για τον ομηρικό ζητιάνο

Και ως κατεδέξω 

εν σπηλαίω και φάτνη αλόγων ανακλιθήναι, 

ούτω κατάδεξαι 

και εν φάτνη της αλόγου μου ψυχής 

και εν τω εσπιλωμένω μου σώματι εισελθείν. *

Στη θέση του Οδυσσέα η Αθηνά εμφανίζει έναν γέρο ζητιάνο που δεν είναι παρά ένα κοστούμι, ένα φτιασίδωμα, μια μάσκα. Εσωτερικά και εξωτερικά ο σαρανταπεντάρης άντρας μετασχηματίζεται σ' έναν γέροντα αληθινό ερείπιο, ξεμωραμένο, φαφούτη, αδύναμο, βρομερό, ψωριάρη, ο οποίος δεν μπορεί να έχει καμία ταυτότητα.

Ως ζητιάνος, βρίσκεται εκτός της κοινωνίας, περιπλανάται από το ένα σπίτι στο άλλο προσπαθώντας να εξασφαλίσει ένα κομμάτι ψωμί. Καθένας μπορεί να τού φερθεί όπως θέλει. Αφού βρίσκεται εκτός της κοινωνικής δομής, δεν τού αξίζει κανενός είδους σεβασμός ή τιμή. Δεν έχει τίποτα, είναι σαν ένα ζώο κάτω από το τραπέζι που ενοχλεί τους συνδαιτυμόνες και τού δίνουν μια κλωτσιά για να φύγει από τη μέση. 'Οταν τον προσβάλλουν ή τού πετούν ένα κομμάτι κρέας στο πρόσωπο, ο Οδυσσέας «Κανένας» δε σαλεύει, ενώ ο καθ' εαυτόν Οδυσσέας θα αντιδρούσε. 'Εχει, επομένως, γίνει ένας ζητιάνος, και θα δούμε με ποιό τρόπο θα επανακτήσει την ταυτότητά του.

Jean-Pierre Vernant, Η Οδύσσεια [2006] (μτφρ. Γ. Ζακοπούλου, έκδ. Πατάκης, Αθήνα 2013, σσ. 19-20).



-----
 * Στο motto εγκάρδια φρασούλα, ένα κι ένα για τις εορτές των Χριστουγέννων που διάγουμε, εντός κι εκτός, αντλημένη από την γ΄ Ευχή (ως Ιωάννου του Χρυσοστόμου φερομένη) της Ακολουθίας της Μεταλήψεως. Συνεξέτασε ωσαύτως και το σημειούμενο εκ της Θ΄ Ωδής των Μεγάλων Ωρών των Χριστουγέννων, στο παρελθόν postάκι... ράκει καθάπερ βροτός σπαργανούται και τα λοιπά. Δυό στοιχεία που μάλλον φωτίζουν εξαίσια το γεγονός των Χριστουγέννων και ενδιαφέρουν ιδιαίτερα αν ίσως το νόημα της εορτής μάς διαφεύγει εισέτι. Ο ίδιος.

κατεργάζεται δι' ημών ευχαριστίαν

Επί τοις κλάδοις 

ιτιά μετά δακρύων 

πεποικιλμένη *

Αδελφοί,

τούτο δε,

ο σπείρων φειδομένως φειδομένως και θερίσει,

και ο σπείρων επ’ ευλογίαις επ' ευλογίαις και θερίσει.

'Εκαστος καθώς προαιρείται τη καρδία,

μη εκ λύπης ή εξ ανάγκης∙

ιλαρόν γαρ δότην αγαπά ο Θεός.

Δυνατός δε ο Θεός πάσαν χάριν περισσεύσαι εις υμάς,

ίνα εν παντί πάντοτε πάσαν αυτάρκειαν έχοντες

περισσεύητε εις πάν έργον αγαθόν,

καθώς γέγραπται∙

εσκόρπισεν, έδωκε τοις πένησιν∙

η δικαιοσύνη αυτού μένει εις τον αιώνα.

Ο δε επιχορηγών σπέρμα τω σπείροντι

και άρτον εις βρώσιν χορηγήσαι

και πληθύναι τον σπόρον υμών

και αυξήσαι τα γενήματα της δικαιοσύνης υμών∙

εν παντί πλουτιζόμενοι εις πάσαν απλότητα,

ήτις κατεργάζεται δι' ημών ευχαριστίαν τω Θεώ.

Απόστολος Παύλος, εκ της Β' προς Κορινθίους επιστολής (κεφ. θ' 6-11).

*

Ράκει καθάπερ βροτός σπαργανούται, 

ο τη ουσία αναφής. *

Θεοτόκε, 

συ ει η άμπελος η αληθινή, 

η βλαστήσασα

τον καρπόν της ζωής. *

-----
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή των Θεοφανείων του 1992, με την επισημείωση: «Εσπέρα στην αυλή του Κελλιού»). Στα δυό ύστερα, όμως, επίκαιρα στιχάκια εκ της Ακολουθίας των Μεγάλων Ωρών των Χριστουγέννων. Εκ του Δοξαστικού της Ενάτης 'Ωρας το πρώτο και εκ του Θεοτοκίου της 'Εκτης 'Ωρας το δεύτερο. Και εις έτη πολλά. Ο ίδιος.

