Δίας ο κρηταγενής τε και ιδαίον άντρον

'Oλα τα πράγματα αλέθονται.
Βλέπετε πως όλα είναι ένα;
Βλέπετε τα βουνά σαν περισπωμένες
και τη Μακεδονία σαν το καπέλο
της Ελλάδος; *

Στα ύστερα νεολιθικά και στα υπονεολιθικά χρόνια της Κρήτης, στην τέταρτη χιλιετία π.Χ., μπήκαν για πρώτη φορά άνθρωποι στο Ιδαίο 'Αντρο, πιθανότατα βοσκοί, όπως έδειξε η νέα ανασκαφή. Σε ολόκληρη την τρίτη χιλιετία, την πρώιμη εποχή του χαλκού, τα λείψανα της ανθρώπινης παρουσίας στη σπηλιά είναι συνεχή, όπως και στη δεύτερη χιλιετία, τη μέση και την ύστερη εποχή του χαλκού. Στην τελευταία περίοδο, γύρω στο 1600 π.Χ., είναι σαφή τα πρώτα ίχνη της λατρείας, που δεν μπορεί παρά να αποδίδεται στον ετήσια αναγεννώμενο Μινωίτη θεό της βλάστησης. Η λατρεία συνεχίζεται και μετά το 1400 π.Χ., όταν την Κρήτη καταλαμβάνουν οι Μυκηναίοι 'Ελληνες. Αποδέκτης της λατρείας είναι τώρα ο Δίας, ο Κρηταγενής όμως Δίας, που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο, όπως και ο Μινωίτης προκάτοχός του.

[...]

Δεν μπορεί ένας 'Ελληνας να εκλογικεύσει το παράλογο της Κρήτης. Και αν μάλιστα τρέχει στις φλέβες του αίμα από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., όταν οι Μυκηναίοι 'Ελληνες συνάντησαν τους Μινωίτες κι έσμιξαν αξεδιάλυτα. Παλεύει συνέχεια από την πρώτη χιλιετία π.Χ. στον συμφυρμό της μορφής του Δία. Οι 'Ελληνες τον πιστεύουν ολύμπιο και αθάνατο. Και οι Κρήτες τον πεθαίνουν ετήσια για να ξαναγεννηθεί. Και βέβαια είναι ψεύτες για τους ορθολογικότερους, όπως ο Απόστολος Παύλος. 'Ομως οι 'Ελληνες, ακόμη και στη Σπάρτη, δανείζονται τη μορφή του Υάκινθου, μιάς άλλης όμοιας ετήσια αναγεννώμενης μινωικής μορφής, που τη λατρεύουν μυστικά, και βέβαια συρρέουν στο Ιδαίο 'Αντρο.

Γιάννης Σακελλαράκης, Η ποιητική της ανασκαφής (έκδ. 'Ικαρος, Αθήνα 2003, σσ. 89, 94).



-----
* Στο motto λογάκια του κυρ-Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, από την συνέντευξή του Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σ. 51).

πράμα λέμε το αιδοίον

Ν.Γ.Π.: [...] πράμα λέμε το αιδοίον. 'Αμα τό 'χεις, είναι σαν να μιλάς για έναν αγρό και τις περιπέτειες της καλλιέργειάς του. 'Οταν δεν τό 'χεις, η λαχτάρα σού δίνει μιαν άλλη αντίληψη, πιο μόνιμη. Γι' αυτό ήταν παρθένος η Παναγία, για να δεχτεί τα λόγια και να μη γίνει μια νοικοκυρά της σειράς. Πώς θα μπορούσε η Αριάδνη να βοηθήσει τον Θησέα, αν δεν ήταν παρθένος; Πώς αλλιώς θα μπορούσε να τον βοηθήσει, βρίσκοντας τη διέξοδο μέσα απ' τον λαβύρινθο των διαδρόμων;

Σ.Τ.: Αν σας άκουγε η Μποβουάρ τώρα...
Ν.Γ.Π.: Κι όμως, η παρθενία είναι κάτι βασικό, γιατί αξιοποιεί το πράμα της γυναικός, αξιοποιεί το σώμα μέσα απ' τη λαχτάρα για το σώμα.

