υπόσταση του υποκειμένου μετά τον θάνατο του σώματος

3.231. Αν είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε την ύπαρξη μιας πραγματικότητας «άλλης» ή «ξένης» προς τον κόσμο της ύλης - ενέργειας, κι αν αυτή η «άλλη» πραγματικότητα ταυτίζεται με ό,τι ονομάζουμε υπόσταση του υποκειμένου, τότε η υπόσταση παραμένει ανυπότακτη στις προϋποθέσεις λειτουργίας του κόσμου της ύλης – ενέργειας, επομένως ανυπότακτη και στην «αρχή» του δεύτερου θερμοδυναμικού αξιώματος, την αρχή της «εντροπίας»:

Αυτό σημαίνει, πως δεν μπορεί να αποκλεισθεί η συνέχιση υπάρξεως της υπόστασης του υποκειμένου μετά τον θάνατο του σώματος.

Γράφει ο Έκκλες: «Τί συμβαίνει στο ενσυνείδητο Self όταν πεθαίνει ο εγκέφαλος; Το θαυμαστό όργανό του αποσυντίθεται και δεν είναι πια ευαίσθητο στις γνώριμες θωπείες του. Να ανανεώνεται άραγε το Self με κάποια άλλη μορφή ή κάποιον άλλον τρόπο υπάρξεως; Το ερώτημα αυτό ξεπερνάει τα όρια της επιστήμης, και οι επιστήμονες πρέπει να αποφεύγουν να δίνουν οριστικές αρνητικές απαντήσεις».

*

3.232. Στα πλαίσια μιας κριτικής οντολογίας δεχόμαστε ως αληθή την πρόταση των φυσικών επιστημών για την ύπαρξη μιας πραγματικότητας «άλλης» ή «ξένης» προς τον κόσμο της ύλης – ενέργειας, στο ποσοστό που αυτή η πρόταση ερμηνεύει πληρέστερα από άλλες το γεγονός της συνειδητοποιούμενης εμπειρίας.

Αυτή η αποδοχή είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο η μεταφυσική μπορεί να γίνει δεκτή στα πλαίσια της κριτικής οντολογίας.

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 46-47).

υπαρκτική εμπειρία σχέσης

Η αυτοσυνείδητη υπαρκτική εμπειρία της υποκειμενικότητας είναι η καθολικά (από όλους) επαληθεύσιμη αφετηρία, επομένως και το πρωταρχικό κριτήριο γνωστικής ορθότητας για την ερμηνεία του υπαρκτικού γεγονότος -

και είδαμε σε προηγούμενες προτάσεις ότι η εμπειρία αυτή είναι (από την ίδια την καταβολή της) εμπειρία αναφορικότητας: η γνώση του υπαρκτού είναι υπαρκτική εμπειρία σχέσης. Η σχέση επαληθεύεται με τον τρόπο που την συνιστά ως γνωστικό γεγονός,

δηλαδή με τη διεύρυνση της εμπειρίας της αναφορικότητας, τον διυποκειμενικό συντονισμό των εμπειριών σχέσης: το κοινωνικό γεγονός. 7.2

*

Έστω και μόνη η αφετηριακή (για τη συγκρότηση μιας κριτικής οντολογίας) εμπειρία του αυτοσυνείδητου «εγώ» (η υπαρκτική εμπειρία της υποκειμενικότητας) υπερβαίνει προφανέστατα τις πληροφορίες των αισθήσεων. […] κάθε εμπειρία σχέσης είναι γνωστικό γεγονός που μπορεί να αφορμάται από πληροφορίες των αισθήσεων, όμως η σχέση ως γνωστική εμπειρία δεν εξαντλείται στις πληροφορίες αυτές. 7.22

*

Η εγκυρότητα κάθε γνωστικής εμπειρίας που υπερβαίνει τις πληροφορίες των αισθήσεων, ελέγχεται μόνο με την κοινωνική επαλήθευση της εμπειρίας, δηλαδή με τη δυνατότητα να μετάσχει κάθε υποκείμενο στην ίδια εμπειρία και να συντονιστεί με τα άλλα υποκείμενα ως προς την κοινοποίηση αυτής της εμπειρίας. 7.2201

