«ο Χριστός νεκρός» του Χολμπάϊν

κάτι λίγο ακόμη
για τον εν τη γαστρί Μαρίας
βοσκηθέντα *

Ο Χανς Χολμπάϊν ο Νεότερος (1497-1543) ζωγραφίζει το 1522 (το κάτω στρώμα φέρει την ημερομηνία 1521) έναν πίνακα ανησυχητικό, «Ο Χριστός νεκρός», που μπορούμε να δούμε στο μουσείο της Βασιλείας και που φαίνεται να έκανε βαθύτατη εντύπωση στον Dostoievski. Από την αρχή ήδη του Ηλίθιου, ο πρίγκιπας Μίσκιν προσπαθεί να μιλήσει, επί ματαίω, για τον πίνακα αυτό, αλλά μονάχα μέσω μιας πολυφωνικής αναζωπύρωσης της ίντριγκας παίρνει το μάτι του ένα αντίγραφό του στου Ρογκόζιν και αναφωνεί «υπό το κράτος μιας ξαφνικής έμπνευσης»: «Αυτός ο πίνακας!... Αυτός ο πίνακας! Μα το ξέρεις ότι κοιτάζοντάς τον ένας πιστός μπορεί να χάσει την πίστη του;». Λίγο πιο πέρα ο Ιππολύτ, ένα δευτερεύον πρόσωπο, που ωστόσο εμφανίζεται συχνά στη θέση του αφηγητή και του Μίσκιν, τον περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο:

Αναπαριστούσε τον Χριστό τη στιγμή της αποκαθήλωσης. Αν δεν κάνω λάθος, οι ζωγράφοι έχουν τη συνήθεια να απεικονίζουν τον Χριστό πάνω στο σταυρό, ή μετά την αποκαθήλωση, με μια ανταύγεια υπερφυσικής ομορφιάς στο πρόσωπό Του. Προσπαθούν να Τον στεφανώνουν με αυτή την ομορφιά ακόμα και στις πιο φρικιαστικές στιγμές. Στον πίνακα του Ρογκόζιν δεν υπήρχε τίποτε από τούτη την ομορφιά: ήταν η τέλεια απομίμηση ενός ανθρώπινου πτώματος που φέρει τα αποτυπώματα από τα αναρίθμητα δεινά που άντεξε πριν ακόμα κι από την σταύρωση· φαίνονταν τα χνάρια από τις πληγές της κακομεταχείρισης και τα χτυπήματα που είχε δεχτεί από τους φρουρούς και από τον όχλο, ενώ σήκωνε το σταυρό κι έπεφτε κάτω από το βάρος του· και, τέλος, τα ίχνη από τις πληγές της σταύρωσης που είχε υποστεί επί έξι ώρες (τουλάχιστον σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου).

'Hταν, πράγματι, το πρόσωπο ενός ανθρώπου που μόλις κάποιοι είχαν κατεβάσει από το σταυρό· διατηρούσε ακόμη αρκετή ζωή και ζεστασιά· η ακαμψία δεν είχε επέλθει ακόμα κι έτσι το πρόσωπο του νεκρού αντανακλούσε τον πόνο, σαν να μην είχε πάψει να τον αισθάνεται (αυτό ο καλλιτέχνης το είχε συλλάβει πολύ καλά). Επιπλέον το πρόσωπο τούτο το χαρακτήριζε μια γυμνή αλήθεια: τα πάντα πάνω του ήταν φυσικά· ήταν ακριβώς το πρόσωπο ενός οποιουδήποτε ανθρώπου ύστερα από τέτοιους βασανισμούς...

Τζούλια Κρίστεβα, Μαύρος ήλιος. Κατάθλιψη και μελαγχολία (μτφρ. Π. Αλούπης, έκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2000, σσ. 169-170).



-----
* ο στίχος με τα πλάγια στο motto είναι αντλημένος εκ του οίκου υπό στοιχείον Η του γνωστού κοντακίου του Ακαθίστου 'Υμνου που εψάλη την 8η του μηνός στας κατά τόπους λατρευτικάς συνάξεις. Ο ίδιος.