κολλυβάδες

Το αντιπροσωπευτικότερο ίσως επίτευγμα, η «ταυτότητα» του έργου των Κολλυβάδων, αποκαλύπτεται στη συγκρότηση και έκδοση της Φιλοκαλίας. Ανθολόγιο κειμένων 36 μεγάλων της Εκκλησίας Πατέρων και ασκητών, από τον 4ο ώς και τον 15ο αιώνα, που αναφέρονται όλα στη δυνατότητα και στους τρόπους άμεσης εμπειρικής σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό, σωματικής αίσθησης του Θεού, μέσω της κάθαρσης του νού με τη συνεχή άσκηση στη νοερά προσευχή.

[...]

Η Φιλοκαλία δεν είναι συλλογή εξειδικευμένων «μυστικών» κειμένων. Θέλει να καταδείξει, τι ακριβώς ζητάμε μετέχοντας στην Εκκλησία. Δεν ζητάμε έγκυρα νοήματα ή νομικές εξασφαλίσεις υπερβατικής δικαίωσης. Ζητάμε τη φιλία του καλού ή ωραίου, τον έρωτα του κάλλους. Ποθούμε το κάλλος του Δεσποτικού Προσώπου, κι η γνώση του κάλλους είναι εμπειρικό γεγονός σχέσης, προσωπικής κοινωνίας που συνιστά την όντως ζωή της αφθαρσίας και αθανασίας.

Αλλά η προσωπική σχέση με το Πρόσωπο του Χριστού, όπως κάθε αληθινός έρωτας, κερδίζεται με επίπονη άσκηση παραίτησης από τις εγωκεντρικές αντιστάσεις, κένωσης από το φυσικό ατομοκεντρικό θέλημα. Αναζητάμε τη σχέση έμπρακτα και ενεργά, με συνεχή επίκληση του εραστού Ονόματος, με συντονισμό των όρων της φυσικής μας ύπαρξης –του νού και της αναπνοής- στην επίκληση του ελέους Του, του χαρίσματος να κοινωνεί Αυτός μαζί μας τη ζωή.

Αυτή η έμπρακτη ερωτική αφοσίωση της συνεχούς επίκλησης καθαίρει τον νού από τις κτητικές του ψευδαισθήσεις, καθαίρει και την επιθυμία (την «καρδία» του ανθρώπου) από τις περισπάσεις των ορέξεων αυθυπαρξίας του κτιστού. Ενώνει τον «νού» με την «καρδία» στην ενιαία ερωτική αυτοπροσφορά: η επιθυμία υποτάσσεται στον λόγο της προσωπικής αναφοράς, ο λόγος στην επιθυμία της ποθούμενης σχέσης.

Η μετάθεση της υπαρκτικής αυτοσυνειδησίας, ακόμα και της λειτουργίας της φυσικής αναπνοής, στον πόθο της σχέσης, χαρίζει στον άνθρωπο την εμπειρία της ελευθερίας από τους περιορισμούς της κτιστής και θνητής του φύσης. Την εμπειρία να υπάρχει όχι με τον τρόπο της φύσης, αλλά με τον τρόπο της σχέσης, τον τρόπο του έρωτα, που συνιστά και την όντως ζωή της Τριαδικής Θεότητας.

Χρ. Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, (έκδ. Δόμος 1992, σσ. 189, 190-191).