*

Ποιός κρίνει την πληρότητα της υποκειμενικής (γνωστικής) σχέσης με την πραγματικότητα που εξασφαλίζουν οι διαφοροποιημένες ερμηνευτικές προσβάσεις στο υπαρκτό; Μα και πάλι η διευρυμένη αναφορικότητα της σχέσης, η κοινωνική της επαλήθευση. 7.44

*

Πώς κρίνεται (επαληθεύεται ή αξιολογείται) στα πλαίσια ενός κοινωνικού συνόλου η πληρότητα της υποκειμενικής γνωστικής σχέσης με την πραγματικότητα; […] β. Το κριτήριο της καθολικότερης νοηματοδότησης του ανθρώπινου βίου […] 7.45

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 134, 135, 136, 150).

ταυτίζουμε την ουσία με τον τρόπο της υπάρξεως;

Η σχέση εμφανίζεται ως ο τρόπος της πραγματικότητας, αλλά και ως ο τρόπος γνώσεως της πραγματικότητας. 4.

Ο ιδεαλισμός και ο υλισμός ανήκουν οριστικά στο μουσείο της Ιστορίας της Φιλοσοφίας… 4.01

Σε μια κριτική οντολογία ταυτίζουμε την ουσία με τον τρόπο μετοχής του υπαρκτού στην ύπαρξη και στη γνώση, και αυτός ο τρόπος είναι η σχέση. […] Κι αν η πραγματικότητα του όντος (το γεγονός της ύπαρξης) είναι ένα σταθερό δεδομένο, η ιδιαιτερότητα του όντος (η ξεχωριστή ουσία του) πρέπει να δηλώνει μόνο διαφοροποίηση του τρόπου της ύπαρξης, του τρόπου μετοχής στο είναι. Γι' αυτό και ταυτίζουμε την ουσία με τον τρόπο της υπάρξεως. 4.13

Η ταύτιση της ουσίας με τον τρόπο της υπάρξεως αποκλείει το ενδεχόμενο να εκληφθεί η ουσία ως οντότητα καθεαυτήν, με υπαρκτική αυτονομία και αυτοτέλεια. 4.131

*

4.133. Η λέξη τρόπος (από το τρέπω = στρέφω, κατευθύνω) δηλώνει προϋποτιθέμενη ενέργεια, όπως και ενεργούμενη σχέση. Μπορούμε να αναφερόμαστε στην ουσία των υπαρκτών, επειδή η ύπαρξή τους είναι γεγονός «ιδιοτρόπως» ενεργούμενο και επειδή αυτή η αντικείμενη «ιδιότροπος» ενέργεια μάς γίνεται γνωστικά προσιτή μέσω της σχέσης που συγκροτείται με την αντιληπτική ενέργεια του υποκειμένου.

Η ουσία λοιπόν -ο τρόπος της υπάρξεως– και είναι και δηλώνεται ως σύνολο ενεργειών και ενεργούμενων σχέσεων.

*

(-η ενέργεια και όχι η συντελεσμένη οντότητα συνιστά τον τρόπο της υπάρξεως-) 4.13301

Οι ενέργειες ανήκουν στον τρόπο της υπάρξεως, συγκροτούν το συγκεκριμένο υπαρκτό και δηλώνουν την ουσία του. 4.2

*

4.211. Η ουσία διακρίνεται τόσο από τις ενέργειες όσο και από το καθέκαστον, αφού μέσω των ενεργειών φανερώνεται και το ομοειδές της ουσίας και η ετερότητα του καθέκαστον, και αφού το καθέκαστον συγκεφαλαιώνει την ουσία χωρίς να την εξαντλεί.

Αντίστοιχα οι ενέργειες διακρίνονται τόσο από την ουσία όσο και από το καθέκαστον: φανερώνουν την ουσία ως ομοειδή τρόπο της υπάρξεως, αλλά φανερώνουν και την «ιδιότροπο» ετερότητα του καθέκαστον – είναι ο κοινός τρόπος-δυνατότητα για τη φανέρωση κάθε ουσίας και κάθε ετερότητας.

Και το καθέκαστον διακρίνεται τόσο από την ουσία όσο και από τις ενέργειες, ακριβώς για την υπαρκτική του ετερότητα ως προς την κοινή ουσία και γιατί είναι «φορέας» ή αποτέλεσμα της «ιδιοτρόπου» ενέργειας, χωρίς να ταυτίζεται ούτε ως σημαίνον ούτε ως σημαινόμενο με τις ίδιες τις ενέργειες που το συγκροτούν και το δηλώνουν.

