παλαιός και γνωστός δραματουργός

Ο Μάγερας

Ζώα, πτηνά και κεφαλές ανθρώπων μαγειρεύω
φτιάχνω και κάτι ωραιότατα στιφάδα
οι μέρες μας έχουν το σχήμα του κουβά
δεν είναι ορύγματα για τους φαντάρους
ούτε θαυμάσιοι νεροχύτες για τις νοικοκυρές
αλλά χαλάσματα στα μέτωπα των τοίχων
που προκαλέσαν οι κραυγές των πετεινών

*

Προεόρτια

Ο Κέφαλος ο στρατηγός
αλιεύει στο γιαλό
τα ψάρια του τις επωμίδες
θηρεύει στο βουνό
τα φτερωτά του πετεινά πηλίκια
γδέρνει στο μαγεριό
τις σαρκοβόρες τις στολές του
και μες στις κάμαρες τις θολωτές ξημερονυχτεί
τσιτώνει τα γενάκια του
ετοιμαζόμενος
για τις μεγάλες παρελάσεις

*

Παλαιός και γνωστός δραματουργός

Είναι μεγαλόσωμος ο ποιητής Αισχύλος
τέρας
φαλακρός, μυταράς, ξεδοντιασμένος
όμως σού γράφει κάτι θεατρικότατα
ποιός είδε το νερό και δεν εδίψασε
ποιός είδε το φορτηγό και δε φοβήθηκε
ερωτώ
ωραία η γλώσσα μας, αδελφοί
κάτι βυζιά και κάτι κόλους νά
και κάποιοι τέτοιοι μανιακοί και ξεχαρβαλωμένοι
όπως καληώρα ο κυρ ποιητής Αισχύλος
την εδοξάσανε

*

Πολεμική βροχή

Κάθομαι ήσυχος και βόσκω στο λιβάδι μου
όταν από αέρος εμφανίζεται ο εχθρός
ο ουρανός χειρόγραφος από βομβαρδιστικά
η εξοχή ασπρίζει σαν τετράγωνο δωμάτιο
κι οι βόμβες - ρήματα τσακίζουν το τραπέζι μου
βυθίζονται στο πάτωμα στο χώμα
αφήνουν θραύσματα στους τοίχους
έτσι που να μη μοιάζει πια
τούτος ο χώρος για λιβάδι

Γιώργος Χουλιάρας, Η άλλη γλώσσα (έκδ. Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1981, ποιήματα από την υποσυλλογή «Εικονομαχικά» (1972), σσ. 15, 17, 21, 28).

μια φωνή γυναίκας σπαρταρά

τσαγκάρης ο καλός ο μάγερας
κάνει πετούμενα ό,τι πετούν οι ουρανοί
τις όρνιθες και τις βροχές
που συντηρούν κοιλάδες

Ο ποδηλάτης (από Τα γεγονότα)

Ποδηλατώ σ' ένα δρόμο έξω από την Κόρινθο. Στη στροφή,
κατεβαίνω σ' ένα αμπέλι με κατακόκκινα σταφύλια. Είμαι
διψασμένος. Βάζω στο στόμα μου την πρώτη ρόγα που
αρπάζω. Στο δάγκωμά μου τρέχει ποτάμι, το αίμα. Μια
φωνή γυναίκας σπαρταρά.

*

Τα σταφύλια

Ο παππούς μου καθόταν στη μέση του χωριού
είμασταν όλοι γύρω του
παιδιά των γιών των ανηψιών και των γειτόνων
μες στη τελευταία αχτίνα ενός βλέμματος
που ολοένα βασίλευε την κόψη του
ξεραμένη πίσω από τους καταρράχτες.

Η μαύρη μάλλινη φορεσιά του.
Μπροστά του απλωνόταν ό,τι δε θα μπορούσε τώρα
πια να δεί, ό,τι ίσως είχε κάποτε δεί
όσα είχαν περάσει·
πίσω του βρίσκονταν όσα δε θά 'βλεπε
ό,τι δε θα μπορούσε ποτέ να δεί
το τέλος του καλοκαιριού που απομακρυνόταν
μες στο μέλλον.

Μάς άγγιζε αν άπλωνε το μπαστούνι του
αν σηκωνόταν απ' την παλιά ξύλινη καρέκλα
ορθός μες στο σώμα του ήλιου·
σε λίγο θά 'γερνε η δροσιά
καθόμασταν κουρασμένα στο χώμα
η κάθε μια του μυρουδιά τσιμπημένη
από αεικίνητες κότες.