το αγαπάτε αλλήλους

Τρέμει στον κήπο 

με όλα τα φύλλα του 

ο ευκάλυπτος *

Η πρόταση του Αριστοτέλη είναι ο λόγος ο φυσικός και ολόκληρος. Αντίθετα, το αγαπάτε αλλήλους των χριστιανών είναι η θέση η μισή και η αφύσικη. Γιατί ο άνθρωπος δεν αγαπά μόνο, αλλά εξίσου μισεί. Πράγμα που είναι και το φυσικό και το καθημερινά συμβαίνον.

Το περίφημο odi et amo, αγαπώ και μισώ, πέρα από την ερωτική κυριαρχία του στην ποίηση του Κάτουλλου και του Ντοστογιέβσκι, έχει και την κοινωνική του εγκυρότητα. 'Ενας άνθρωπος που δεν ημπορεί να μισήσει ποτέ μοιάζει τη σκύλα που δε μάχεται το λύκο, σαν έρχεται επίβουλα στο μαντρί, αλλά ζευγαρώνει μαζί του. 'Ετσι όμως ποιός θα φυλάξει τα πρόβατα;

*

Επειδή η διδασκαλία των χριστιανών αγνόησε ή παράβλεψε αυτό το δεύτερο φυσικό μισό, η φύση και τα πράγματα την ετιμώρησαν με τη χειρότερη τιμωρία. Την έκαμαν στα λόγια να γίνεται διδασκαλία απλότητας και αγάπης, και στην πράξη να παραμένει συμπεριφορά πονηριάς και μίσους.

Αυτό το αναποδογύρισμα στα σκοτεινά το περιγράφει η περίφημη υποκρισία των χριστιανών, που συνέχεια τη βλέπουμε γύρω μας, και συνέχεια την παραβλέπουμε αδιάφορα.

Δημήτρης Λιαντίνης, Τα Ελληνικά. Η γλώσσα μας και τα σχολειά. (έκδ. Βιβλιογονία, Αθήνα 1999, σ.144). Η συνέχεια ακριβώς από το προηγούμενο post.


----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 2ας Μαρτίου 1993, με την επισημείωση: «Νύχτα στο Κελλί»).

ελέους τε και δημοκρατίας

Νύχτα στο κελλί 

λευκή χωρίς κανέναν 

η κλίνη μόνη *

'Αλλωστε η θέση αυτή* είναι, αλλιώτικα, η βάση εκείνης της υπέροχης σύλληψης στο κοινωνικό πρόβλημα, που οι έλληνες την είπανε δημοκρατία.

[...]

Αυτή την πρωταρχική συμπεριφορά των ελλήνων, που προφταίνει να σε φυλάγει από τη διολίσθηση στο ηθικό χάος, ο Αριστοτέλης τη χάραξε σε μια πρόταση μαρμάρινη. Μοιάζει τις εξισώσεις που διατυπώνουν οι μεγάλοι φυσικοί: ο αλτρουϊσμός, λέει, είναι στον ίδιο βαθμό λανθασμένη προκατάληψη με τον εγωϊσμό.

Ο αλτρουϊσμός των χριστιανών όμως δεν είναι τέτοιο δώρο. Αλλά είναι η πρόφαση για να διαιωνίζεται ο εγωϊσμός τους. Σκέφτηκες ποτέ πόσο ατιμωτική είναι για σένα η στιγμή που ελεείς το διακονιάρη; Πώς επιτρέπεις, και πώς ανέχεσαι την υπεροχή σου απέναντί του; Η ελεημοσύνη σου τον φτύνει καταπρόσωπα.

Οι χριστιανοί ποτέ δεν θα μπορούσαν να ειπούν αυτό το λόγο του Αριστοτέλη. Γιατί έρχουνται να διακονήσουν την αρρώστεια. Δεν έρχουνται να στεφανώσουν την υγεία.

Δημήτρης Λιαντίνης, Τα Ελληνικά. Η γλώσσα μας και τα σχολειά. (έκδ. Βιβλιογονία, Αθήνα 1999, σσ.143-144).


-----
* Εδώ η συνέχεια του κειμένου από το προηγούμενο ακριβώς post. Στο motto και πάλι βέβαια ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 21ης Δεκεμβρίου 1991, με την επισημείωση: «Νύχτα στο Κελλί»).

αγάπης (ελεημοσύνης) τε και Δίκης

'Εξω της αυλής 

ευκάλυπτος ικέτης 

παίς ακάλυπτος *

Για τους έλληνες αγάπη είναι η υποταγή στη φυσική και στην ηθική τάξη∙ αυτό που διαφορετικά το περιγράψανε με τη μεγαλώνυμη λέξη της Δίκης∙ να επιδικάζεις στον άνθρωπο την τιμή του∙ να μη γίνεσαι υπέρογκος και υβριστής απέναντι στους νόμους της φύσης και στους νόμους των ανθρώπων∙ να κατέχεις και να δείχνεις τη νόστιμη και τη μέτρια ανθρωπιά∙ αυτό που οι ευρωπαίοι ερμηνευτικά το βάφτισαν ουμανισμό. Και όλα αυτά χωρίς γλυκασμούς και χωρίς ηχηρότητα. Με γνώμη, με πίκρα και με βούληση.