*

[…] η απόδοση οντολογικού περιεχομένου στις ενέργειες είναι προϋπόθεση για τη συγκρότηση μιας κριτικής οντολογίας. 4.212

Έτσι η παρεμβολή των ενεργειών ως τρίτου συντελεστή προσέγγισης στο οντολογικό πρόβλημα (σε αντίθεση με το δίδυμο: ουσία-καθέκαστον της δυτικο-ευρωπαϊκής φιλοσοφικής παράδοσης) ανοίγει πραγματικά τον δρόμο για τη διατύπωση μιας κριτικής οντολογίας. 4.213

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 47, 48, 52, 53, 54, 55, 56, 56-57, 57, 58).

η καταφυγή στις «εξ αποκαλύψεως» αλήθειες

7.012. Η κατοχύρωση της εγκυρότητας των μεταφυσικών προτάσεων με την καταφυγή στις «εξ αποκαλύψεως» αλήθειες, εξορίζει τη μεταφυσική από τον χώρο της έλλογης εμπειρικής πιστοποίησης, τη μεταθέτει στον χώρο του αυθαίρετου μυστικισμού, του ευνουχισμού της κριτικής σκέψης, της τυφλής υποταγής σε «δόγματα», της δεισιδαιμονίας και των φαντασιώσεων.

Η μόνη έλλογη λειτουργικότητα της μεταφυσικής είναι στην περίπτωση αυτή η ιδεολογική της χρήση: η εκμετάλλευσή της για την κυριαρχική επιβολή της αυθεντίας και του κύρους των εκπροσώπων του υπερβάλλοντος κόσμου και των αντικειμενικών «αξιών» του.

Έτσι η μεταφυσική γίνεται μέσον για τη δικαίωση της κυριαρχίας κάποιων ατόμων ή ομάδων πάνω στο σύνολο κοινωνικό σώμα, όπως και βάλσαμο («όπιο») για να παρηγορείται η υποταγή και ο εξουσιασμός των υπολοίπων.

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 127-128).

προϋπόθεση γνωστικής πρόσβασης στο υπαρκτικό γεγονός

7.23. Πρέπει να γίνεται φανερό από τις προηγούμενες προτάσεις ότι η απαγγίστρωση από τη σισύφεια απαίτηση της «αντικειμενικότητας» δεν σημαίνει οπωσδήποτε και καταφυγή στον υποκειμενισμό ή σχετικισμό της γνώσης.

Το αντίθετο της αντικειμενικότητας δεν είναι ο σχετικισμός του υποκειμενισμού (όπως δεν είναι και ο παρορμητικός συναισθηματισμός και άλογος μυστικισμός).

Το αντίθετο της αντικειμενικής γνώσης είναι η κοινωνική επαλήθευση της γνώσης, η άρνηση του αντι-κειμένου ερείσματος γνωστικής ορθότητας -

είναι ο διυποκειμενικός συντονισμός των εμπειριών της σχέσης, η κοινωνική εγκυρότητα της γνώσης.

*

7.3. Η συγκρότηση μιας κριτικής οντολογίας είναι δυνατή, αν δεχθούμε ως αφετηρία ερμηνείας του υπαρκτικού γεγονότος την εμπειρία της αυτοσυνείδητης υποκειμενικότητας. Η εμπειρία αυτή είναι γνωστικό γεγονός που επιδέχεται την καθολικότερη δυνατή κοινωνική επαλήθευση.

Και ταυτόχρονα η ίδια αυτή εμπειρία συγκροτείται μόνο μέσω του γεγονότος της σχέσης, που σημαίνει ότι η εμπειρία της σχέσης και η αναφορική της διεύρυνση (η κοινωνική επαλήθευση της σχέσης) συνιστά την προϋπόθεση γνωστικής πρόσβασης στο υπαρκτικό γεγονός.

