ακόμα μια μέρα

Ο ΘΕΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΖΕΝΤΛΕΜΑΝ

Ο Θεός σηκώνεται κάθε πρωί
και λέει: «Ακόμα μια μέρα».

Ο Θεός κάθε μέρα πιάνει δουλειά
με κανονικό ωράριο.

Ο Θεός δεν είναι τζέντλεμαν. Γιατί ο Θεός
φοράει τη φόρμα του. Και λερώνεται
γρασσάροντας το γνωστό
μας σύμπαν. Καθώς
και πολλά άλλα σύμπαντα
που εκτός από Αυτόν

Carl Sandburg

*

PIZZICATO

Τώρα είναι το πράσινό σου φόρεμα
και τα ωραία σου πόδια που θυμάμαι.

Και την ξύλινη γέφυρα πάνω απ' το νερό.
Και τις πάπιες που προσπαθούσαν

να τραγουδήσουν. Και τα ζεστά πουλιά
που κατέβαιναν απ' τα δέντρα.


Απ' όλα αυτά δεν μένει βέβαια τίποτα.
Τα δέντρα είναι κομμένα.

Η γέφυρα έχει γίνει πέτρινη.
Τα πόδια σου έχουν παχύνει.

Και μόνο οι πάπιες υψώνουν το λαιμό
και προσπαθούν ακόμα.

*

ΚΑΙΜΠΡΙΤΖ

[...]
Όπου ένα βροχερό πρωί με πέντε δεκάπεννα αγόρασα
το Περί Ύψους -η έκδοση του Hudson (Oxonii 1710)
και μια σκωροφαγωμένη χαλκογραφία του Coronelli:
«La piazza di Calamata»: Δυτικοί εναντίον Οθωμανών.

Η ξύλινη γέφυρα του Queen's· έργο του Νεύτωνα.
Χωρίς καρφιά ή βίδες (Τελικά άρχισε να σαπίζει.
Την έλυσαν και δεν μπορούσαν να την ξαναδέσουν.
Πρόοδος).

[...]

John Berryman

Νάσος Βαγενἀς, Η πτώση του ιπταμένου (έκδ. Στιγμή, Αθήνα 1989, σσ. 34, 35, 42-43. - To KΑΙΜΠΡΙΤΖ φέρεται αυτοβιογραφικό ποίημα).

μια μορφή γράφεται πάνω στο κύμα

ΜΟΝΟ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΘΑΥΜΑ

...ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου

Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ

Δεν είναι πολύ αυτό που ζητώ, μόνο το μικρό θαύμα στα
σιωπηλά λόγια των εραστών, ο τρόπος που θέλω
να σού μιλήσω ή να μού μιλήσεις απέχει ένα βήμα μόνο
απ' τις φωνές των αγγέλων που στάζουν αθόρυβα απ' τον
ουρανό
όταν γυρίζεις το κεφάλι κι αναρωτιέσαι ποιός σού μίλησε και
δεν βλέπεις κανέναν
παρά μόνο στα πόδια σου το ίδιο χωμάτινο μονοπάτι, τα
ξερά χόρτα, τη συκιά ολομόναχη στα χωράφι
και δίπλα σου η θάλασσα και πέρα από την ξερολιθιά το
βουνό.

Ή όταν περπατάς χαμένος σε μια ξένη πόλη νομίζοντας πως
άκουσες τη γλώσσα σου, τον χαιρετισμό
ενός φίλου, αδερφού σου κάποτε, που έχεις χρόνια να τον δείς
την ίδια παλιά φωνή, τη γελαστή και χαρούμενη, ίσως κάποτε
ελαφρά ειρωνική
κι όλα όσα είχες λησμονήσει έρχονται ξαφνικά μπροστά σου
στο γυμνό φώς του μεσημεριού και το αίμα βουΐζει στο
κεφάλι σου
και ξεχνάς τον προορισμό σου και τα σήματα της κυκλοφορίας
και τα κτίρια αρχίζουν να χορεύουν γύρω σου.

