λόγος και σύμβολο

[...] η σύνολη διαφορά μεταξύ συμβόλου και μεταφοράς· η τελευταία είναι μια ελεύθερη επινόηση του λόγου, ενώ το σύμβολο είναι συνδεδεμένο με τις παραστάσεις του κόσμου. Αγγίζουμε εδώ ένα ανέκπτωτο στοιχείο, ακόμη πιο ανέκπτωτο από εκείνο που ανακαλύπτει η ποιητική εμπειρία: στο ιερό σύμπαν η ικανότητα του λέγειν βασίζεται στην ικανότητα του κόσμου να σημαίνη. Εξ ου και η λογική της σημασίας προβαίνει από την ίδια την δομή του ιερού κόσμου.

Αντιστοιχία μεταξύ της δημιουργίας εν ταυτώ και της τάξεως των φυσικών φαινομένων και των ανθρωπίνων πράξεων: έτσι ο αληθινός ναός συμμορφώνεται πάντοτε προς κάποιο ουράνιο πρότυπο. Αντιστοιχία μεταξύ μακρόκοσμου και μικρόκοσμου: έτσι στην ιερογαμία ουρανού και γης απαντά η ένωση ανδρός και γυναικός. Αντιστοιχία μεταξύ γεωργησίμου εδάφους και γυναικείου αυλακώματος, μεταξύ σπλάγχνων της γης και μητρικού στήθους, όπως μεταξύ ηλίου και ματιού, όπως μεταξύ αρσενικού σπέρματος και σπόρου της σποράς, όπως μεταξύ ταφής του ανθρώπου και θανάτου του σπόρου, όπως μεταξύ κάθε νέας γεννήσεως και επιστροφής της ανοίξεως.

Αντιστοιχία σε τρία επίπεδα, μεταξύ σώματος, οικίας και κόσμου, η οποία σημαίνεται αμοιβαίως με τους στύλους του ναού και την σπονδυλική στήλη, την στέγη του σπιτιού και το κρανίο, την ανθρώπινη ανάσα και τον αέρα, και η οποία κάνει να αντιστοιχούν στα κατώφλια, τις πόρτες και τις γέφυρες, στα μονοπάτια που χαράζει ο βηματισμός του κατοίκου και περιπατητή, ομόλογα περάσματα που οι μυητικές τελετές μάς βοηθούν να διαβούμε την κρίσιμη στιγμή της ανθρώπινης μετοικήσεως, κατά την γέννηση, την εφηβεία, τον γάμο και την ταφή. Η λογική αυτή της αντιστοιχίας «δεσμεύει» τον λόγο στο ιερό σύμπαν.

Πωλ Ρικαίρ, Λόγος και σύμβολο (μτφρ. Μ. Πανταζάρα, έκδ. Αρμός, Αθήνα 2002, σσ. 76-77).