Σ.Τ.: Γράφετε κάπου ότι μέσα απ' το σώμα αξίζει να υμνούμε τον Θεό. Η παρθένα θα τον υμνεί μέσα απ' τη νοσταλγία του σώματός της;
Ν.Γ.Π.: Πάρε παράδειγμα τη Θεοτόκο: υμνεί τον Θεό μέσα απ' τη θνητότητα του σώματός της που παραδέχεται από τα πριν. Καταλάβατε;

Σ.Τ.: Ομολογώ πως όχι. Το σώμα το αντιλαμβάνομαι όχι μέσα από το θνητό του μέλλον, αλλά μέσα από το αισθησιακό παρόν του - με καλεί σε άλλες χαρές.
Ν.Γ.Π.: Μα, βέβαια, καλό μου παιδάκι, δίκιο έχεις. Κάθε άνθρωπος είναι φυσικό να θέλγεται από αυτές. Αλλά ο πνευματικός αγώνας είναι να καταλαβαίνουμε αυτά τα θέλγητρα μέσα από τη βεβαιότητα του τάφου που τα περιμένει. «Ο θάνατος εννοούμενος παρ' ανθρώποις αθανασία εστί». 'Ετσι παίρνει νόημα η ζωή, γιατί «εν σώμα εσμέν».

κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, συνέντευξη στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σ. 56).

γνώσις αληθής

Ν.Γ.Π.: «Γνώσις αληθής υπάρχει η των θλιβερών υπομονή και το μη αιτιάζεσθαι τους άλλους ανθρώπους διά τας ιδίας ημών συμφοράς».

Σ.Τ.: 'Ομως ο λόγος του Τζόυς, με τον οποίο σας αποδίδουν συγγένεια, είναι κατεξοχήν ανυπόμονος.
Ν.Γ.Π.: Γιατί δεν λένε ότι συγγενεύω με τον αυτοκράτορα Ιωάννη Κατακουζηνό, που αποσύρθηκε στο Βατοπέδι (του Αγίου 'Ορους) και έγραψε εκεί την αυτοβιογραφία του, πιο παραληρηματικά από τον Τζόυς; 'Αλλωστε, ο Τζόυς δεν έσκυψε στη γη σαν εμένα ή τον Μέτερλινγκ, ο οποίος με το βιβλίο του Ο θησαυρός των ταπεινών κατέβηκε την ανθρώπινη κλίμακα.

Σ.Τ.: Στη Νοημοσύνη των φυτών ο Μέτερλινγκ αποδίδει τόση σημασία στα φυτά όση κι εσείς, που φωτογραφηθήκατε, μεταμφιέζοντας τα κάτω άκρα σας σε φιδόχορτο.
Ν.Γ.Π.: Βέβαια. Αυτό λέγεται L' intelligence des fleurs, αλλά διαφέρουμε με τον Μέτερλινγκ. Εγώ φωτογραφήθηκα έτσι για να δείξω τον εκπτωτικό χαρακτήρα του ανθρώπου. Για να δείξω ακόμα ότι ο τάφος είναι παράδεισος. Αυτό μόνο το συλλαμβάνουμε με την έννοια της αντιύλης, που η σημερινή τεχνολογία μας βοηθάει να καταλάβουμε. 'Οταν έχουμε ένα στερεό σώμα, η συνεκτικότητα της ύλης έχει έναν ορισμένο βαθμό. 'Οταν φθείρεται η ύλη, σημαίνει ότι μειώνεται η συνεκτικότητά της. Από τον μεγαλιθικό πολιτισμό, μέσω της ξερολιθιάς, φτάνουμε στην εποχή των τούβλων του Μεγάλου Θεοδοσίου. Δηλαδή στον πηλό. Μπαίνουμε στην έννοια του χώματος.

Σ.Τ.: Σήμερα, όμως, έχουμε μπει στην έννοια του μπετόν και του γυαλιού.
Ν.Γ.Π.: 'Οχι.

Σ.Τ.: Μια βόλτα στη Νέα Υόρκη θα σας πείσει.
Ν.Γ.Π.: 'Εστω: τι είναι το μπετόν; Ο κονιορτός. 'Ητοι η εκμηδενισμένη συνεκτικότητα της ύλης. Οι πατέρες λένε ότι η θάλασσα θα φάει τον βράχο. 'Ετσι, το σώμα στο ακρογιάλι πλησιάζει τη ρευστότητα του νερού, όπως ρευστή είναι η γέννηση και ο πολλαπλασιαμός, όπως νερό ζητούν τα παιδιά που κηπεύουν λουλούδια.