Ή όταν στην κορυφή του πάθους ανοίγεις μια στιγμή τα
μάτια για να κρατήσεις απεγνωσμένα την ανάσταση
κι ανάμεσα στο πρόσωπό της και το πρόσωπό της μια μορφή
γράφεται πάνω στο κύμα
ένα πρόσωπο που δεν το έχεις ξαναδεί όμως το γνώριζες
πάντοτε και θα το γνωρίζεις
κι ένα πέρασμα ανοίγει και μια φωνή που δεν είναι δική σου
ή δική μου ακούγεται και την αναγνωρίζουμε και τη λατρεύουμε
γιατί όπως ξέρεις ξέρω κι εγώ, αγαπημένη, ότι δεν είναι
η φωή μου αλλά η φωνή σου.

Δεν είναι πολύ αυτό που ζητώ, μόνο το ελάχιστο θαύμα, όμως
άνθρωποι όπως εμείς ταξιδεύουμε χρόνια και χρόνια
μέσα απ' το ίδιο βρώμικο μονοπάτι, την ίδια πόλη, τα ίδια
ρημαγμένα κρεβάτια
ξένοι στον τόπο μας χωρίς ν' αναγνωρίζουμε τη φωνή των
δικών μας ανθρώπων
πώς να μπορέσει να μιλήσει κανείς με τους αγγέλους ή με
τους φίλους που έχουν πεθάνει
δεν λέω να μιλήσει τη γλώσσα της αγάπης, κάτι τέτοιο θα
ήταν πάρα πολύ.

Richard Burns

Νάσος Βαγενἀς, Η πτώση του ιπταμένου (έκδ. Στιγμή, Αθήνα 1989, σσ. 20-21).

ακούστηκε ένας ασήμαντος παφλασμός

ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΗΣ ΚΙΡΚΗΣ

Γύρω απ' το συντριβάνι της που τρέχει
με τη φωνή ανθρώπου που πονεί
είναι λουλούδια που κανείς δεν έχει
ξαναδεί. Με μυρωδιά σιχαμερή
και πέταλα που στάζουν φαρμάκι.
Φυτρώνουν απ' τα μέλη των νεκρών.
Ποτέ να μην ξανάρθουμε εδώ.

Πάνθηρες λιάζονται στη βρύση.
Το δάσος σκοτεινιάζει πιο πέρα.M,br/> Στις σκάλες του κήπου στριφογυρίζει
αργά κι επίσημα. Και μάς κοιτούν
με μάτια ανθρώπων που είχαμε γνωρίσει.

T.S. Eliot

*

ΤΟΠΙΟ ΜΕ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΡΟΥ

Σύμφωνα με τον Μπρύγκελ
όταν ο Ίκαρος έπεσε
ήταν άνοιξη.

Ένας αγρότης
όργωνε το χωράφι του.
Το πανηγύρι

της φύσης μόλις
είχε αρχίσει
ολόλαμπρο κάτω

απ' τον πυρωμένο
ήλιο που έλιωσε
το κερί των φτερών.

Ανεπαίσθητα, λίγο
πιο πέρα απ' την ακτή
ακούστηκε ένας

ασήμαντος παφλασμός.
Αυτό ήταν
το τέλος του Ικάρου.

William Carlos Williams

Νάσος Βαγενἀς, Η πτώση του ιπταμένου (έκδ. Στιγμή, Αθήνα 1989, σσ. 25, 60).

ένας ωραίος μεγάλος ύπνος

ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ

Κάτω απ' το σπίτι μου περνάει ο θάνατος
συναχωμένος. Μ' ένα μελιτζανί
κασκόλ και μια παλιά ομπρέλα.
Συλλαβίζει λέξεις ακατάληπτες:
«Τίποτε δεν χάνεται». «Το τέλος δεν έχει τέλος».«Έν το παν».
Κι ακόμη:«Πότε θα σταματήσει αυτή η καταραμένη βροχή;».