Για τους έλληνες, δηλαδή, αγάπη δε σημαίνει να δίνεις τον ένα από τους δύο χιτώνες σου. Αλλά να μην επιτρέπεις στον εαυτό σου νά 'χει τρεις χιτώνες, όταν ο διπλανός δεν έχει κανένα.

Η θέση των χριστιανών να δίνεις από τα δύο το ένα σε κείνον που δεν έχει κανένα, είναι η νοσηρή αντίδραση απέναντι στους νοσηρούς όρους. Η ελεημοσύνη δεν ταιριάζει στον αξιοπρεπή και τον περήφανο άνθρωπο. Γιατί ζητεί να λύσει το πρόβλημα προσωρινά, και εκ των ενόντων να «κουκουλώσει» μια κοινωνική αταξία.

Ενώ η θἐση των ελλήνων να μην αποχτήσεις τρία, όταν ο δίπλα σου δεν έχει ούτε ένα, είναι η υγεία. Σού υποδείχνει να προλαβαίνεις στοχαστικά, για να μη χρειάζεσαι ύστερα να γιατροπορεύεις ατελέσφορα.

Δημήτρης Λιαντίνης, Τα Ελληνικά. Η γλώσσα μας και τα σχολειά. (έκδ. Βιβλιογονία, Αθήνα 1999, σ.143).



-----
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 4ης Ιανουαρίου 1992, με την επισημείωση: «Πρωΐ στο Κελλί»). Ωστόσο, να σημειώσω εδώ, πως τα «ελληνολατρικά» ιδεολογήματα του Λιαντίνη, σε αντίθεση με τα ατόφια φιλολογικά του, θα μπορούσαν κάλλιστα να εκληφθούν από τα σημερινά «στυγνά ελληνολατρικά άκρα» της κοινωνίας μας ως το θεωρητικό εκείνο υπόβαθρο όπου θεμελίωσαν όλην την δυσωδία τους. Ο ίδιος. 

αποθανόντα δε αυτόν άωρον

Ποιά πληγή τάχα 

μέσα σε πολυτρίχια 

γεννά το δάκρυ; *

Και, τότε, είπα στον εαυτό µου, όπως έλεγε ο Καντ, η τέχνη είναι δουλειά της µεγαλοφυΐας, αν δεν την έχεις, δεν αξίζει τον κόπο..., και περιορίσθηκα σε αυτοσχεδιασµούς.

Κορνήλιος Καστοριάδης (απ' εδωδά αντλημένο).

-----
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 16ης Ιουλίου 1993, με την επισημείωση: «Νύχτα στο μπαλκόνι του Κελλιού»). Στο τίτλο, όμως, λεξούλες του Ηροδότου (εκ του Β' 79,3).

χειμών’ άωρον ώρσε

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ

Σ' αυτήν την πόλη

τον κάθε χειμώνα

ακόμα και τα πράσινα μάτια

ξερνούν μια θλίψη θανάτου.

Διονύσης Φλεμοτόμος, Εκδρομές με του Ερμή το ποδήλατο (έκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2008, σ. 14).

*

Την ιτιά ο ήλιος

κάνει να ολολύζει

δίχως να φυσά

Κλαίουσα

τής χαϊδεύει τα μαλλιά

και ο άνεμος

Kαι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 16ης Ιουλίου 1993, με την επισημείωση: «Εσπέρα στο Κελλί»).



----- 
* Στον τίτλο του παρόντος, όμως, τρεις εμφατικές λεξούλες του όλως θαυμαστού αρχαίου ποιητού Αισχύλου. Και πιο συγκεκριμένα από τον 496o στίχο των Περσών, τραγωδία γραμμένη περί το 472 π.Χ. Σημαίνουν "πρώιμη βαρυχειμωνιά σήκωσε ο θεός" (στιχ. 496). Συμβαίνει και στα καθ' ημάς ωσαύτως. 

σινδόνα ἐπὶ γυμνοῦ

Παρίσιοι, 25 / ΧΙ / 1954. 

Απεβίωσε σήμερον 

εκ καρδιακής προσβολής, 

εις ηλικίαν 37 μόλις ετών, 

ο μεγάλος Γάλλος ηθοποιός 

του θεάτρου και του κινηματογράφου 

Ζεράρ Φιλίπ. *

Και κάποιος νέος τον ηκολούθησε γυμνός,

τυλιγμένος μ' ένα σινδόνι.

Και τον έπιασαν οι νέοι που συμμετείχαν

στο απόσμασμα.

Εκείνος όμως αφήκε το σινδόνι εις τα χέρια των

και καθώς ήτο νύχτα

έφυγε γυμνός

ανάμεσα από αυτούς.

(Και έτσι έμεινε εντελώς μόνος ο Κύριος,

εγκαταλελειμμένος από τους μαθητάς του

και από οιανδήποτε άλλον, που θα έτρεφε

κάποιαν συμπάθειαν προς αυτόν).

*

Η περιγραφή στο πρωτότυπο κείμενο είναι πιο λιτή και ουσιαστική: 

51 Καὶ εἷς τις νεανίσκος ἠκολούθησεν αὐτῷ,

περιβεβλημένος σινδόνα ἐπὶ γυμνοῦ·

καὶ κρατοῦσιν αὐτὸν οἱ νεανίσκοι.

52 ὁ δὲ καταλιπὼν τὴν σινδόνα γυμνὸς

ἔφυγεν ἀπ᾿ αὐτῶν.