Τού 'φερναν σταφύλια να δροσιστεί·
σ' ένα τοσοδά πιατάκι
πιο μικρό απ' το άλφα του Αύγουστου
ένα μικρούτσικο τσαμπί ρόγες·
ίσως να τό 'νιωσε απ' το θρόισμα των ματιών μας
που άγγιζαν λαχταριστά τα λίγα σταφύλια
τά 'κοψε ήσυχα ένα ένα και μάς τα μοίρασε
ακουμπώντας τα στις απλωμένες παλάμες.

Γρήγορα θα περνούσαν οι μέρες του καλοκαιριού.
Πίσω μας τα φτυσμένα κουκούτσια των σταφυλιών
τσιμπολογούσαν οι σκοτεινές κότες της ηλικίας του·
μπροστά μας οι παραλίες του μέλλοντος πλημμύριζαν
με τα σκληρά κύματα των τρυφερών μας βλεμμάτων.

Γιώργος Χουλιάρας, Η άλλη γλώσσα (έκδ. Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1981, ποιήματα από την υποσυλλογή «Η άλλη γλώσσα», σσ. 56, 52-53). -Το motto εκ του ιδίου, νο 5 (από Τις τηγανιές, από την υποσυλλογή «Του μάγερα» (1973-75), ό.π., σ. 39).

το φίλημα

βγάλτε τα ποιήματα από τις συλλογές
κάντε τα σημαίες
να λαμπαδιάζουν *

[...]

Είναι κι αυτό ένα δόλωμα καιρού. Μια εμμονή -
χαμόγελο ίσως ή ρίγος τ' ουρανού,
αιφνίδιο ράμφισμα ή και ράγισμα μπορεί αλλά πάντως
δόλωμα στημένο σαν χωρίς να έχει στηθεί
και σε σημείο απρόβλεπτο εντελώς. Εκεί που
τα χείλη ανθούν σιωπή τόσο αθώα και αμέτοχα
επειδή ό,τι είχανε να πούν ποτέ δεν είπαν.

[..]

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, στο τομίδιο Γιάννης Παπακώστας, Η κρήνη της οδύνης. Το πένθος, ο πόνος, η θλίψη ως πηγή λογοτεχνικής δημιουργίας (έκδ. Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 2020, σ. 118), ένθα και σχετική ανάλυση...


-----
* Το motto εκ των εμών άρτι (6.5.023) γεγεννημένων νεωτέρων εγκαυμάτων. Ο ίδιος.

ολίγα αρχαία σχόλια σε δύο από τα βιβλία της Πολιτείας

Ε. 453D. δελφίνα] ως τον Αρίονα δηλονότι τον Μηθυμναίον. Μήθυμνα πόλις εν Λέσβω τη νήσω, αφ' ής Αρίων, κιθαρωδός Περιάνδρου του Κορινθίων τυράννου. Ούτος ικανώς έχων χρημάτων, επιθυμία πλειόνων είς τε Ιταλίαν και Σικελίαν ήκεν, αφ' ών από της τέχνης χρήματα συλλέξας πολλά εις Κόρινθον επαναπλεί. Εν ώ των ναυτών διά τα τούδε χρήματα βουλομένων αυτόν ανελείν, τούτων μεν εκείνους, ει αφείεν, εξίστατο, πείθειν δε ουκ έχων εδείτο αυτών επί της πρώρας άσαι βραχύ, είτα εις την θάλασσαν άλλεσθαι.

Και οι μεν έδωκαν, ο δε άσας εαυτόν έρριψε· δελφίς δε υποθείς εαυτόν τω κιθαρωδώ εις Ταίναρον κομίζει το της Λακωνικής ακρωτήριον. Περί ταύτης ουν της ιστορίας ενταύθα φησίν.

*

460C. σπαργώσι] Όμηρος: ούθατα γαρ σφαραγεύντο. τους μαστούς πλήρεις έχουσι γάλακτος, και σπαράττονται υπό θλίψεως, δέονταί τε του εκκριθήναι αυτό. Σημαίνει δε και ορμώσι και οργώσι και ταράττονται.

460D. Τίτθαις ταις τους τίτθους παρεχούσαις, τροφαίς δε ταις τον άλλον αναδεχομέναις πόνον, αί και τιθήναι καλούνται, αίτινες περιφέρουσι, προσπαίζουσι, και της άλλης τροφής της μετά τον απογαλακτισμόν επιμέλειαν έχουσιν.

