κανακαριά

Δια την τοιαύτην απλοποίησιν [της ακολουθίας του γάμου]

ανάγκη είναι να αφαιρεθούν τα εξής στοιχεία: 4ο) Ο ιερός χορός,

διότι αποτελεί μεταγενεστέραν λαϊκήν προσθήκην.*

Συχνός ήταν ο κανόνας μεταβίβασης του μητρικού σπιτιού της Χώρας στην πρωτότοκη κόρη και του πατρικού σπιτιού της υπαίθρου στον πρωτότοκο γιο. Η πρωτότοκη κόρη έπαιρνε το οικογενειακό σπίτι με όλα τα έπιπλα και το ένα τρίτο τουλάχιστον της μητρικής περιουσίας. Τα υστερότοκα κορίτσια έπαιρναν μικρότερα μερίδια από την περιουσία της οικογένειας, ενώ φαινόμενο που απαντάται σε μερικά νησιά του αιγαιακού χώρου είναι ο αυτοπροικισμός τους.

Δεν πρέπει όμως να ταυτίσουμε το παραπάνω έθιμο με αυτό της κανακαριάς και του κανακάρη στην Κάρπαθο, κατά το οποίο ο πρωτότοκος κληρονομούσε όλη την πατρική περιουσία και η πρωτότοκη κόρη όλη τη μητρική. Αυτή η πρακτική, που εξέφραζε έναν αμυντικό μηχανισμό συγκέντρωσης και διατήρησης των οικονομικών/περιουσιακών δυνάμεων της οικογένειας, αποδοκιμαζόταν από την Εκκλησία κατά το παρελθόν ως εξοντωτική και άδικη για τα υπόλοιπα παιδιά. Γι’ αυτό και η τελευταία έπαιρνε σχετικά μέτρα με την έκδοση εγκυκλίων και παρενέβαινε στη διευθέτηση κληρονομικών διαφορών, ενώ συχνή ήταν και η ανάμιξη του καδή, του μουσουλμάνου ιεροδικαστή.

Πάντως και στις δύο περιπτώσεις εκφράζεται μια αξιοπρόσεκτη τάση που παρατηρείται στις Κυκλάδες (Νάξο, Μύκονο, Κέα, Πάρο, Σαντορίνη, Σίφνο) και στα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου (Κάσο, Κάρπαθο, Τήλο, Νίσυρο), αλλά και στη Λέσβο και τη Σκόπελο, που επισφραγιζόταν και με την παράλληλη ανάλογη ρύθμιση συμβολικού χαρακτήρα, την ονοματοδοσία. Η μεταβίβαση των αγαθών με μια προκαθορισμένη σειρά σε κάθε νεότερη γενιά γινόταν με βάση τον κανόνα της μεταβίβασης των ονομάτων: ο πρωτότοκος γιος έπαιρνε το όνομα του πατρικού παππού και η πρωτότοκη κόρη το όνομα της μητρικής γιαγιάς, στρατηγική που έδινε κοινωνική υπόσταση στη συνέχεια των γενών και από τις δύο πλευρές.

*

Λαϊκός πολιτισμός – εθιμικό δίκαιο Καρπάθου

[...] Παλαιότερα οι κοινωνικές σχέσεις και η κοινωνική διαστρωμάτωση καθώς και η οικονομική εξέλιξη του νησιού καθορίζονταν σε μεγάλο βαθμό από το κληρονομικό εθιμικό δίκαιο, και ειδικότερα το έθιμο της κανακαριάς. Το έθιμο κωδικοποιήθηκε από τη γενική συνέλευση των κοινοτήτων της Καρπάθου σε ένα γραπτό κείμενο που συντάχτηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1864 στο Απέρι.