Σ.Τ.: 'Αλλοι όμως λένε πως «τα μυστικά της θάλασσας ξεχνιούνται στο ακρογιάλι».
Ν.Γ.Π.: Αυτά τα λέει ο Σεφέρης που δεν έχει μυστικιστικό υπόβαθρο. Επανέρχεται όλο στα ίδια , με τις πάγιες, ευρωπαϊκού τύπου, ιδέες του. Δεν μπορεί να ξέρει αυτός για τα μυστικά της θάλασσας. Κρατάει πάντα το λογικό του. Δεν μπορεί να καταλάβει το μεγαλείο της Γαλλίας, που επιτρέπει στο ζευγάρι να έχει από τέσσερις εραστές ο καθένας - σαν τον άλλον τον ξινισμένο, τον Γκαμπριέλ Μαρσέλ. Δεν μπορούμε να ζητήσουμε συνέπεια από το απομονωμένο άτομο, όπως αυτό ζητούσε. Ο Θεός δεν πάτησε ένα κουμπί να μας κάνει όλους τέλειους, για να μην υπάρχει η απόλυτη ταύτιση μαζί Του - θα γινόμαστε παγωτό μέσα στην αλήθεια Του. Τι πρόσθεσε ο Κύριος σε όλες τις προηγούμενες αντιλήψεις; 'Εφερε τη γνώση του κονιορτού των ανθρώπων κι ακόμα πιο πολύ τη γνώση του αέρα τους - γιατί στον αέρα τα μόρια αλληλοαπωθούνται. Γιατί στον αέρα δεν υπάρχει θάνατος. Γι' αυτό, κινώντας τον αέρα ο παπάς πάνω απ' το δισκοπότηρο, μετασχηματίζει το νερό και το ψωμί σε σώμα και αίμα. Γίνεται μια μετάταξις των λογικών σχημάτων, των σχημάτων του λόγου.

κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, συνέντευξη στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σσ. 49-51).

η αλήθεια των συμβόλων

Ν.Γ.Π.: [...] σκέφτεστε ιδιωτικά. Δεν νοιάζεστε να δείτε πού είναι η ένωσις, πού είναι η αλήθεια των συμβόλων.

Σ.Τ.: 'Eτσι κι αλλιώς, είναι μοναχική αυτή η γνωστική πορεία.
Ν.Γ.Π.: Ναι, ο μοναχισμός τρέφει την ενότητα. Ξέρετε τον πατέρα Πορφύριο της Πολυκλινικής Αθηνών;

Σ.Τ.: 'Oχι.
Ν.Γ.Π.: Λοιπόν, αυτός πιστεύει ακόμα και στα Αναστενάρια, γιατί είναι, λέει, μέσα στις δυνατότητες της ψυχικής εξάρσεως του ανθρώπου, ασχέτως αν είναι ειδωλολατρικά, αφού είδε στα Καυσοκαλύβια (στο 'Aγιον 'Oρος) έναν καλόγερο την ώρα της Ανάστασης να παίρνει 33 κεριά -ισάριθμα με τα χρόνια του Χριστού- και να τα βάζει κάτω από τα γένια του χωρίς να καίγεται, λέγοντας: «Τι δροσιά, Κύριε, τι δροσιά». Η δυνατότητα μεταβολής της φύσεως των πραγμάτων -της αρρώστιας σε υγεία, της φωτιάς σε χλόη...

Σ.Τ.: ...του πεθαμένου σε ανάσταση...
Ν.Γ.Π.: ...του οίνου σε αίμα και του ψωμιού σε σώμα –απαιτεί παραδοχή, ασχέτως αν αυτή η παραδοχή είναι κατοχυρωμένη με ένα σταυρό. Στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ο άνθρωπος προσηλούμενος και πάσχων, πιστεύει στην αμεσότητα ν' αλλάξει την τύχη του. Μόνο έτσι πιστεύω στο σταυρό: όταν τον δώ σαν γεωγραφία των οριζόντων που μπορούν ν' αλλάξουν τη φύση μου.

κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, συνέντευξη στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σ. 45).