*

509Β. Το γελοίως διά την υπερβολήν. Ασύγκριτον γαρ ταγαθόν απλώς προς πάντα. Τα γαρ κρείττονα ημών γένη διαπορθμεύουσι τα παρά θεών εις ημάς αγαθά. Η δε θεία ανάγκη τη θεία βουλήσει η αυτή, και όμοιον ή τε αίρεσις τω κληρώ, και το ελέσθαι τω λαχείν, και το είναι τω ενεργείν, και το βούλεσθαι τω δύνασθαι, και είναι απλώς εν θεώ πάντα ενιαίως.
Άλλως.
Το γελοίως, ήγουν εγκοσμίως. Οι γαρ νέοι και εγκόσμιοι θεοί τούτο αινίττονται. Παίγνιον γαρ το σωματικόν παν τοις νοητοίς παραβαλλόμενον. Το δε παίζειν και γελάν των νέων οικείον. Και το: άσβεστος δ' άρ' ενώρτο γέλως μακάρεσσι θεοίσιν περί των εγκοσμίων είρηται θεών. Ο γουν Γλαύκων αναλόγως εγκοσμίω προσώπω εικότως γελοίως λέγει. Το δε Άπολλον οικείον τω τε ηλίω εις ταυτόν ερχομένω τω Απόλλωνι, και τω λέγοντι επιγνόντι τον εαυτού βασιλέα ήλιον και Απόλλωνα τον αυτόν.

*

Θ. 574D. δορυφορούσαι] ο νούς ούτος· αι κακαί επιθυμίαι τον έρωτα δορυφορούσαι κατισχύσουσι των δοξών των αγαθών, ας πάλαι είχεν.

574Ε. υπό έρωτος] κακού έρωτος, ότε είδωλα κακά εν τη φαντασία ανέπλαττεν.

*

460C. Η Χίμαιρα το είδός εστι πρόσθε λέων, όπισθεν δε δράκων, μέσση δε χίμαιρα (τουτέστιν αίξ), δεινόν αποπνείουσα πυρός μένος αιθομένοιο· ήν Ησίοδος μεν Τυφώνος και Εχίδνης, Όμηρος δε τραφήναι υπό Αμισωδάρου φασίν.
Σκύλλα δε Κραταιάς και Τυρρήνου ή Φόρκου, πρόσωπον έχουσα και στέρνα γυναικός, εκ λαγόνων δε κυνών κεφαλάς έξ και πόδας δώδεκα.
Ο δε Κέρβερος Άιδου μεν κύων λέγεται είναι, είχε δε ούτος τρεις μεν κυνών κεφαλάς, ουράν δε δράκοντος, κατά νώτου δε παντοίων όφεων είχε κεφαλάς.

*

590Α. Εριφύλη] Κάδμος ο Αγήνορος και Τελεφάσσης λαμβάνει μεν γυναίκα παρά Διός Αρμονίαν την Άρεως και Αφροδίτης, ών κατά τους γάμους ευωχούνται πάντες οι θεοί.
Κάδμος δε παρά Ηφαίστου πέπλον και όρμον λαβών ηφαιστότευκτον Αρμονία δώρον γαμήλιον δίδωσιν.
Ός όρμος εις Πολυνείκην τον Κάδμου κατήχθη απόγονον. Ούτος δε προς Ετεοκλέα τον αδελφόν περί της Θηβών βασιλείας πόλεμον αράμενος άλλους τε πολλούς λαμβάνει συνεργούς, και δη και μάντιν άριστον, Αμφιάραον τον Οϊκλέους, πεισθέντα υπό της γυναικός της ιδίας, Εριφύλης της Ταλαού και Λυσίππης, λαβούσης επί τούτω δώρον παρά Πολυνείκους τον όρμον· στρατευσάμενοι ουν άλλοι μεν άλλως απώλοντο, Αμφιάραος δε φεύγων εποχούμενος άρματι περί τον Ισμηνόν κεραυνούται ποταμόν. Και διά τούτο λέγεται τη Εριφύλην επί τη του ανδρός τον όρμον δέξασθαι ψυχή.

Αρχαία Σχόλια στην Πολιτεία του Πλάτωνος, εν Πλάτων. Πολιτεία (εισ. μτφρ., ανάλυση, προλεγ. κλπ. Θεόδωρος Μαυρόπουλος, έκδ. Ζήτρος - Τα Νέα 2021, σσ. 134-135, 135, 144, 154, 155-156, 156).

