καθ' υπαγόρευση ενός γέρου Ηπειρώτη

Φωνές πολλές και χουγιατά και ταραχή μεγάλη,
με πείσμα μέγα πολεμούν η μια μεργιά κη άλλη·
ως πέφτουν οχ τον κοσατζή τα χόρτα ςτο λιβάδι,
έτζι έπεφταν ςτον πόλεμον οι άνθρωποι ςτο σάδι.*

[...] Μάς απομένει να μιλήσουμε για τα διάφορα χειρόγραφα του Θρήνου που είχαμε στη διάθεσή μας. Είναι τέσσερα στον αριθμό:

1ο Το πρώτο, που ορίζεται με το γράμμα Α, είναι ένα κείμενο που δημιούργησα εγώ ο ίδιος στην Αθήνα, το Σεπτέμβριο του 1875, καθ' υπαγόρευση ενός γέρου Ηπειρώτη ονόματι Γιάννης Παγούνης. Αυτός ο γέροντας που έλεγε ότι ήταν εβδομήντα επτά χρονών, δε γνώριζε καθόλου γράμματα και είχε εργαστεί στα Ιωάννινα ως αρτοποιός. Γνώριζε το Θρήνο του εκ Τεπελενίου Αλή από τα νιάτα του και δε δίσταζε καθόλου να τόν απαγγέλλει έναντι αμοιβής.

Τον κατέγραψα με μολύβι στη διάρκεια δύο συναντήσεων και μερικές μέρες αργότερα, παρακάλεσα το Γιάννη Παγούνη να μού τον απαγγείλει εκ νέου, ενώ εγώ την ίδια στιγμή παρακολουθούσα το κείμενό μου. Ήθελα με αυτό τον τρόπο να επισημάνω μόνο μερικές ασήμαντες διαφορές, τις οποίες ωστόσο θεώρησα σκόπιμο να δημοσιεύσω.

Επιστρέφοντας το 1879 στην Αθήνα, συνάντησα το Γιάννη Παγούνη στο δημόσιο κήπο που βρίσκεται κοντά στην πλατεία Συντάγματος· με αναγνώρισε και, ορμώμενος αναμφίβολα από την ανάμνηση της πενιχρής αμοιβής που τού είχα δώσει τέσσερα χρόνια πριν, επέμενε πολύ να μού ξαναπεί το θρήνο του. Στενοχωρήθηκα πολύ αφού ο χρόνος που μπορούσα να διαθέσω δεν μού επέτρεψε να επιχειρήσω αυτή τη δεύτερη αντιπαραβολή. [...]

*

Έτζι είπεν [ο Αλήπασας] και πρόσταξεν τα Γιάννενα να κάψουν, 169
φωτιά σε τέσσερις μεργιές να βάλουν να τανάψουν.
Δυστυχισμένα Γιάννενα, 'ς τί κίνδυνον θα 'ρθήτε;
κακό γραφτόν οπόχεταν, τί έχετε να γιδήτε;
Βάνουν φωτιά ςτα Γιάννενα σε δύο τρία μέρη,
και τα μισά τα Γιάννενα καίγουνται χέρι χέρι. 174

[...]

Αλήπασας δεν κάνει πγειά χαρές και τρυφερίτζα,
φροντίζει για τον πόλεμον κι αφίνει τα κορίτζα. 182

*

Ο δύστυχος Αλήπασας ελάθεψεν, γελάστη, 513
ςτα βρόχια του Χουρσίτπασα σαν το πουλίν επγιάστη·
τόν έβγαλεν με πονηργιά, τόν έφαγεν με μπέσα, 515
αφίνει τον μπαρουτχανέ και βγαίνει από μέσα·
έξι νομάτοι μουναχά που κίνησαν κοντά του,
και την ζωγήν τους ξέγραψαν διά το όνομά του.
Οι Οσμανλήδες τον πικρόν, ας ήταν και μεγάλος,
τόν έβαλαν ςτα νύχια τους, μακάρι νά 'ταν κι άλλος! 520

*

Στο μαναστήρι του νησιού Χουρσίτπασας τού στέρνει 535
πεσκέσια από τα Γιάννενα, με τον καλόν τον παίρνει·
αρνιά παχιά τού έστειλεν τάχα να τόν τιμήση,
καφέδες και ζαχαρικά να τον ευχαριστήση,
και λαλητάδες με βγιολιά για να τον εγλεντίσουν,
να είπουν τα τραγούδια τους να τον χαροποιήσουν. 540

Εμίλ Λεγκράν, «Πρόλογος», στο Θρήνος του εκ Τεπελενίου Αλή, Πασά των Ιωαννίνων, ιστορικό ποίημα σε ηπειρώτικη διάλεκτο (έκδ. Εκάτη, Αθήνα 2009, σσ. 8-9). Ακολούθως στίχοι εκ του Θρήνου (ό.π., σσ. 21-22, 40, 41). -Το motto, εκ του ιδίου Θρήνου (ό.π., σ. 32, στιχ. 345-348).