηδιάση και ο άλλος που θα την έβλεπε. Ενώ εκείνοι που ξεσκαλίζουν σκουπίδια, μοιάζουν με τις κότες...

Γέροντος Παϊσίου αγιορείτου, Επιστολές (από την Β' επιστολή: «Μικρή ευλογία από λίγους «ξηρούς καρπούς»», έκδ. Ι.Ησυχ. Ευαγγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, Σουρωτή Θεσ/νίκης 1994, σσ. 154, 135-136).



----- 
* Στο motto στιχάκι εκ της Υπακοής των Φώτων.

αίσθημα επιφανείας

Σκύβεις να περάσει η έπαρση του άλλου

και η καρδιά ματώνει∙

χαμηλώνεις ν' αγκαλιάσεις τη φτώχεια του

και η ψυχή μεστώνει.*

Η αρετή της φτώχειας και το αίσθημα της επιφανείας (δές το εδωδά)

κυρ Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης 

για τα εικοσάχρονα του γέροντος (+13.01.1993). Ο ίδιος. 

----- 
* Το motto εκ του Πάνου Λιαλιάτση, από το ποίημα «Ταπείνωση», της συλλογής «Λογισμοί λανθάνοντες και δάκνοντες», περιεχόμενη στον τόμο Ποιήματα 1965-1995 (έκδ. Ελλέβορος, 'Αργος 2002, σ. 83).

ος νυν ορχηστών πάντων αταλώτατα...

γρήγορα στο Δέντρο σου ανεβαίνεις 

 και αναδασώνεσαι *

Το 1871, σε υστερογεωμετρικό τάφο (που χρονολογείται δηλαδή ανάμεσα στο 760-700 π.Χ.) του αρχαίου Διπύλου (Κεραμεικός) βρέθηκε μία πήλινη οινοχόη (είδος αγγείου), η οποία έφερε στον ώμο εγχάρακτη επιγραφή. Χρονολογείται στα έτη 750-735 π.Χ. και εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η επιγραφή αποτελείται από 47 γράμματα και διαβάζεται από δεξιά προς αριστερά. Σχετίζεται με τον χορό και συγκεκριμένα με την απόδοση του αγγείου ως επάθλου σε όποιον χορευτή χορέψει καλύτερα.

Η επιγραφή είναι η εξής: «ΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΗΣΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΑΤΑΛΩΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟΥΤΟ ΔΕΚΑΝ ΜΙΝ» (όποιος τώρα από τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη και δροσιά, αυτός –ο καλύτερος- ας πάρει τούτο το αγγείο), ή «ΤΟΥΤΟ ΕΚΛΥΜΗΝ» (αυτόν θα αφήσω ελεύθερον), ή «ΤΟΥΤΟ ΔΕΙΚΝΥΜΙΝ» (αυτό το αγγείο καταδεικνύει τον καλύτερο χορευτή), ή «ΤΟΔΕ Κ Ν (ΕΣΤΕ/ΕΣΤΩ)» (γι' αυτόν ας είναι αυτό το αγγείο). Οι διαφορετικές εκδοχές οφείλονται στη φθορά του αγγείου.

Οι περισσότεροι μελετητές δέχονται πως η οινοχόη αυτή αθλοθετήθηκε για τον καλύτερο χορευτή κάποιου χορού ή επίδειξης, και τον συνόδευσε μετά τον θάνατό του στον τάφο ως κτέρισμα (ταφικό αφιέρωμα) στην περιοχή του Κεραμεικού. Η αρχαιότερη αναμφισβήτητα μαρτυρία αλφαβητικής γραφής, η εγχάρακτη αυτή επιγραφή στον ώμο της οινοχόης, δείχνει την παλαιότητα του χορού ως εκδήλωσης κοινωνικής και τη σημασία του σε σχέση με τα δεδομένα και ζητούμενα της εποχής.

Β. Πανάγου – Μιχαλακάκη, Αρχαία όρχηση (χ.χ).


----- 
* Στο motto δίστιχο του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, από την συλλογή Mater Dolorosa (έκδ. Το δίγαμμα, Αθήνα 2005, σ. 49).

οι Βυζαντινοί αδιαφορούσαν για το σώμα;

Δεκέμβριος απογεύματος μού κλείνει μάτι 

στο Πυράγκαθο φωτιές ελεεινό κρεβάτι. *

Συνήθως η βυζαντινή ζωγραφική κατηγορείται για την υποβάθμιση του σώματος χάριν μιάς υπερεκτίμησης του πνεύματος. Και συχνά έγκριτοι βυζαντινολόγοι υποστηρίζουν ότι, λόγω ιδεολογικών προϋποθέσεων, οι Βυζαντινοί αδιαφορούσαν για το σώμα και την ύλη, προβάλλοντας το πνεύμα κυρίως και την ασκητικότητα η οποία αντιμάχεται δήθεν το σώμα. Η οπτική αυτή ευτυχώς δεν δικαιώνεται από τη ζωγραφική των Βυζαντινών.