οι πλατωνικοί διάλογοι σε σειρά και τετραλογίες

Από τους διαλόγους του Πλάτωνα υπάγονται στο φυσικό είδος ο Τίμαιος, στο ηθικό η Απολογία, στο λογικό ο Θεάγης, ο Κρατύλος, ο Λύσις, ο Σοφιστής, ο Λάχης και ο Πολιτικός, στο ελεγκτικό ο Παρμενίδης και ο Πρωταγόρας, στο πολιτικό ο Κρίτων, η Πολιτεία, ο Φαίδων, ο Μίνως, το Συμπόσιον, οι Νόμοι, οι Επιστολές, η Επινομίς, ο Μενέξενος, ο Κλειτοφών και ο Φίληβος, στο πειραστικό ο Ευθύφρων, ο Μένων, ο Ίων και ο Χαρμίδης, στο μαιευτικό ο Αλκιβιάδης και στο ανατρεπτικό ο Ιππίας, ο Ευθύδημος και ο Γοργίας.

[...] ας πούμε επιπλέον από ποιούς λόγους αρχίζοντας πρέπει να καταπιαστούμε με το λόγο του Πλάτωνα. Διότι έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις· άλλοι αρχίζουν από τις Επιστολές, άλλοι από το Θεάγη·

υπάρχουν κάποιοι που έχουν χωρίσει τους διαλόγους σε «τετραλογίες» και ως πρώτη «τετραλογία» ορίζουν αυτήν που περιέχει τον Ευθύφρονα, την Απολογία, τον Κρίτωνα και το Φαίδωνα· τον Ευθύφρονα, επειδή σ' αυτόν γίνεται εξαγγελία της δίκης του Σωκράτη, την Απολογία, επειδή τού είναι αναπόφευκτο να απολογηθεί, στη συνέχεια τον Κρίτωνα για την παραμονή του Σωκράτη στη φυλακή και έπειτα το Φαίδωνα, επειδή σ' αυτόν τελειώνει η ζωή του Σωκράτη.

*

[...] θέλουμε να βρούμε την αρχή και την κατάταξη της σοφής διδασκαλίας. Υποστηρίζουμε λοιπόν ότι η αρχή του λόγου του Πλάτωνα δεν είναι μία και καθορισμένη· διότι αυτός φαίνεται ότι είναι τέλειος σε τέλειο κυκλικό σχήμα· όπως λοιπόν δεν υπάρχει μία και καθορισμένη αρχή, έτσι δεν υπάρχει ούτε στο λόγο του.

[...] Λοιπόν όποιος είναι καλά προικισμένος από τη φύση, όποιος από άποψη ηλικίας βρίσκεται σε κατάλληλη ώρα να φιλοσοφήσει, όποιος πλησιάζει το λόγο κατά την προαίρεσή του, για να ασκήσει την αρετή του, όποιος κατά έξη έχει τελειωθεί πρωτύτερα με όσα έμαθε και όποιος έχει χαλαρώσει από τις πολιτικές περιστάσεις, αυτός θα αρχίσει από τον Αλκιβιάδη, για να τραπεί, να γυρίσει και να καταλάβει τί πρέπει να φροντίσει.

Έπειτα, σαν για να δεί ένα ωραίο παράδειγμα, τι είναι ο φιλόσοφος και ποια είναι η δραστηριότητά του και για ποιο θέμα ο λόγος του οδηγείται, θα χρειαστεί να καταπιαστεί στη συνέχεια με το Φαίδωνα· διότι σ' αυτόν αναφέρεται ποιος είναι ο φιλόσοφος, τι είναι η δραστηριότητά του και με βάση ότι η ψυχή είναι αθάνατη αναπτύσσει το λόγο γι' αυτόν.

Μετά από αυτό πρέπει να καταπιαστείς με την Πολιτεία· διότι αρχίζοντας από την πρώτη γένεση υπογραμμίζει όλη την εκπαίδευση, που χρησιμοποιώντας την θα μπορούσε να φτάσει κάποιος στην απόκτηση της αρετής.

Επειδή όμως πρέπει να γνωρίσει κάποιος και τα θεϊκά πράγματα, ώστε να μπορεί αποκτώντας την αρετή να ομοιωθεί μ' αυτά, θα καταπιαστούμε με τον Τίμαιο· διότι έχοντας καταπιαστεί με τη γνώση της φύσης και με τη λεγόμενη θεολογία και με την τακτοποίηση όλων θα αντικρίσουμε με ενάργεια τα θεϊκά πράγματα.

Αλβίνου, «Εισαγωγή εις τους Πλατωνικούς διαλόγους», εν Πλάτων. Πολιτεία (εισ. μτφρ., ανάλυση, προλεγ. κλπ. Θεόδωρος Μαυρόπουλος, έκδ. Ζήτρος - Τα Νέα 2021, σσ. 165-166, 166, 166-167, 167-168).