Εκ του Κατά Μάρκον (κβ΄, 51-52)

----- 
* Το motto πάντως αντλημένο από την μόνιμη στήλη της Καθημερινής: "49 χρόνια πρίν... 26.XI.1959", την οποία επιμελείται ο Μιχάλης Ν. Κατσίγερας. Εδώ απόσπασμα από δημοσίευση της 26.11.2008, όπου συνοψίζονται πρόσθετες πληροφορίες για τον δημοφιλή άλλοτε εκλιπόντα.

για την αθανασία της ψυχής, τότε

Φώς γαλήνιο 

κατά μέσον της νυκτός 

τούτο το μύρο *

«Ο Σωκράτης –γράφει ο δανός φιλόσοφος στο Ημερολόγιό του- δε συγκέντρωσε πρώτ' απ' όλα μερικές αποδείξεις για την αθανασία της ψυχής με σκοπό να ζήσει ύστερα μ' αυτή την πεποίθηση, με τη δύναμη δηλαδή των αποδείξεων. Εντελώς αντίστροφη είναι η περίπτωσή του. Είπε: η δυνατότητα να υπάρχει αθανασία με απασχολεί σε τέτοιο βαθμό που χωρίς αμφιβολία διακυβεύω ολόκληρη τη ζωή μου πάνω σ' αυτό σαν να ήταν το πιο βέβαιο απ' όλα τα πράγματα. Και έτσι έζησε. Και η ίδια η ζωή του είναι απόδειξη της αθανασίας της ψυχής. Δεν πίστεψε απλώς στη δύναμη των αποδείξεων κι ύστερα να ζήσει: όχι, η ίδια η ζωή του είναι η απόδειξη. Και μονάχα με το θάνατό του, το θάνατο ενός μάρτυρα, η απόδειξη είναι πλήρης».

Από το βιβλίο του Μιχ. Κ. Μακράκη, Η φιλοσοφία του Kierkegaard (έκδ. 'Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1983, σ. 304).

Σιγή των άστρων 

σταγόνα-σταγόνα 

μύρο στην ψυχή *

----- 
* Στα motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφές της 16ης Δεκεμβρίου 1991 και της 22ας Οκτωβρίου 1992, η δεύτερη με την επισημείωση: «Kent»). 

ψυχοθεραπεία

Τρεις πεταλούδες 

ώ, κάθε που χάριζες 

τα δυό σου μάτια! *

Η ψυχοθεραπεία –δηλαδή η συστηματική συναισθηματική επαναμάθηση- αντιπροσωπεύει ένα σχετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η εμπειρία μπορεί και να αλλάξει τα συναισθηματικά πρότυπα και να διαπλάσει τον εγκέφαλο.

Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» (μτφρ. Αν. Παπασταύρου, έκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2008 (42η), σ. 314).


----- 
* Στο motto το χάϊ – κάϊ L' impair του Δ.Ι. Αντωνίου (έκδ. Ερμής, Αθήνα 1972 (2η 1981), σ.17).

συναισθηματικές δεξιότητες

Καρπό έκστασης αιώνιο 

γλύκισμ' αγάπης υλικό 

σήμα πόθου οριστικό 

παρά θιν' αλός *

[...] αυτοί που έχουν αισιοδοξία, ακόμα και μπροστά στις πιο ανυπέρβλητες δυσκολίες, είναι όσοι διαθέτουν τις κατάλληλες συναισθηματικές δεξιότητες. Αυτές περιλαμβάνουν την κοινωνικότητα, την αυτοπεποίθηση, την αισιόδοξη στάση μπροστά στην αποτυχία και την απογοήτευση, την ικανότητα «ταχείας ανάρρωσης» από τις στενοχώριες, και την καλόβολη διάθεση.

Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» (μτφρ. Αν. Παπασταύρου, έκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2008 (42η), σσ. 355).



----- 
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 20ης προς 21η Ιουνίου 1991, με την επισημείωση: «Μεσάνυχτα»).

για τον πόνο ξανά

ΦΥΣΤΙΚΙ 

Δίχως λύπη ούτε χαρά 

ολόκληρο τραγανό αρμυρό 

σχηματικό *

Ο πόνος είναι το αρχέτυπο της εργασίας μέσα σε μια διηρημένη κοινωνία και συγχρόνως το όργανό της. Οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι πάντοτε τον εξαίρουν. Οι παιάνες που τού αφιερώνουν αντανακλούν το γεγονός ότι η ανθρωπότητα έχει μέχρι σήμερα γνωρίσει την εργασία μόνον ως απόρροια της κυριαρχίας. Δικαιώνουν τον πόνο διότι φέρνει τον άνθρωπο προς τον Λόγο. Ο Λούθηρος ερμηνεύει τον 90ο ψαλμό ως εξής: «Δίδαξέ μας να μάθουμε ότι πρέπει να πεθάνουμε για να γίνουμε συνετοί». Ο Καντ λέγει ότι «ο πόνος είναι το κεντρί της δραστηριότητας» και ο Βολταίρος ότι «αυτό το αίσθημα του πόνου ήταν απαραίτητο για να μάς διεγείρει την αυτοσυντήρηση».

