βυζαντινή ευσέβεια

Αν [...] θυμηθούμε ότι στο ταραγμένο έδαφος της Ανατολικής Αυτοκρατορίας οι ψυχές έπρεπε πάντα να φυλάγονται από τις συνεχείς ωθήσεις των αιρέσεων, αληθινών ή υποθετικών, θα βρούμε τα κύρια γνωρίσματα που προσδίδουν στη βυζαντινή ευσέβεια ένα γενικά μυστηριακό και ανήσυχο πρόσωπο. 'Ολα αυτά αναγκάζουν το μοναχό σε διαρκή αυτοπειθαρχία, πράγμα που εξηγεί τις συγγένειες στο ρυθμό της σκέψης και της γλώσσας των ασκητών με τους στωικούς και τους κυνικούς. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι η απαισιοδοξία αυτή, που απορρέει από την αντίληψη της ακαθαρσίας της ύλης, έχει νεοπλατωνική έμπνευση. Ο άγιος Μάξιμος θα καταδικάσει την απαισιοδοξία αυτή και, όπως θα δούμε παρακάτω, θα την αντικαταστήσει με μιαν υγιή αισιοδοξία, που μάς θυμίζει την πλατωνική αισιοδοξία, αφού ζητά τη δικαιοσύνη και το ορθό στην ενάργεια του πνεύματος, προσφέροντας έτσι μιαν ασφαλή βάση στο θεωρητικό μυστικισμό.

Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σ. 64).

*

Κι ένα παράδειγμα:

Το τρίτο ρεύμα, το ησυχαστικό, καίτοι γνωρίζει επαρκώς την δυτική κουλτούρα και δεν την απορρίπτει, εν τούτοις εμμένει στην ρωμαίϊκη παράδοση, όπως την περιγράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και την διασώζει το βιβλίο της Φιλοκαλίας των Ιερών νηπτικών. Οι άνθρωποι αυτής της παραδόσεως αγαπούν τον θεραπευτικό χαρακτήρα του ησυχασμού, που είναι η αληθινή Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία, η οποία έχει σίγουρα κοινωνικές συνέπειες, αφού όσοι θεραπεύονται είναι οι πνευματικοί μυστικοί αδένες μέσα στην κοινωνία, εκκλησιάζονται τακτικά και ζουν μέσα στο ρεύμα της Ορθοδόξου λατρείας και του ρωμαίϊκου πολιτισμού με την βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική, την ναοδομία, την αγιογραφία κ.λ.π., επισκέπτονται μοναστικά Ορθόδοξα κέντρα, όπου διασώζονται τα ασφαλή κριτήρια της ησυχαστικής Παραδόσεως και συνδέονται με πρόσωπα, όπως τον π. Παΐσιο, π. Πορφύριο, π. Ιάκωβο και τους συνεχιστές τους, αλλά και με άλλους κεκοιμημένους και ζώντας μοναχούς, Ιερομονάχους και Επισκόπους που ζουν τον ησυχαστικό τρόπο ζωής.

Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος, "Μια άλλη τρόϊκα σέ σχέση με την ευτυχία και την ελευθερία" (απόσπασμα προσφάτως γενομένης ομιλίας που αναδημοσιεύθηκε εδωδά).