κι οι τέσσερις εκστάσεις του

Ι. Ο Αριστοτέλης αρχίζοντας τη «θεολογία» του λέει: «Όλοι οι άνθρωποι από τη φύση τους επιθυμούν τη γνώση και απόδειξη γι' αυτό είναι η αγάπη των αισθήσεων». Εγώ αρχίζοντας την ενασχόλησή μου με τη φιλοσοφία του Πλάτωνα θα τό έλεγα αυτό με μεγαλύτερη έμφαση, ότι όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν τη γνώση της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, επειδή θέλουν όλοι να αντλήσουν κάτι το χρήσιμο από αυτήν και επειδή επιδιώκουν να γίνουν κάτοχοι των πηγών της, αφού γέμισαν από τις πλατωνικές εκστάσεις.

Αυτές είναι τέσσερις σε τέσσερις διαλόγους του. Η μία είναι στον «Τίμαιο», στον οποίο κατέχεται από έκσταση, γίνεται θεόληπτος και παριστάνει το δημιουργό να μιλάει προς τα ουράνια για τη ρύθμιση των εδώ πραγμάτων, που τούς ονομάζει νέους θεούς· γι' αυτό και ο Ιάμβλιχος γράφοντας το υπόμνημά του στο διάλογο τόν χαρακτήρισε «στη δημηγορία του Δία».

Η δεύτερη έκσταση είναι στην «Πολιτεία», όπου έχοντας επηρεασθεί από τις Μούσες παρέστησε ότι αυτές τού έδωσαν τη λύση τού πολιτεύματος που διαμόρφωσε· εκεί λέει: «για καθετί που γεννιέται αναπόφευκτα επακόλουθο είναι η φθορά».

Τρίτη έκσταση είναι στον «Φαίδρο», όπου ο Σωκράτης φιλοσοφώντας κάτω από το πλατάνι για τον Έρωτα επηρεάστηκε από τις Μούσες.

Τέταρτη έκσταση υπάρχει στον «Θεαίτητο», όπου καταλήφθηκε από φιλοσοφική έκσταση παριστάνοντας τον κορυφαίο φιλόσοφο, δηλαδή τον θεωρητικό. Λοιπόν για τούς λόγους αυτούς όλοι προστρέχουν στη φιλοσοφία του Πλάτωνα.

Ας μιλήσουμε και για την καταγωγή του φιλοσόφου, όχι για να ακουστούν πολλά, αλλά για να ωφεληθούν και να εκπαιδευθούν περισσότερο όσοι εγκύπτουν στο έργο του· διότι αυτός δεν ήταν ο «Κανένας», αντίθετα είχε γνωρίσει πολλούς ανθρώπους.

Λοιπόν λέγεται ότι ήταν γιός του Αρίστωνα, του γιού του Αριστοκλή, από τον οποίο η καταγωγή του αναφερόταν στο νομοθέτη Σόλωνα· γι' αυτό και από προγονικό ζήλο έγραψε τους «Νόμους» σε δώδεκα βιβλία και την οργάνωση της «Πολιτείας» σε δέκα βιβλία· γεννήθηκε από μητέρα Περικτιόνη, που καταγόταν από το Νηλέα, το γιο του Κύδρου.

Λεν λοιπόν ότι είδωλο του Απόλλωνα ενώθηκε με τη μητέρα του Περικτιόνη· τη νύχτα παρουσιάστηκε στον Αρίστωνα και τού έδωσε εντολή να μην ενωθεί με την Περικτιόνη, ωσότου γεννηθεί το παιδί· κι αυτός έκανε όπως τού είπε. Όταν γεννήθηκε ο Πλάτωνας, οι γονείς τον πήραν βρέφος και τον πήγαν στον Υμηττό, επειδή ήθελαν για χάρη του να προσφέρουν θυσία στους εκεί θεούς, τον Πάνα, τις Νύμφες και τον «νόμιο» Απόλλωνα· όταν αυτός ήταν αφημένος κάτω, πήγαν κοντά του μέλισσες και γέμισαν το στόμα του με μέλι, για να επιβεβαιωθεί γι' αυτόν το [γνωστό από την Ιλιάδα για το Νέστορα]: «αυτός γλώσσα γλυκύτερη από το μέλι είχε».

Χαρακτηρίζει τον εαυτό του με το όνομα του πατέρα του και ομόδουλο με τους κύκνους σαν να προήλθε από τον Απόλλωνα· διότι ο κύκνος είναι πουλί του Απόλλωνα.