*

CADENZA

Άκουσα δύο γέρους να λένε:
«Αυτός ο κόσμος γρήγορα θα τελειώσει».

Αυτός ο κόσμος δεν θα τελειώσει.
Στο τέλος, το τέλος θα ενδώσει.

Το μήλο θα ζήσει και πέρα απ' την πτώση
χωρίς να σαπίσει.

Το φίδι θ' αφήσει το δέντρο. Το δέντρο
βαθιά θα φουντώσει.

Στο στήθος σε σάβανο γκρίζο
ο χρόνος θα λιώσει.

*

ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ ΙΙ

Ο θάνατος είναι δυνατότερος απ’ όλες τις κυβερνήσεις. Γιατί οι κυβερνήσεις είναι άνθρωποι κι οι άνθρωποι πεθαίνουν. Και τότε ο θάνατος σκάει στα γέλια. Σήμερα είσαι, αύριο δεν είσαι.

Ο θάνατος είναι δυνατότερος απ΄ όλους τους ψηλομύτηδες. Έτσι ο θάνατος ψαλλιδίζει τη μύτη των φαντασμένων. Ρίχνει τα ζάρια κι αποφαίνεται: Βάψ' τα μαύρα.

Ο θάνατος στέλνει ένα τηλεγράφημα κάθε μέρα. Όταν σε θελήσω θα περάσω από το σπίτι. Κι έπειτα νά τος μ’ ένα πελώριο αντικλείδι ανοίγει την πόρτα και λέει: Λοιπόν πηγαίνουμε.

Ο θάνατος είναι μια γριά παραμάνα με βαθιά χέρια. Δεν θα πονέσεις καθόλου μωρό μου, ήρθε η ώρα σου. Αυτό που χρειάζεσαι είναι ένας ωραίος μεγάλος ύπνος. Υπάρχει από τον ύπνο τίποτε καλύτερο;

Carl Sandburg

Νάσος Βαγενἀς, Η πτώση του ιπταμένου (έκδ. Στιγμή, Αθήνα 1989, σσ. 15, 23, 24).

γεννάει κανίβαλους η ομορφιά

Τότε, πώς λέει ο Πλάτων ότι ποίηση
Είν' ακριβώς η ανάβαση
Τού ανύπαρκτου στο υπαρκτό;
(Που πάει να πεί πως το υπαρκτό
Γυρνάει κι εκείνο μια χαρά σε ανύπαρκτο).*

Η ΟΜΟΡΦΙΑ

Γεννάει κανίβαλους η ομορφιά.

Κοιτάς ένα τοπίο ανέλπιστο
Τ' απέναντι κορίτσι όλο δροσιά
Την άσπιλη πανσέληνο μές στ' άσπρα της.

Και αφρίζοντας

Θες με τα νύχια σου να γδάρεις το τοπίο
Να κάνεις το κορίτσι μια μπουκιά
Να τραγανίσεις το φεγγάρι ακέραιο -

Να τρέξει
Αίμα στο δικό σου αίμα μέσα η ομορφιά.

Να τρέξει αίμα.

*

ΟΡΙΣΤΙΚΗ, ΧΡΟΝΟΥ ΑΟΡΙΣΤΟΥ

-Χτες το πρωί
Στις έντεκα
Σκοτώθηκε
Ο πιο καλός μου φίλος.

Πόσο αόριστος
Μπορεί να είναι πράγματι ο Αόριστος
Όταν με τόση ακρίβεια
Σφραγίζει οριστικά
Τα περασμένα;

Ερώτημα που άφησε αναπάντητο
Η ένοχη ασάφεια
Τού χρόνου.

Και μόνο η έγκλιση
Με παρρησία προσπαθεί
Να διαψεύσει
Οξύμωρα
Το ψεύδος;

-Χτες το πρωί
Σκοτώθηκε.