Στις ζωγραφιές του Μυστρά, τις οποίες τώρα θαυμάζουμε, το σώμα δεν μοιάζει περιφρονημένο. Ο Χριστός, οι άγιοι, οι άγγελοι έχουν κορμί γεμάτο πλαστικότητα, που έντονα προβάλλει πίσω από τα ενδύματα, στα οποία τα λάματα συναντώνται σε υπέροχους ρυθμικούς σχηματισμούς για να αποδώσουν τον υποκείμενο όγκο. Κι ακόμη περισσότερο, οι άγιοι όχι μόνον έχουν σώμα αλλά και ό,τι κάνουν το κάνουν με το σώμα. Οι σκέψεις, οι αγάπες τους, η κατάσταση της καρδιάς τους γίνεται σώμα. 'Ετσι οι άγγελοι τσακίζουν στα δυό, για να αποδώσουν τον σεβασμό τους∙ ο Χριστός σμικρύνεται για να δείξει την ταπείνωσή Του∙ ο Πρόδρομος χορεύει, επιμηκύνεται σκύβοντας για να φτάσει τον Χριστό.

Με το σώμα λοιπόν εκφράζεται η κατάσταση της ύπαρξης και η ενέργεια. Το σώμα δεν απουσιάζει, δεν είναι το απορριπτέο, ακάθαρτο στοιχείο, που πρέπει να απορριφθεί προκειμένου το πνεύμα να ελευθερωθεί. Αντίθετα, οι άγγελοι «σωματοποιούνται» και η κατάσταση της ύπαρξης πραγματώνεται στο σώμα και διά του σώματος γίνεται κοινωνίσιμη στον πιστό θεατή. Το σώμα λοιπόν γίνεται τόπος και τρόπος έκφρασης της ύπαρξης και συμμετέχει ενεργά ως στοιχείο αδιάσπαστο του ανθρώπου.

Βλέπουμε εδώ πώς οι βυζαντινοί ζωγράφοι, ως φορείς του ήθους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δεν κομματιάζουν τον άνθρωπο απορρίπτοντας το σώμα του, και ακόμη βλέπουμε με πόσο ρεαλισμό περιγράφουν τον άνθρωπο, όχι απλώς ως φορέα θρησκευτικών ιδεών αλλά ως ύπαρξη που εμπειρικά μετέχει στη ζωή του Χριστού και εφράζει την εμπειρία αυτή μέσα από την ενέργειά του και τις πράξεις του.

Γιώργος Κόρδης, Μυστράς. Τότε που οι εικόνες... Μια περιήγηση στις τοιχογραφίες των εκκλησιών του (έκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2012, σσ. 60-61). Απ' αφορμή την τοιχογραφία της Βαπτίσεως στην Οδηγήτρια («Αφεντικό»).




----- 
* Στο motto, όμως, το «δίστιχο συμβάν» του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, από τα «Ζωΰφια ζωής» της συλλογής Ο αρχαίος αγροφύλαξ (έκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2007, σ. 74). Γραμμένο στην Υπεράγαθο, 4.12.2005.

νάϊ

λόγος γαρ σος, [μεγ]Αλέξανδρε, άρτος εστί καθαρώτατος... *

Νάϊ, νάϊ, γλυκύ.

Νάζι – κατά έν ζήτα ελαττούται.

Αύρα, ουρανός, άσμα γλυκερόν, μελιχρόν, αβρόν, μεθυστικόν.

Νάϊ, νάϊ.

Κατά δύο κοκκίδας, διαφέρει δια να είναι το Ναί, οπού είπεν ο Χριστός.

Το Ναί το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το Ναί το φιλάνθρωπον.

Κάτω εις το βάθος, εις τον λάκκον, εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα, ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτύλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος.

μεγΑλέξανδρος ο Παπαδιαμάντης επονομαζόμενος, Ο ξεπεσμένος δερβίσης (1896).

*

όλο το πένθος το σηκώνουν οι ελιές...

π. Παναγιώτης Καποδίστριας

----- 
Ως άνω, εμβόλιμο στιχάκι του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, δίκην επιτυμβίου, χαρισμένο απ' εμέ στον όντως μεγΑλέξανδρον. Παρμένο από το ποίημα «Ξένες γλώσσες», το οποίο περιέχεται στα «Ζωΰφια ζωής», της συλλογής Ο αρχαίος αγροφύλαξ, γραμμένο την 'Ανοιξη του 2005 (έκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2007, σ. 69). 

* Το motto, όμως, στίχος εκ της γ' ωδής του Κανόνος του 'Ορθρου εκ των υμνογραφικών σχεδιασμάτων των Παπαδιαμαντείων, ήτοι της ακολουθίας στον άγιο, ποίημα του ελαχίστου εν Αναγνώσταις Παντελεήμονος, τουπίκλην Κεχριαίου (έκδ. ΕΛΙΑ, Αθήναι 1981). 

Ενδιαφέρει απ' ανάμεσα και το δοκίμιο "Η Ρωμηοσύνη του Παπαδιαμάντη", του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, δημοσιευμένο εδωδά.