ΙΙ. [...] είχε δάσκαλο στη γυμναστική τον αργείο Αρίστωνα, από τον οποίο, όπως λεν, μετονομάστηκε Πλάτωνας, ενώ πρωτύτερα λεγόταν Αριστοκλής από το όνομα του παππού του· ονομάστηκε έτσι, επειδή είχε δύο σημεία του σώματός του πολύ πλατιά, το στήθος και το μέτωπο, όπως φανερώνουν παντού οι απεικονίσεις του, που τον δείχνουν έτσι.

Άλλοι όμως υποστηρίζουν ότι δε μετονομάστηκε για το λόγο αυτό, αλλ' επειδή ο χαρακτήρας του ήταν πλατύς, διάχυτος και υψηλός, όπως υποστηρίζουν ότι και ο Θεόφραστος έτσι μετονομάστηκε, επειδή ήταν θεϊκή η φράση του, ενώ πρωτύτερα λεγόταν Τύρταμος. [...]

Ολυμπιόδωρος, Βίος Πλάτωνος (μτφρ. Θεόδωρος Μαυρόπουλος, στον τόμο Πλάτων Πολιτεία (έκδ. Ζήτρος - Τα Νέα 2021, σσ. 71-73).

Πλάτωνος συναρμογή

μετά ιδρώτος θαυμαστού όσου,
άτε και θέρους όντος
350d

[...] Συμφωνείται αρχικά ότι στην ιδανική πολιτεία οι γυναίκες πρέπει να έχουν την ίδια εκπαίδευση και αγωγή με τους άντρες, να ασκούνται στα πολεμικά έργα, όπως κι εκείνοι, και να μην έχει κανένας δική του οικογένεια -αυτό αφορά τις κατηγορίες των «φυλάκων» και των «επικούρων»-, αλλά «τας γυναίκας ταύτας των ανδρών τούτων πάντων πάσας είναι κοινάς, ιδία δε μηδενί μηδεμίαν συνοικείν» (457c).

Ακολουθεί λεπτομερέστερη έκθεση διάφορων ρυθμίσεων, ώστε κανένας από τους «φύλακες» και από τους «επικούρους», άντρες και γυναίκες, να μην ξέρει ποια είναι τα φυσικά παιδιά του («μήτε γονέα έκγονον ειδέναι τον αυτού μήτε παίδα γονέα» 457d) και όλοι να νιώθουν ότι είναι πατέρες ή μητέρες όλων των παιδιών. [...]

*

[...] (στο υπόλοιπο του πέμπτου βιβλίου και στα βιβλία έκτο και έβδομο, 474a-541b) η ομάδα των φιλοσόφων-φυλάκων με την εμπειρία και με την ωριμότητά της, άντρες και γυναίκες, θα αναλάβουν να διεκπεραιώνουν ό,τι βγήκε ότι είναι απαραίτητο: χωρίς δεσμεύσεις περιουσιακών στοιχείων και έχοντας ως διακριτικό στοιχείο τους το θεϊκό χρυσάφι και ασήμι της ψυχής τους «ουσίαν κεκτημένον μηδεμίαν μηδένα ιδίαν» (416d) και «χρυσίον και αργύριον θείον παρά θεών αεί εν τη ψυχή» (416e) θα κυβερνούν σωστά όχι απλώς εφαρμόζοντας κάποιους θεσπισμένους νόμους, αλλά με διαρκή προσήλωση στο «αγαθόν» («το πάσι φώς παρέχον», 540a), και θα έχουν κύριο έργο τους να επιλέγουν και να προετοιμάζουν τη μελλοντική ηγεσία της πόλης.

*

[...] «σωκρατική άγνοια»: «ώστε μοι νυνί
γέγονεν
εκ του διαλόγου μηδέν ειδέναι» (354c).

Ακολούθως στην αρχή του δεύτερου βιβλίου, γίνεται περίτεχνη επανατοποθέτηση των σχετικών με την ουσία της δικαιοσύνης και της αδικίας από το Γλαύκωνα και τον Αδείμαντο. Οι δυο νέοι, παίζοντας το λεγόμενο ρόλο «των συνηγόρων του διαβόλου», προβάλλουν στο δεύτερο βιβλίο τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει η ζωή του άδικου ανθρώπου σε σύγκριση με τη ζωή του δίκαιου (358e-367e)·

τονίζεται η ωφέλιμη επίδραση της ομορφιάς στις ψυχές των νέων με μια ωραία παρομοίωση «ώσπερ αύρα φέρουσα από χρηστών τόπων υγίειαν» (401c).