Οι ιεροεξεταστές δικαιολογούσαν κάποτε τη βδελυρή τους υπηρεσία στους ληστρικούς τους αφέντες λέγοντας ότι είχαν αποστολή να σώσουν την πλανημένη ψυχή ή να την ξεπλύνουν από τις αμαρτίες της. Η γλώσσα τους ήδη απεικονίζει τον ουρανό σαν ένα είδος Τρίτου Ράιχ μέσα στο οποίο ο αναξιόπιστος και ο σκανδαλώδης μπορούν να εισχωρήσουν περνώντας μέσα από ένα αναμορφωτικό στρατόπεδο. Αν κανένα από αυτά τα δυστυχή θύματα της Ιεράς Εξετάσεως δραπέτευε, εκδίδονταν εντάλματα συλλήψεως που τον περιέγραφαν «ως κάποιον ο οποίος παραφρόνως απέρριπτε το σωτήριο φάρμακο που τού προσφέρεται για την ίασή του, και αρνείται το κρασί και το λάδι, που καταπραΰνει τις πληγές του». [...] Ο φασισμός ανέβασε ξανά τον πόνο στον θρόνο του. [...] Η νέα τάξη του φασισμού είναι ο Λόγος ο οποίος αυτοαποκαλύπτεται ως άλογος.

Max Horkheimer, Το τέλος του Λόγου (μτφρ. Στ. Ροζάνης, έκδ. 'Ερασμος, Αθήνα 2005 (3η), σσ. 55-56).


----- 
* Στα motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 21ης Ιουνίου 1991 με την επισημείωση: «Πριν ξημερώσει»).

για τον πόνο

Πόνος προς πόνο 

ότι μόνος 

καθάπερ πόντος *

Ο πόνος είναι το μέσο για να ανακαλέσουμε τους ανθρώπους από τον νοητό κόσμο στον οποίο όλοι οι εμπειριστές φιλόσοφοι, ακόμη και ο Καντ, τους έχουν απαγορεύσει να εισχωρήσουν. 'Ηταν πάντοτε ο καλύτερος διδάσκαλος για να φέρει τους ανθρώπους κοντά στον Λόγο. Ο πόνος οδηγεί τους ανθιστάμενους και τους δύστροπους, τους ευφάνταστους και τους ουτοπιστές πίσω στους εαυτούς των. Τους ξανακάνει σώμα, μέρος του σώματος. Ο πόνος εξισορροπεί και εξισώνει τα πάντα, τον άνθρωπο με τον άνθρωπο, τον άνθρωπο με το ζώο. Απορροφά ολόκληρη τη ζωή του όντος, το οποίο βασανίζει, υποβιβάζοντάς το σε ένα περίβλημα πόνου. Ο ακρωτηριασμός του εγώ, από τον οποίο έχει συνθλιβεί ολόκληρη η ανθρωπότητα, αυτοεπαναλαμβάνεται κατ' αυτόν τον τρόπο σε κάθε περίπτωση βασανισμού.

Max Horkheimer, Το τέλος του Λόγου (μτφρ. Στ. Ροζάνης, έκδ. 'Ερασμος, Αθήνα 2005 (3η), σσ. 54-55).


----- 
* Στα motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 1ης Οκτωβρίου 1991). 

μελαγχολίας πέρι

«Με συγχωρείτε, αδελφοί, γιατί απουσιάζω. 

Μη με περιμένετε. 

Υπάγω ίνα ημερεύσω και έπειτα 

γυρίζω στον ζωολογικό μου κήπο» *

"αλλ' ότε πλέον και εκείνος [ο Βελλεροφόντης] έγεινε μισητός εις όλους τους θεούς, ούτος βέβαια μόνος περιεπλανάτο εις την πεδιάδα Αλήιον, τρώγων την καρδίαν του, αποφεύγων οδόν των ανθρώπων". (Ζ 200-202)

Ως άνω δυό λόγια ήδη ομηρικά, περιγραφικότατα βέβαια, μεταξύ εχθρών αλλά και φίλων! Μιλάει ο βασιλιάς των Λυκίων, Γλαύκος, ο εγγονός του Βελλεροφόντη, στον Διομήδη, τον γιο του Τυδέα, ένα των Αχαιών. Με τις ως άνω λέξεις περιγράφεται ο ήρωας παππούς του Γλαύκου, ο και κορινθιακής βέβαια καταγωγής, ως εγγονός του Σισύφου, εξόριστος Βελλεροφόντης. Ο Γλαύκος γεννήθηκε στην Μικρά Ασία (και δη την Λυκία) όπου έγινε άλλοτε δεκτός και ο παππούς του με το φτερωτό εκείνο άλογο, τον Πήγασο. Γι' αυτό και πολεμάει τώρα στο πλευρό των Τρώων, εναντίον των Αχαιών. Στον πόλεμο τον έστειλε ο πατέρας του, ο Ιππόλοχος, ο και θείος του θεϊκού εκείνου Σαρπηδόνα, ξαδέλφου βέβαια του Γλαύκου. Σημασία, όμως, έχει η περιγραφή και η αιτία, εδώ, της μελαγχολίας (του ήρωα, αλλά και κάθε άλλου ανθρώπου). 



[στο πρωτότυπο το ομηρικό κείμενο έχει ως εξής:]

"αλλ' ότε δη και κείνος απήχθετο πάσι θεοίσιν,

η τοι ό καπ πεδίον το Αλήιον οίος αλάτο

ον θυμόν κατέδων, πάτον ανθρώπων αλεείνων·".