ο γνήσιος δημιουργός

επάνω ο ουρανός, κάτω η νύχτα
στη μέση ο αφαλός
διαρκώς νυχτώνω *

...ο γνήσιος δημιουργός προαισθάνεται στην «καρδιά» του ανθρώπου τις οδεύσεις, τις στάσεις, τις επιλογές που θα φτιάξουν την αληθινή ιστορία. Ο Ντοστογιέφσκι, γράφει ο Σολζενίτσυν (Νόμπελ, 117), προέβλεψε τις δαιμονικές δυνάμεις που θα εξαπολύονταν μέσα στο μηδενισμό του 20ου αιώνα. Μάς έρχονται αυτόματα στο νου κι άλλα παραδείγματα. Ο Κάφκα και ο Πικασσό περιέγραψαν πολύ πριν από τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο κι από τα συγκεντρωτικά καθεστώτα, τον κόσμο της υποψίας και των βασανιστηρίων, τον αφανισμό των προσώπων, τον «θάνατο του ανθρώπου». Ενώ διαβάζοντας τους Αδελφούς Καραμαζώφ, τον Δόκτορα Ζιβάγκο του Παστερνάκ, και τα μυθιστορήματα του Σολζενίτσυν, διαβλέπομε την ισχύ που συγκεντρώνουν ήδη μυστικά οι «δυνάμεις του καλού» (Ο Πρώτος Κύκλος, 212) και που αύριο, μέσω μιας «νεφέλης μαρτύρων», θα φωτίση ίσως την ιστορία μας.

Olivier Clement, Το πνεύμα του Σολζενίτσυν (μτφρ. Ελ. Δαλαμπίρα, έκδ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σσ. 89-90).



-----
* Στο motto, βλάσφημο δίστιχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου, από την συλλογή «Μικρά ποιήματα. Το κορμί και το σαράκι», όπως περιλαμβάνεται στο τομίδιο Ποιήματα (β' έκδοση, Διαγώνιος, Θεσ/νίκη 1992, σ. 153).

για τον Λένιν

Τη νύχτα άκουγα αόρατα τρένα να κλαίνε
και χνουδάτα φύλλα να μπήγουν τα νύχια τους
στο παγωμένο, σκληρό χώμα.*

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Σολζενίτσυν δεν αναφέρει ποτέ σχεδόν τον Μαρξ, ενώ αναφέρη επανειλημμένα τον Λένιν. Ξέρομε μάλιστα από τη μαρτυρία ενός συγκρατουμένου του, ότι στη «σαράσκα» διάβαζε Λένιν με μανία. Πρόκειται όμως πάντα για τον Λένιν της πρώτης εποχής της επαναστάσεως, πριν από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, τον Λένιν που δεν επρόκειτο να ξαναβρή τον εαυτό του παρά στους τελευταίους μήνες της ζωής του, όταν η αρρώστια τού έδωσε τον καιρό να σκεφθή κι άρχισε ν' αναρωτιέται με θλίψη, μπροστά στη βαναυσότητα του Στάλιν και πολλών άλλων, από πού προέρχεται η ηθική ποιότητα των ανθρώπων, αφού προφανώς δεν απορρέει από την πολιτική και κοινωνική τους διαπαιδαγώγηση...

Olivier Clement, Το πνεύμα του Σολζενίτσυν (μτφρ. Ελ. Δαλαμπίρα, έκδ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 316).

*

Το κράτος παρακράτησε και έκανε αυγά (χρυσά)!

Σύνθημα στους τοίχους της Αθήνας...

-----
* Το ως άνω σύνθημα θα μπορούσαν να το υπογράφουν και Τα σκυλιά της Περσεφόνης, είνεκα τευχέων ουλομένων [= για τα καταραμένα όπλα], κατά το ομηρικόν λ 555. Στο motto, όμως, εκ του Ντανίλο Κις, Σοφίτα (μτφρ. Ρ. Μπρκόβιτς, έκδ. 'Ινδικτος, Αθήνα 2004, σ. 21), η αρκτική του συντόμου αυτού μυθιστορήματος φρασούλα. Τίτλος κεφαλαίου πάνυ σημαντικός: Η Ευριδίκη. (Λίγα ακόμη λόγια για το σμικρό αυτό βιβλίο κι εδωδά).

μοναξιά... [είπε γέρων]

ένα μήνα τώρα
χωρίς κορμί
ξεράθηκα

χιλιάδες σαν και μένα
στο ίδιο ξεροσφύρι λιώνουν
ακόμα και ο λίγος έρωτας
δε φέρνει ανακωχή στη μοναξιά

Ντίνος Χριστιανόπουλος, από την συλλογή «Μικρά ποιήματα. Το κορμί και το σαράκι», όπως περιλαμβάνεται στο τομίδιο Ποιήματα (β' έκδοση, Διαγώνιος, Θεσ/νίκη 1992, σ. 132).