Στη συνέχεια έχουμε μια σατιρική περιγραφή ενός «κατά φαντασίαν ασθενούς» (407c), που τού φταίει η φιλοσοφία, επειδή τάχα τόν κάνει να φαντάζεται διαρκώς ότι είναι άρρωστος και δε σταματά να νιώθει πόνους στο σώμα του.

Στο έκτο βιβλίο (488a:) έχουμε την αλληγορία του πλοίου με τον παράξενο καραβοκύρη του και (492b:) την επίδραση των εκδηλώσεων της ανθρώπινης μάζας σε συνελεύσεις, σε δικαστήρια, σε θέατρα ή σε στρατόπεδα και (493a:) την παραστατική παρομοίωση για τη μάζα και (500c:) την περιγραφή των αληθινών φιλοσόφων που έχουν στραμμένο το βλέμμα της ψυχής τους στα αιώνια και (508a:) τον ήλιο ως συμβολική απεικόνιση της ιδέας του «αγαθού» και (509d:) την περίφημη εικόνα της γραμμής.

Στο έβδομο βιβλίο έχουμε (514a:) την περίφημη, επίσης, εικόνα του σπηλαίου.

Στο όγδοο και στο ένατο βιβλίο έχουμε εκπληκτική περιγραφή των κακών πολιτευμάτων, την περιγραφή της πενιχρής και άπληστης τυραννικής ψυχής (578a), την παρομοίωση της σκιώδους απόστασης και των σκιωδών επιδιώξεων του ανθρώπου με το φανταστικό είδωλο της ωραίας Ελένης που έγινε «περιμάχητον αγνοία του αληθούς» (586c) και την παρομοίωση της ανθρώπινης ψυχής με «θηρίον ποικίλον και πολυκέφαλον» (588c).

Στο δέκατο βιβλίο, τέλος, έχουμε τον πολύ ενδιαφέροντα εσχατολογικό μύθο του Ηρός (614b).

Θεόδωρος Μαυρόπουλος, Εισαγωγή στον τόμο Πλάτων Πολιτεία (έκδ. Ζήτρος - Τα Νέα 2021, σσ. 52, 52-53, 68-69). - Τα motto του Πλάτωνος ποιητική γραφή εκ του ιδίου έργου (ό.π., σσ. 67, 68).

δυο κόσμοι ήθους

[...] τα έργα και το ήθος του Αχιλλέα και τα έργα και το ήθος του Οδυσσέα. Χωρίς να πρωτοτυπήσω θα αναγόρευα ως πρότυπα και τεκμήρια βιογραφικά των δύο ηρώων του ομηρικού κόσμου, τον Αχιλλέα ως μοντέλο μιας ολοκληρωμένης ατομικότητας και τον Οδυσσέα ως υπόδειγμα προσωπικότητας που ενεργοποιείται και καθορίζει, ενώ καθορίζεται από την ιστορική συγκυρία, από τις συνθήκες του βίου και τα αντικειμενικά δεδομένα της εποχής και την επιρροή των παραδόσεων.

Ο εγωκεντρικός χαρακτήρας του Αχιλλέα είναι η δύναμή του, είναι ο σεβασμός που προκαλεί στο κοινωνικό του περιβάλλον και η εμμονή του σχεδόν καταναγκαστική στον σκοπό του. Το μέγα μάθημα που μάς δίνει το έπος είναι πως ο ήρωας αυτός μόνο από τυχαίο γεγονός ή περιφρόνηση προς τις συνθήκες μπορεί να τερματίσει τον βίο του. Ίσως και εξαιτίας μιας αλαζονείας που συντηρείται από μια πληθώρα βεβαιοτήτων που ενισχύουν την εγωκεντρική ιδιοσυγκρασία.

Ο Αχιλλέας βρέθηκε στο πεδίο του πολέμου ύστερα από μια αριστοκρατική εκπαίδευση, μαθητής του σοφού Κενταύρου, απομονωμένος ως έφηβος από πειρασμούς και περισπασμούς, χάρις στην πρόνοια της Θεάς Αθηνάς. Βρέθηκε στο Ίλιον μόνος και εκλεκτικός, αφού περιόρισε τις σχέσεις του σε προσωπικές επιλογές ερωτικού συνδρόμου. Όταν χάνει στη μάχη τον σύντροφο, απομονώνεται

και όταν σύσσωμη η κοινότητα τον ικετεύει να συμπράξει στα κοινά σχέδια δράσης, ανταποκρίνεται, βγαίνει στη μάχη, σκοτώνει τον ηγέτη των αντιπάλων και πεθαίνει από μια αναποδιά της τύχης. Αθάνατος σε όλον τον κορμό του, άτρωτος, είναι τρωτός μόνο στη φτέρνα, όπου και τον βρήκε το βέλος του εχθρού.