καπ πεδίον = κατά πεδίον 

Αλήιον = ή εκ του στερητικού α και του λήιον, και σημαίνει: πεδιάς άσπαρτος έρημος, ή είναι εξ ης το αλάομαι ρίζης, πεδιάς περιπλανήσεως. Καθ' Ηρόδοτον ήτο εν Κιλικία VI 95,1. 

ον θυμόν κατέδων = τρώγων την καρδίαν του μελαγχολών· δηλ. αυτός εαυτού ήτο ασθένεια. Επί τοιαύτης σημασίας ημείς λέγομεν τρώγομαι. Εκ της μελαγχολίας εικάζεται η απέχθεια των θεών. Και εν ι 411 η φρενοβλάβεια λέγεται: «νούσος Διός μεγάλου». η δε μελαγχολία προήλθεν εκ του προώρου θανάτου δύο τέκνων. Πρβλ. την φράση της Τζούλιας Κρίστεβα στο Μαύρος ήλιος. Κατάθλιψη και μελαγχολία, έκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2000, σ. 43: «Ο καταθλιπτικός είναι ένας ριζοσπαστικός και κατηφής άθεος». 

πάτος ανθρώπων = πεπατημένη οδός, τ. ε. ανθρώπων συγκοινωνία

(απόδοση, υπό Α.Ξ. Καραπαναγιώτου (1893), έκδοση βασισμένη στην Ιλιάδα του J. La Roche.) 

'Αλλο απόσπασμα από το ίδιο έργο εδωδά.

-----
* Στο motto λογίον γεγραμμένο με κιμωλία πάνω σε μια μεγάλη πέτρα έξω από το κελλί του γέροντος Παϊσίου, σύμφωνα με την δημοσιευθείσα στο περ. «Εφημέριος» (1991, σ. 192) μαρτυρία Ανωνύμου σχολιαστού. Κατόπιν στο π. Διονυσίου Τάτση, Υπαίθριο αρχονταρίκι. Καταγραφή διδαχών του π. Παϊσίου (ιδία έκδ., Κόνιτσα 1994, σ.14).

εξαίρετος χαρακτήρας

Τριζόνι 

έρως εν νυκτί 

μέχρι πόνου *

Για ν' ανακαλύψεις τα εξαιρετικά χαρίσματα του χαρακτήρα κάποιου ανθρώπου, πρέπει να έχεις την καλή τύχη να παρατηρείς τη δράση του για πολλά χρόνια.

Αν αυτή η δράση στερείται εγωισμού,

αν κίνητρό της είναι μια απαράμιλλη γενναιοδωρία,

αν είναι απολύτως σίγουρο ότι δεν κρύβει καμιά υστεροβουλία

και, επιπλέον,

έχει αφήσει ορατά σημάδια επάνω στη γη,

τότε χωρίς αμφιβολία βρισκόμαστε μπροστά σε έναν

εξαίρετο χαρακτήρα.

* 

Ο βοσκός ήταν λιγομίλητος. 'Ετσι είναι συνήθως οι άνθρωποι που ζούνε μόνοι, όμως έδινε φανερά και την αίσθηση ότι ήταν σίγουρος για τον εαυτό του και γεμάτος αυτοπεποίθηση. Κάτι απρόσμενο σ' αυτά τα άγονα μέρη. [...] Ο σκύλος του, σιωπηλός σαν τον ίδιο, ήταν φιλικός χωρίς να είναι δουλοπρεπής.

[...]

Η συναναστροφή μ' αυτό τον άνθρωπο μού έφερνε γαλήνη. Την επόμενη τον ρώτησα αν θα μπορούσα να ξεκουραστώ εκεί ακόμα μια μέρα. Το βρήκε τελείως φυσικό ή, για να είμαι πιο ακριβής, μού έδωσε την εντύπωση ότι τίποτα δεν θα μπορούσε να τον ταράξει.

Ζαν Ζιονό, Ο 'Ανθρωπος που φύτευε δένδρα (μτφρ. Σ. Σεφεριάδης, έκδ. Κοάν, Αθήνα 2012, σσ. 15, 20, 21, 24).

----- 
 * Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 30ης Σεπτεμβρίου 1991).

νόστος επί μέσης Μακεδονίας

κι άδειο το χέρι ποιητή 

να γράφει ό,τι ο καφές ορίζει *

Φεύγοντας, λοιπόν, από τον Βερτίσκο (το ορεινό χωριό όπου συναντηθήκαμε -θυμάσαι;) κι ανεβαίνοντας από την δημοσιά απάνω από την κατασκήνωση, μέσ' στον παγερό εκείνον αέρα, νά τι κοίταξα και είδα:

Αντίκρυ, κατ' ανατολάς, τας Σέρρας, την πόλη και όλα εκείνα στην σειρά τα χωριά κατά μήκος του Στρυμώνα, κι' ήταν αυτά ακριβώς στην σειρά που σήμαιναν και 'άναψαν' με το σούρουπο τον φωτεινό (κρυμμένο πριν) ποταμό ενώπιόν μας. Νά 'τονε, μπροστά στα μάτια μας.

Πίσω τους, τα υψώματα 'Αγγιστρον και 'Ορβηλος, η Βροντού και το Μενοίκιον όρος (με τα 1.963 μέτρα του).