Σύμφωνα με αυτό, η περιουσία των γονέων μεταβιβαζόταν ακέραια μόνο στα πρωτότοκα παιδιά, του πατέρα στον πρωτότοκο γιο και της μητέρας στην πρωτότοκη κόρη. Τα υπόλοιπα αδέρφια δεν είχαν δικαίωμα να εγείρουν οποιαδήποτε αξίωση σε αυτήν, εκτός και αν επρόκειτο για κτήματα ή αντικείμενα που είχαν αγοραστεί από τους γονείς, χωρίς να τα έχουν κληρονομήσει. Απαραίτητη προϋπόθεση για να κληρονομήσουν ο κανακάρης ή η κανακαρά ακέραια την περιουσία ήταν να φέρουν το όνομα του παππού ή της γιαγιάς αντίστοιχα. Στόχος του εθίμου ήταν η διάσωση του ονόματος και η αποφυγή του κατακερματισμού της περιουσίας.

Oι πρωτότοκοι, κανακάρηδες και κανακαρές, ως κάτοχοι της γης, αποτελούσαν το ανώτερο κοινωνικό στρώμα της καρπάθικης κοινωνίας.

Λεπτομέρειες για το οικογενειακό δίκαιο, τον γάμο και την μεταβίβαση της περιουσίας, τον κανακάρη και την κανακαρά! Στοιχεία ειλημμένα εκ της Πολιτιστικής Πύλης του Αρχιπελάγους του Αιγαίου. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - ειδικώς για το Αιγαίο, απ' εδωδά κι εδωδά ειλημμένο, όπου παραδίδονται και τα ονόματα των συντακτών των εν λόγω άρθρων.

Για την περίπτωση της Καρπάθου, πρόσθετα εδωδά! 

Εκτενής σχετική ανάλυση αναρτήθηκε από τον Γιώργο Καψωμένο στις 28 Φεβρουαρίου 2008 στην προσωπική του ιστοσελίδα: «Κοινωνική Πραξεολογία. Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Φιλοσοφία, Πολιτική», εδωδά. 

Άλλωστε,

ο κανακάρης κληρονομούσε ολόκληρη την οικογενειακή περιουσία που προερχόταν από κληρονομία από την πλευρά του πατέρα, και η κανακαρά από την πλευρά της μητέρας αντίστοιχα. Τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας μοιράζονταν, μαζί και με τον κανακάρη, την οικογενειακή περιουσία που προερχόταν από αγορά. [...] ο κανακάρης παντρευόταν υποχρεωτικά κανακαρά.

στην ενιαύσια μνήμη 

του ποιητού Β.Ν. Μπόνου (1933-30.6.2015)

που μού πρωτομίλησε για αυτήν!

----- 
* Στο motto μία σημείωση-πρόταση πάνω στην ιερολογία του γάμου, εκ του Νέναντ Μιλόσεβιτς, Η θεία Ευχαριστία ως κέντρον της θείας λατρείας. Η σύνδεσις των μυστηρίων μετά της θείας Ευχαριστίας (έκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2001, σσ. 212, 213).-

του γαρ πυρός η φύσις

εσυ πηγες στον πολεμο, δεν θα γυρισεις

εγω

εγινα δασος απο παρεστιγμενα ογδοα

και

η Γη

εχει μόνο εναν φυσικο δορυφορο,

το κυκλαμινο.*

[...] του γαρ πυρός η φύσις, ανωφερής εστι
και προς το ύψος αεί άλλεται,
κάν μυρία βιάση τις αυτό και καταναγκάση, ουκ ανάσχοιτο της κάτω φοράς·
πολλάκις γουν δάδα ημμένην λαβόντες, και κατά κεφαλής κλίναντες,
του πυρός την ορμήν κάτω νεύσαι ουκ ηναγκάσαμεν·
αλλά και ούτως άνω τρέχει, και προς το ύψος κάτωθεν επείγεται.

αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις τους Ανδριάντας (εκ της συλλογής Θηκαρά και δη Θεοδούλου Μοναχού, Ανθολόγιον περί των 'Υμνων Ι' - έκδ. Ι.Μ. Παντοκράτορος, 'Αγιον 'Ορος 2008, σ. 527).