Τελείως ιδιόρρυθμη προσωπικότητα στο έργο του Ευριπίδη «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι», γίνεται εν αγνοία του αίτιος μιας απάτης, όταν ο Αγαμέμνων, για να φέρει στην Αυλίδα προς θυσίαν την κόρη του Ιφιγένεια, απαίτηση των θεών, εξαπατά τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα και την κόρη του, σχεδιάζοντας γάμο της θυγατέρας του με τον Αχιλλέα. Όταν οι δύο γυναίκες εμφανίζονται στο ανδροκρατούμενο στρατόπεδο και ο Αχιλλέας έξαλλος αντιλαμβάνεται την απάτη σε βάρος του, όχι μόνο δεν αποτρέπει τη θυσία, αλλά παρίσταται και ραίνει με άνθη το κοριτσάκι που είχε έρθει για νύφη και τώρα προσφέρει τον αυχένα του στον δήμιο για σφαγή.

Μια έξοχη σελίδα της Ιλιαδικής παράδοσης αναφέρει πως η μητέρα του έφηβου Αχιλλέα, αντιδρώντας στον πόλεμο, που έχει κηρυχθεί, απομονώνει τον γιό της, τού φοράει γυναικεία ρούχα, τον εντάσσει σε κοριτσίστικες συντροφιές για να τον αφήσει μακριά από τον πόλεμο. Κι όταν ο πανούργος Οδυσσέας, επιφορτισμένος από τις αρχές, τον αναζητά, μασκαρεμένος σε πραματευτή, τον ανακαλύπτει και τον στρατολογεί, όταν, περιφέροντας την πραμάτεια του με γυναικεία εμπορεύματα, έχει χώσει σε μια γωνιά και όπλα. Έτσι έπιασε τον Αχιλλέα που, πίσω από τα φορέματα, έκρυβε και την αρρενωπότητα και τον πόθο τού αγώνα. Σε αυτό το επεισόδιο συναντάται ο Αχιλλέας και το πρότυπο χαρακτήρα που εκπροσωπεί με τον πανούργο και εφευρετικό Οδυσσέα.

[...] εκτός των άλλων πολύτιμων στοιχείων για την ανθρώπινη φύση που μάς εφοδίασε ο Όμηρος, μάς κληροδότησε και δύο μοντέλα ανθρώπου: το ατομοκεντρικό και το κοινωνικό.

Ο Οδυσσέας, στο άλλο αριστούργημα του Ομήρου, που ασχολείται με τον άλλου τύπου χαρακτήρα, αφηγείται τον τρόπο που ένας άνθρωπος, περνώντας μέσα από συμπληγάδες, παλεύοντας με θεσμούς ξένους, με θηρία, με συνθήκες αντίξοες, μόνο συχνά απέναντι σε σύνθετες καταστάσεις αντίρροπες, εφευρίσκει τρόπους, αναδεικνύει δυνάμεις, εκμεταλλεύεται φυσικά και κοινωνικά εμπόδια για να βελτιώσει τα μέσα του και να κερδίσει ευνοϊκές συνθήκες, είτε τροποποιώντας τες, είτε υπακούοντας σ' αυτές. Δεν διαθέτει έναν αυστηρό κώδικα βίου που να τον εμποδίζει να ταπεινωθεί, να εκτεθεί, να γελοιοποιηθεί.

Στα επεισόδια με τους Κύκλωπες ή με τη λαγνεία μιας ερωτοπαθούς βασίλισσας απαλλάσσεται, αποδεχόμενος προς στιγμήν τους όρους και συχνά τα ταπεινωτικά όρια της δύσκολης συνθήκης που υποχρεούται να υποστεί. Δεκάδες δοκιμασίες για να επιτευχθεί ο μοναδικός του στόχος, η Επιστροφή στον οικείο τρόπο ζωής.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι εποχές εδώ και 2.000 χρόνια ανέδειξαν ως ιδανικό τρόπο βίου την οδυσσειακή περιπέτεια. [...]

Κώστας Γεωργουσόπουλος, «Δυο κόσμοι ήθους. Τα μοντέλα ανθρώπινης συμπεριφοράς -το ατομοκεντρικό και το κοινωνικό- που κληροδότησαν τα ομηρικά έπη», επιφυλλίδα σΤα Νέα (12-13 Νοεμβρίου 2022).