Πιο νότια κρεμόταν ασφαλώς το Παγγαίον όρος (1.965 μέτρα ετούτο) που μ' έκρυβε την Θάσο πέρα και την πόλη της Καβάλας κι είναι αυτά με τον Νέστο ποταμό τα ανατολικά όρια της Μακεδονίας χώρας.

Στον βορρά, σάμπως ξαπλωμένο οχυρό ιδού το όρος της Κερκίνης - Μπέλλες το επονομαζόμενο από τους ντόπιους, το λευκό δηλαδή βουνό που φέρει κατιτίς στην όψη απ' τον δικό μας Τρελλό εδώ, τον Υμηττό, αν και διπλό στο ύψος (2.031 μέτρα εκείνο, 1.027 μέτρα το δικό μας) και όλο μα όλο δασωμένο, όπως, άλλωστε, κι όλα τα βουνά της Μακεδονίας.

Απ' το μικρό 'φινιστρίνι' που προβάλλει ανάμεσα σ' αυτό το όρος και τ' 'Αγκιστρο, δεξιά του, διακρινόταν το έμπα του Στρυμώνα στη θέση Κλειδί των Βυζαντινών Ρωμαίων (το Ρούπελ των νεωτέρων) και φαίνονταν πίσω του και τά 'βλεπες τα βουλγαρικά πεδία λίγο. Κι είναι απ' εδώ που ακολουθώντας κανείς ευθεία τον ποταμό απάνω φτάνει ίσαμε την Σόφια πόλη της του Θεού Σοφίας.

Ανάμεσα τώρα στον Βερτίσκο και το Μπέλλες είδα τα Κρούσια όρη, φυσικό όριο των Νομών Κιλκισίου και Σερρών. Εδωνά!

Μα γυρνώντας απ' την άλλη, κατά τον νοτιά, εύχαρις διέκρινα ολοκάθαρα τον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου και, με την φαντασία μου, 'είδα' την Μητέρα εκείνη, την Θεσσαλονίκη, την λευκή, την πρωτεύουσα της επιχώρας πόλη.

Λίγο πιο αριστερά, φάνταζε με τις κεραίες του ο Χορτιάτης, εκειδά προς την Χαλκιδική,

ενώ, απ' την άλλη μεριά, δεξιά και πίσω μακρυά, θεόρατος υψωνόταν κι ολοκάθαρος ο όγκος του Ολύμπου (: ο και

«διά το ολολαμπής είναι τοις άστροις», κατά το Etymologicon Magnum, του 1848, ετυμολογούμενος) που είναι, άλλωστε, και το νοτιότερο σύνορο της Μακεδονίας. Τον έβλεπα μ' ένα συννεφάκι επάνω, ψηλά εκεί γύρω απ' την κορυφή, τον Μύτικα (στα 2.917 μέτρα).

Στην βάση του, όμως, στην βόρεια βάση του Ολύμπου όρους, εμάντευα το αρχαίον Δίον, το αρχαίο ιερό κέντρο και πόλη των Μακεδνών και την κατοπινή Μονή του Οσίου Διονυσίου του εν Ολύμπω!

Ενώ, στων επομένων προς βορράν υψωμάτων, των Πιερίων δηλαδή τους πρόποδες, εμάντευα την αρχαία πρωτεύουσα (προ του 400 π.Χ.) πόλη, τα νύν Βεργίνα, τότε Αιγές! Εκεί εγύρισε να θαφτεί κι ο Φίλιππος, στα πάτρια της τουρκιστί 'Φιλιπέ-βιλαετή'* Μακεδονίας κι είναι εκεί σήμερα ανασκαμμένοι οι τάφοι του... Τα κόκαλά του θα τα ιδείς, ως λένε, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, μ' όλα του τα χρυσαφικά μαζί εκτεθειμένα!

Του βλέμματος ο κύκλος έκλεινε βορειοδυτικά με το Πάϊκον όρος (1.650 μ.) πέρα από τον Αξιό τον ποταμό. Το βουνό αυτό χωρίζει τον Νομό Πέλλας από το Κιλκίς,

ενώ, στην πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας που απλωνόταν μεταξύ Πάϊκου (στον βορρά), Πιερίων (στον νότο) και Θεσσαλονίκης - Χορτιάτη (ανατολικά) εμάντευα την Πέλλα εκείνη, την όλως και όντως λευκή, αλλοτινή πρωτεύουσα του Φιλίππου, αλλά και του Αλεξάνδρου, την μέση-μέση πρωτεύουσα των Μακεδνών, δηλαδή των 'Υψηλών' κατοίκων.

Να σού πώ ακόμη πως ήταν γι' αυτόν, τον σήμερα μπαμπακιασμένο, κάμπο που γράφτηκαν τα «μυστικά του βάλτου» ποτε, των αρχών του αιώνα μας [ενν. του εικοστού] και της γιαγιάς της διάπλασης των παίδων Πηνελόπης Δέλτα.

Το ταξείδι αυτό, ως έδειξεν η μοίρα, με ανέσυρέ τε και ανέδειξε εις... Θεόν... του Ολύμπου, ο οποίος

θεάται αφ' υψηλού τα πάντα μέρη!

Ο Βερτίσκος, αν και χθαμαλό βουνό (μόλις 1.103 μ.), λόγω της θέσεώς του όμως στο κέντρο της Μακεδονίας, ελάλησεν πλουσίως!