(Ούτε μια ελάχιστη
Ρωγμή αοριστίας,
Μια ενδεχόμενη
Ελπίδα ελπίδας.
Ούτε).

Με παρρησία σώζοντας
Τής γλώσσας την τιμή
Σε μιαν απάντηση.

Σταράτη.

Οριστική.

Αντώνης Φωστιέρης, Θάνατος ο Δεύτερος (έκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2020, σσ. 27, 42-43). -Το motto εκ του ποιήματος «Εκ του μη όντος» (ό.π., σ. 16). Motto όμως της συλλογής το εκ της Αποκαλύψεως του Ιωάννου (κ΄ 14): «Καὶ ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἐβλήθησαν εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρός· οὗτος ὁ θάνατος ὁ δεύτερός ἐστιν».

άψυχο ή ζωντανό;

Όσο για το πλάσμα
το τελευταίο που θυμάμαι από κείνο
είναι να ουρλιάζει απελπισμένα
«έχω απομείνει μόνος σε τόση ερημιά
πλάσε μου, επιτέλους, μια εύα της προκοπής»*

Στοίχημα έβαλε ακριβό
Με φίλο κι ένα αδελφό
Πως το Μαντείο των Δελφών
Είναι το στέκι των ψευτών

Πήρε στη χούφτα ένα πουλί
Και μπήκε στο ιερό ένα πρωί
Εκεί θα ζητούσε το χρησμό
Στο χέρι έχω άψυχο ή ζωντανό;

Ανο χρησμός ήταν ζωντανό
Θά 'πνιγε εκεί το ζωντανό
Αν άψυχο έλεγε ο χρησμός
Πουλί θα πέταγε εμπρός

Ο Μάντης που ήταν σαν θεός
Είπε αυτός είναι ο χρησμός
Αν θες εσύ, είναι ζωντανό
Κι αν θες το κάνεις άψυχο αυτό

Βασίλης Ι. Αποστολόπουλος, Τραγουδώντας τον Αίσωπο... (αυτοέκδοση, Αγία Παρασκευή 2018, 2023(γ΄), σ. 21).

-----
* Στο motto, όμως, οι καταληκτήριοι στίχοι της Φωτεινής Βασιλοπούλου, από το ποίημά της «Λίλιθ», στο περιοδικό Το Κοράλλι (διπλό τεύχος 37-38, Απρίλιος 2023-Σεπτ.2023, σσ. 66-67).

περί Θεού πιστότητος

«Μηδ' ύπνον μαλακοίσιν επ' όμμασι προσδέξασθε
πριν των ημερινών έργων τρις επελθείν.
Ποί παρέβην,
τί δ' έρρεξα,
τί δέ μοι δέον ουκ ετελέσθη».*

Πρώτο βασικό και συγχρόνως σημαντικό σημείο το οποίο διαφοροποιεί τον Σωκράτη έναντι του Χριστού είναι η προσπάθεια τού φιλοσόφου στην Απολογία να αποδείξει ότι ο χρησμός τού Μαντείου των Δελφών δεν είναι αληθινός. Με τον τρόπο αυτό θέτει υπό έλεγχο την πιστότητα τού θεού Απόλλωνα. Αμφισβητεί δηλαδή ότι ο θεός είπε την αλήθεια. Η αγωνία τού Σωκράτη επιβεβαιώνεται από την προσπάθειά του να επαληθεύσει τον λόγο τού θεού Απόλλωνα με την έρευνα την οποία ανέλαβε να κάνει μεταξύ των συμπολιτών του.

Ο Χριστός, αντιθέτως, δεν έθεσε ούτε μία στιγμή υπό αμφισβήτηση τον λόγο τού Θεού Πατρός Του: Σύ εί ο θεός μου ο αγαπητός (Λουκ. 3, 22).

Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους (εισ.-μτφρ.-σχόλια Νικ. Ε. Τζιράκης, έκδ. Πατάκης, Αθήνα 2020 (7η), σ. 51).

-----
* Στο motto Πυθαγορικά, Χρυσά έπη 41 [= Να μη δεχθείς τον ύπνο στα τρυφερά σου μάτια (ή, στα μαλακά σου βλέφαρα) πριν να υποβάλεις στον εαυτό σου τρία ερωτήματα για όσα έπραξες την ημέρα που πέρασε: Πρώτον, ποιά παράβαση έκανα; δεύτερον, τί έπραξα; και τρίτον, τί έπρεπε να πράξω και δεν το έπραξα], εν Ν.Ε. Τζιράκη, «Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος Γαλανάκης (1911-2013)», στον Τιμητικό Τόμο της Θεολογικής ΕΚΠΑ στον αρχιεπ. Ιερώνυμο, Αθήνα 2023, σ. 827).

η σκέψη του Μαρξ

6.262. Έτσι, και για την απόπειρα διατυπώσεως μιας κριτικής οντολογίας, η σκέψη του Μαρξ (τουλάχιστον κατά το ένα σκέλος των αντιφατικών της διατυπώσεων) αποτελεί μια γόνιμη αφετηρία - ίσως γενέθλια αφετηρία στα πλαίσια της δυτικο-ευρωπαϊκής φιλοσοφικής παράδοσης:

Η επιστροφή στη βάση των πραγματικών σχέσεων και αναγκών του ανθρώπου, η άρνηση εκδοχής του ανθρώπινου υποκειμένου ως οριστικά συντελεσμένης νοητής οντότητας, και η ερμηνεία του υπαρκτικού γεγονότος μέσω της δυναμικής των ενεργειών του υποκειμένου, είναι μάλλον η μόνη προοπτική οντολογικών θεωρήσεων που επιτρέπει την κριτική επαλήθευση ή διάψευσή τους από την διυποκειμενική εμπειρία.

*

Όταν ο άνθρωπος δεν παράγει για να σχετιστεί - κοινωνήσει με το υλικό της παραγωγής και με τους συνανθρώπους του (να κοινωνήσει τις ανάγκες του για ανταλλαγή, αλλά και για έκφραση και βεβαίωση της υποκειμενικής του ετερότητας), όταν παράγει μόνο για την εξασφάλιση των ουδέτερων ζωικών αναγκών του, τότε το προϊόν της παραγωγής του είναι άσχετο με την υποκειμενική του ετερότητα και την κοινωνική της λειτουργικότητα, είναι ουδέτερη απρόσωπη αξία υπηρετική απρόσωπων αναγκών. 6.423

*

Ο Μαρξ παραμένει ασφυκτικά εγκλωβισμένος στις οντολογικές προϋποθέσεις (στις αφετηριακές σημασιοδοτήσεις της πραγματικότητας) που καθιέρωσε η δυτικο-ευρωπαϊκή μεταφυσική (στην ιστορική της διαδρομή από τον Αυγουστίνο ώς και τον Έγελο), ενώ ταυτόχρονα εισηγείται την πιο ριζοσπαστική ρήξη με αυτή τη μεταφυσική:

την απόδοση οντολογικού περιεχομένου στις ενέργειες του υποκειμένου, την ερμηνεία (σημασιοδότηση) της πραγματικότητας ως γεγονότος σχέσεων.

Οι αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες προτάσεις του Μαρξ πρέπει μάλλον να οφείλονται στην αδυναμία του να βγάλει ώς την άκρη τις συνέπειες της καινούργιας (για την δυτικο-ευρωπαϊκή παράδοση) οντολογικής προοπτικής. 6.6

Χρήστος Γιανναράς, Προτάσεις κριτικής οντολογίας (έκδ. Δόμος, Αθήνα 2005, σσ. 91, 105, 122).