*

Ν.Γ.Π.: Να μη χαρίζεσαι στην οικογένεια ή σε ό,τι αγαπάς στενά. Να διαλέγεις τη μοναξιά που θα σε μάθει να αγαπάς τον καθένα. Να στηριχθείς στη μοναξιά, όπως η πόρνη ακουμπάει στον νταβατζή της για να εξασφαλισθεί, επειδή δίδεται στους πάντες. Τα όρια τότε θολώνουν και δεν υπάρχει το καλό και το κακό - μόνο η κίνηση.

Σ.Τ.: Η ίδια κίνηση που οδηγεί στη χαμένη ενότητα του κόσμου;
Ν.Γ.Π.: Ναι, παιδάκι μου, η ίδια κίνηση. Που δεν είναι άλλη από την αγάπη.

κυρ-Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Προσεύχομαι στα πράγματα, για να με δώκουν ζωή, συνέντευξη στον Στ. Τσαγκαρουσιάνο τον Μάιο του 1985, δημοσιευμένη κατόπιν στον τόμο: Αντίο παλιέ κόσμε. Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους (4η έκδ. 01 Κείμενα, Αθήνα 2007, σσ. 63-64).

και ύτον μινόν 2

συμπεριστέλλοντες τας αμαρτίας *

(1798) ιουνίου 8. Εβαπτίσθη παιδίον αρσενικόν φυσικόν του Ευγενούς κυρίου Κόντε Νικολάου Σολομού∙ και ονομάσθη παρά του αναδόχου αυτού Εκλαμπρωτάτου κυρίου Αντωνίου Καπνίση Διονύσιος. Και ύ[τον] μινόν 2.

Από τα βιβλία της ενορίας της Αγίας Παρασκευής Ζακύνθου.

Απόσπασμα αντλημένο από τον τόμο Διονυσίου Σολωμού, 'Απαντα, τ. 3: Αλληλογραφία, (επιμ-μτφρ. Λ. Πολίτης, έκδ. 'Ικαρος, Αθήνα 1991, σ. 569).



-----
Ο Σολωμός γεννήθηκε την 8η Απριλίου 1798. Στο motto, όμως, μια σημαντική φρασούλα από τον Πολύβιο (Ιστοριών Ι, 22), τον αρκά ιστορικό της προ [έ, λωλέ!] Χριστού ρωμαιοκρατίας. Ο ίδιος.-

σκηνοθεσία μύθων

οίον η ψυχή... η ημετέρα
αήρ ούσα
συγκρατεί ημάς,
και όλον τον κόσμον
πνεύμα και αήρ περιέχει

Αναξιμένης 13Β2 *

[Η αρχαία τραγωδία είναι σκηνοθεσία μύθων ως επί των πλείστον. 'Οποιος λοιπόν δηλώνει αναφανδόν πίστη στον Σοφοκλή, θα πρέπει να ξέρει ότι δηλώνει πίστη και σε έναν σκηνοθέτη].

[...]

Παίζω όχι για να γίνω γνωστός μέσω της μαζικής διάδοσης του ληξιαρχικού μου ονόματος. Παίζω γιατί με στενεύει το όνομα αυτό και το μόνο που ζητώ είναι να το θανατώσω μέσα στο έργο μου – την παραγωγή του άλλου εαυτού μου.

Βασίλης Παπαβασιλείου, «Σκηνοθετώ / Παίζω», στο περιοδ. Εντευκτήριο (τευχ. 6, Απρίλιος 1989, σσ. 73, 74).

*


διότι εις εμέ βεβαίως ήτο πεπρωμένον να ζήσω ακόμη...
«έτι γαρ νυ μοι αίσα βιώναι»,
αναφωνεί ο Οδυσσεύς στο ομηρικόν ξ 359.

-----
* Ο Αναξιμένης ήταν ο τελευταίος Μιλήσιος προσωκρατικός (μέσα του 6ου π.Χ. αι.) και μιας και είναι του Αγίου Πνεύματος σήμερα κρίνω καλό το παράθεμα! Ο δε Παπαβασιλείου καλός σκηνοθέτης ηθοποιός.