----- 
* Το motto by deneisaidentro.-

Θεότητος γαρ έκκριτον γνώρισμα, το προλέγειν ασφάλτως...

Ο λογισμός μου του πτωχού άσφαλα επρομήνα

να απολέσω την ψυχήν... *

ο λόγος δια μέσου του οποίου είναι δυνατός ο έλεγχος 

των δεδομένων της εμπειρίας, δεν είναι άσφαλτος... **

καὶ ἄσφαλτος ἦν αὐτοῖς ὁ πηλός... ***

Ημείς δε, επί τον τελειότερον σκοπόν αναπέμποντες και το κεφάλαιον τούτο, και ευθυμίαν τοις εντευξομένοις παρέχοντες, και πλείονα τον ορθόδοξον ζήλον εμβάλλοντες, φαμέν, ότι Ως ουδεμία κοινωνία φύσεως κτίσματι προς την άκτιστον φύσιν εστίν, ούτως ουδέ χρηματισμού.

Ο μεν γάρ αγγέλλει, ό δ' αν ουκ ειδώς υπό του αγίου Πνεύματος ειπείν ενεργηθείη· και εντεύθεν αυτώ άγγελος τούνομα· το δε άγιον Πνεύμα, άτε πάντα ειδός τα του Θεού, ως διαβεβαιούται ο Παύλος, χρηματίζει θεϊκώς, ως ο Πατήρ, άπερ αν τοις της θεότητος ακοιμήτοις όμμασιν ορά βουλόμενον, και τον Πατέρα, και τον Υιόν, και ου διακονικώς καθάπερ ο δορυφόρος άγγελος. «Ο γαρ δούλος ουκ οίδεν, τι ποιεί ο Κύριος αυτού [Κατά Ιωάννην 15, 15]», ουδέ γε ο ετεροούσιος την αυτήν τω ετέρας όντι ουσίας κεκτήσθαι δύναται γνώσιν· φύσει γαρ εκάστη η ανήκουσα γνώσις και μνήμη συμπαρομαρτυρεί· αλλά και ειπείν το γνωσθέν τη γενητή φύσει έσθ' ότε τω χρόνω αφίπταται. Όθεν κανταύθα την αρχήν του χωρίου εκόντες εν τη διαμάχη του λόγου παραλελοίπασιν οι αγνώμονες.

Έχει γαρ· «Του δε Πέτρου διενθυμουμένου περί του ρήματος [αλλαχού· οράματος], είπεν αυτώ το άγιον Πνεύμα· Ιδού άνδρες τρεις ζητούσιν σε. Αλλά αναστάς πορεύθητι συν αυτοίς, μηδέν διακρινόμενος· διότι εγώ απέσταλκα αυτούς. Καταβάς δε Πέτρος προς τους άνδρας είπεν· Ιδού εγώ, ον ζητείτε· τίς η αιτία, δι' ήν πάρεστε; Οι δε είπαν· Κορνήλιος εκατοντάρχης ανήρ δίκαιος [Πράξεις των Αποστόλων 10, 19-22]», και τα εξής, ως πρόκειται.

Ώστε παρά κριταίς αγαθοίς, κανταύθα παρά του αγίου Πνεύματος φαίνεται τον χρησμόν ο άγγελος μαθών. Θεότητος γαρ έκκριτον γνώρισμα, το προλέγειν ασφάλτως· και τούτο επ' αγαθώ των ακουόντων, ίν' ασφαλισάμενοι σωθώσι. Είτα ου νομίζετε, τοιαύτα εισηγούμενοι, βασκαίνειν μεν πως τη κτίσει, μέμφεσθαι δε οίον τω δι' αφθονίαν ταις περί αυτού ειρημέναις λέξεσιν κοσμήσαντι τα εαυτού ποιήματα; Ως επομένου πάντως τω τοιούτω πράγματι και της αυτού χάριτος. (584a-c)