Η γνώση του υπαρκτού είναι υπαρκτική εμπειρία σχέσης και η κοινωνική διεύρυνση της σχέσης επαληθεύει (κρίνει) όχι κάποιον αντικειμενικό και πάγιο ορισμό του υπαρκτού, αλλά τη «γνησιότητα» του γεγονότος της σχέσης -

τη μη αλλοτρίωση της σχέσης σε μονομερή εξάρτηση, υποταγή, ιδιο-τροπία, μεροληψία, ιδιοτέλεια, κλπ.

*

Σε κάθε περίπτωση, αυτός που γνωρίζει τις ποικίλες «όψεις» της πραγματικότητας –που συνειδητοποιεί τόσο τις μετρητές πιστοποιήσεις όσο και τις ποιοτικές εκτιμήσεις– είναι το ανθρώπινο υποκείμενο, και κάθε προσπάθεια για μια γνώση της πραγματικότητας «άλλη» από αυτήν που εξασφαλίζει ο τρόπος της γνωστικής πρόσβασης του υποκειμένου στην πραγματικότητα (ο τρόπος της σχέσης), είναι «φυσικά» ακατόρθωτη. 7.3204

*

Και οι μεν δημιουργικές παρεμβάσεις θα μπορούσαμε (σχηματικά) να πούμε ότι διαφοροποιούνται ανάλογα με την πληρότητα φανέρωσης («καθορισμού») του πραγματικού χαρακτήρα της υποκειμενικής ελευθερίας, δημιουργικότητας και ενεργητικής ετερότητας.

Αλλά και οι ερμηνευτικές προσβάσεις διαφοροποιούνται επίσης ως προς τον «καθορισμό» της πραγματικότητας, ανάλογα με την πληρότητα της υποκειμενικής σχέσης με το υπαρκτό που η κάθε μια εξασφαλίζει. 7.41

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 138-139, 142-143, 146).

μια πρόταση νοήματος

Ό,τι ονομάζουμε νοηματοδότηση της καθημερινότητας του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδες κριτήριο στην προοπτική της κριτικής ερμηνείας του υπαρκτού, όταν η κριτική μας πρόσβαση διερευνά τη γνησιότητα ή αλλοτρίωση των σχέσεων του ανθρώπου με τα υπαρκτά

-την εμμονή στην εμπειρική καθολικότητα της σχέσης ή την αλλοτρίωσή της σε εξάρτηση, υποταγή, ιδιοτελή αποσπασματικότητα, εξουσιαστική ιδιο-τροπία.

Κίνδυνος υποταγής της κριτικής στην ιδεολογία υπάρχει, όταν η νοηματοδότηση των σχέσεων αγνοεί ή παραβιάζει τον εμπειρικό χαρακτήρα των σχέσεων –όταν περιορίζει τη δυναμική των σχέσεων με κάποιαν a priori δεοντολογία σχέσεων. 8.1.

*

8.2. Η φιλοσοφία δεν μπορεί να δώσει απάντηση σε όλα τα προβλήματα του ανθρώπου. Μπορεί όμως να δώσει νόημα στα προβλήματα – στις σχέσεις του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του και με τον κόσμο. Και τότε η φιλοσοφία μπορεί, πραγματικά, να αλλάξει τον κόσμο.

*

8.21. Η φιλοσοφική οντολογία είναι μια πρόταση νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης και των σχέσεών της -μια νοηματοδότηση του τρόπου της υπάρξεως. Και η κριτική οντολογία θεμελιώνει την πρότασή της στην υπαρκτική αυτεπίγνωση του υποκειμένου ως εμπειρία ελευθερίας και ετερότητας.

Η ελευθερία και η ετερότητα μάς γίνεται προσιτή ως γνωστικό-εμπειρικό γεγονός μέσα από τη σχέση και τη δυναμική απροσδιοριστία της σχέσης.

Κριτήριο πραγματικότητας είναι η εμπειρία της σχέσης με την πραγματικότητα και η επαλήθευση της γνησιότητας της σχέσης μέσω της κοινωνικής της διεύρυνσης – η επίσης απροσδιόριστη δυναμική του κοινωνικού γεγονότος που συγκροτεί την Ιστορία και τον πολιτισμό.

*

9. Αλήθεια για την κριτική οντολογία είναι η σχέση. Και η σχέση -επομένως και η αλήθεια- δεν είναι ποτέ δεδομένη. Είναι κατόρθωμα.

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 152-153, 156).