Διδύμου του Αλεξανδρέως (398 μ.Χ.), de Trinitate (βιβλ. 2, κεφ. 7: «Περί των θείων ενεργειών και παροχών του Αγίου Πνεύματος» = Migne 39.559b-600b, έκδ. 1858). Ο Δίδυμος όμως ο Τυφλός καταδικάστηκε το 553 μ.Χ. ως Ωριγενιστής, το δε Περί Τριάδος θεωρείται νόθο.-

*

από δίψης VI

φθέγγομαι την πρώτη αίσθησι είναι η άσφαλτος γνώσις της γαλουχίας της εικόνος του ονείρου

φθέγγομαι τις ιχνηλασίες του αίματος ως σύρουν τα βήματά μου επί τας τρίβους του πόνου

φθέγγομαι γλυκεία ότι εσύ σφυρηλατείς τους δεσμούς της ευθύνης επί τα ρήματά μου

Β.Ν. Μπόνος, άσσιστα, στον συγκεντρωτικό τόμο αυτόμελα, (έκδ. 2004, σ. 146) έναν χρόνο σχεδόν από την θανή του (+30.VI.2015).

-----
* Το πρώτο motto εκ του Μοσχολέου Θεολογίτη, Βίος του αγίου και μεγάλου Νικολάου (Βενετία 1626 & 1648 [πρώτη μνεία περί εκδόσεως τω 1568], στ. 183, έκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα).

** Το δεύτερο motto εκ του Β.Ν. Τατάκη, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σ. 240).

*** Το τρίτο όμως motto είναι στίχος βιβλικός, εκ της Γενέσεως (ια΄ 3). Ο ίδιος.-

κι άρχισε να τραγουδάει

Ο συγγραφέας Λόρενς Ντάρελ, που είχε σπίτι στην Κύπρο, προσκάλεσε κάποτε εκεί τον Πάτρικ Λι Φέρµορ. Έπειτα από ένα θαυµάσιο δείπνο δίπλα στη φωτιά, ο Φέρµορ άρχισε να τραγουδάει: τραγούδια από την Κρήτη, τη Μακεδονία ή και την Αθήνα. «Όταν πήγα έξω να ξαναγεµίσω το µπουκάλι µε ούζο, βρήκα τον δρόµο φίσκα στον κόσµο που άκουγε µέσα στο σκοτάδι και σε απόλυτη ησυχία», γράφει ο Ντάρελ. «'Ολοι έµοιαζαν εκστατικοί. Ένας είπε:

“∆εν άκουσα ποτέ άλλοτε έναν Άγγλο να τραγουδάει ελληνικά τραγούδια τόσο ωραία!”. Είναι σαν να θέλουν να αγκαλιάσουν τον Πάντι όπου κι αν πηγαίνει». [...]

Του Μανώλη Πιµπλή (ΤΑ ΝΕΑ - Τρίτη 14 Ιουνίου 2011) 

εέλδωρ, άλλοτε και τώρα στον κήπο, ήγουν ΜΗΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟΝ

ζητήματα δέ τινα περὶ τῆς ἰδίας δεισιδαιμονίας εἶχον πρὸς αὐτὸν

καὶ περί τινος ᾿Ιησοῦ τεθνηκότος, ὃν ἔφασκεν ὁ Παῦλος ζῆν.*

18 ελιές μανάκι
4 ελιές μεγαρίτικη
σύνολο 22

4 συκιές
3 ροδιές
2 μουσμουλιές
1 αμυγδαλιά ακμαία εισέτι
σύνολο 10

4 κληματαριές
3 αμπελάκια σταφίδα
σύνολο 7

*

 Χάθηκαν ολότελα ελλείψει νερού:

6 πορτοκαλιές
4 μανταρινιές (2 ανκόρ + 2 κλημεντίνες)
2 λεμονιές
1 νεραντζιά
σύνολο 13 ξυνά

1 αχλαδιά κρυστάλλι εξέπνευσε
1 δαμασκηνιά βανίλια (σάντα ρόζα μαύρη πρώιμη)
1 ροδακινιά
1 κυδωνιά
1 λωτός
1 κορομηλιά
1 αγριομηλιά
2 βερυκοκιές
σύνολο 9 ξυλόδεντρα

 *

Και ξανά (2016):

7 αμυγδαλιές επιπλέον! η μιά ήδη εξέπνευσε
2 μανταρινιές πέταξαν εκ νέου!
1 πορτοκαλιά πέταξε εκ νέου!

Να δούμε πόσες θα πιάσουν!

----- 
* εέλδωρ, το = όρος, όριο, σημάδι διαμοιρασμού επί της γης. Το motto όμως, στιχάκι ικανό εκ των Πράξεων των Αποστόλων (κε΄ 19).-

ροκιές

[...]
Τρέχει η Άννα στο πάρκο
θα την δεί στις κερκίδες ο Φώτης
με σκυφτό το κεφάλι για λίγο
και θ' αρχίσει μετά τις μαγκιές

Να τον κάνει δικό της η Άννα
«Πάμε κάτω;», «Όπου θες, δε με νοιάζει»
Και μασάει την τσίχλα και κοιτάζει παντού
Και σκιρτάει ακόμα με τη ρύση του αίματος
Και κρυφά θα γνωρίσει τη γεύση του σπέρματος
Σιωπηλά θα κοιτάξει τον λεκέ του φορέματος
Και μια Άννα που έγινε κάποτε μάνα
θα χτυπά σαν καμπάνα στων δικών της λαγόνων
το άνοιγμα.

Θα νυχτώσει
και θα μείνουν για λίγο στο πεύκο
που φωτίζει η λάμπα
δε θα τρίζουν οι κούνιες
δεν θ' ακούει καμπάνες
Θα μυρίζει τσιγάρο η ανάσα και μπύρα
-τής θυμίζει αμυδρά τον δικό της μπαμπά-
Θα φιλά τον λαιμό της
Θα κυλάει το χέρι του στη γραμμή του λεπτού τατουάζ.

Και η Άννα θα κοιτάζει ψηλά
Θα ζητάει τα κρυμμένα αστέρια
Και θα τρέχει η ματιά της βουβή
όπως τρέχουν τα σύννεφα
Και σκεπάζουν για λίγο τη Νέα Σελήνη
που φωτίζει για λίγο από μέσα
τη δική της τη μέσα σιωπή.

Άγγελος Καλογερόπουλος, Έτσι είναι. Ακολουθία παραστάσεων (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2010, σσ. 32-33).

αλλιώς μυρίζει το ποπ κορν κι αλλιώς τ' αραποσίτι

Σε σφίγγω στην αγκαλιά μου 

μέχρι να τρίξουν τα κόκκαλά σου. 

Δικός σου, Βολόντια.*

[...]
κι εγώ κρατούσα το χέρι της Λίλιαν
που πηγαίναμε μαζί Αγγλικά
και χορεύαμε μπλουζ
κι έπειτα τράβηξε το χέρι της η Λίλιαν
κι έμεινα μόνος
κι αυτό δεν ενδιαφέρει τις μεγάλες αφηγήσεις
Μούσκευε τα μαλλιά μας η βροχή.
[...]

Άγγελος Καλογερόπουλος, Έτσι είναι. Ακολουθία παραστάσεων (έκδ. Αρμός, Αθήνα 2010, σσ. 22-23).


-----
 * Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, Ερωτική αλληλογραφία με τη Λίλι Μπρικ (μτφρ. Δ. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Άγκυρα, Αθήνα 2006, σ. 37). Το απόσπασμα από επιστολή του Απριλίου 1918.-