Την δυτική Μακεδονία δεν ανέφερα διόλου στο πέρασμά μου αυτό, του βλέμματος, διότι πέραν της κοίλης γραμμής και τόξου: Πάϊκο-Βέρμιο-Πιέρια-'Ολυμπος εμπλέκονται στην ματιά και προσβάλλουν την όρασή σου οι ορεινοί όγκοι της άφατης Πίνδου.

Μοναδικό φώς εκεί μέσα, ανάμεσα σ' εκείνα τα υψώματα, προβάλλει ο θεός ποτε Αλιάκμων, ο οποίος κατέρχεται (να σε μαγεύει) από Καστοριά σε Γρεβενά, για να σε βγάλει, μέσω Σερβίων στην... Βεργίνα, την προμνημονευθείσα, πριν να χυθείς τε και χαθείς κι εσύ στον κόλπο τον Θερμαϊκό και το Αιγαίον πέλαγος, το γαλανό, που σ' αναμένει.-

στην Θεσσαλονίκη την λευκή, 

την βασίλισσα Πέλλα των 

Πελαργών [σου] * 

(περινόστευά τε και έγραφα στα 1996, τον Σεπτέμβρη θυμάμαι

και πάνε τόσα χρόνια από τότε...). 

-----
* Στο motto ολίγος Γλαύκος Κουμίδης, από το ποίημά του «Του αοράτου», περιεχόμενο στην συλλογή Foreign Titles (Works in Progress No.9) - (έκδ. Πουπούξιος, Κολωνία 1996, σ. 25). Και 'Φιλιπέ-βιλαετή' τουρκιστί, κατά μία παραφθορά του κυρίου ονόματος, η Μακεδονία (ίδε Ν.Μακρή, Εγχειρίδιον Ελληνοτουρκικών λέξεων και φράσεων, Εν Αθήναις 1891 [επανέκδοση Δ.Ν. Καραββία], σ.87). - Στο δεύτερο motto όμως, σπάραγμα εκ των λοιπών εγκαυμάτων (έκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 2011, σ.72).

στις πρώτες στάλες της βροχής

ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ

Χύθηκε η νύχτα απ' τα μαλλιά κι απλώθηκε

στα δίχτυα

στα χίλια ψάρια του βυθού που βράζουνε στον ήλιο.

Κι είχε ο Θεός λίγο απ' τα γαλανά σου μάτια

πριν ξεχαστεί λαθραία πριν κοιμηθεί σε κάποια

βάρκα-

στην τελευταία λιτανεία προσκυνητής

σ’ ένα μετέωρο φιλί

και το απέραντο μπροστά να πλέει-

κι αδειάζει η ψυχή κι αρχίζει να κρυώνει

στις ξέρες εκεί στ' ανοιχτά θα κρυφτεί και θα σωπάσει.

'Oσα μας χωρίζουν δεν αλλάζουν κι άδικα ψάχνεις

το καλοκαίρι-

με τα πουλιά τα τελευταία έφυγε κι αν δεν το είδες

σε κάποιο πρωινό μες στο χειμώνα ριζωμένη.

Και στη γραμμή του ορίζοντα και στη σελήνη

και σ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού η προδοσία

και γύρισε ο πόνος προς τα μέσα πάλι και γνέφει

την καρδιά

κι είπες θ' ανταμώσουμε∙ κάπου στον άνεμο

καθώς τα φύλλα χάμω ρίχνει

κάπου στις πρώτες στάλες της βροχής

που πέφτουν στο περβάζι.

Φαίδρα Μαγκριώτη, Τα σαλιγκάρια πεθαίνουν το καλοκαίρι (έκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 2013, σ. 43).

λογισμούς καθαιρούντες

ΕΝ ΘΑΛΑΣΣΗ 

Επί βράχου 

υπό σταυρόν και οίνοπα πόντον 

ιππόκαμπος τετρωμένος *

Αυτός δε εγώ

Παύλος

παρακαλώ υμάς διά της πραότητος και επιεικείας του Χριστού,

ός κατά πρόσωπον μεν ταπεινός εν υμίν, απών δε θαρρώ εις υμάς∙

δέομαι δε το μη παρών θαρρήσαι τη πεποιθήσει η[ενν. την οποία] λογίζομαι τολμήσαι επί τινας τους λογιζομένους ημάς ως κατά σάρκα περιπατούντας.

Εν σαρκί γαρ περιπατούντες ου κατά σάρκα στρατευόμεθα∙

τα γαρ όπλα της στρατείας ημών ου σαρκικά, αλλά δυνατά τω Θεώ προς καθαίρεσιν οχυρωμάτων∙

λογισμούς καθαιρούντες και παν ύψωμα επαιρόμενον κατά της γνώσεως του Θεού,

και αιχμαλωτίζοντες παν νόημα εις την υπακοήν του Χριστού,

και εν ετοίμω έχοντες εκδικήσαι πάσαν παρακοήν,

όταν πληρωθή υμών η υπακοή.

Τα κατά πρόσωπον βλέπετε!

εί τις πέποιθεν εαυτώ Χριστού είναι, τούτο λογιζέσθω πάλιν αφ' εαυτού,

ότι καθώς αυτός Χριστού, ούτω και ημείς Χριστού.

Εκ της δευτέρας του επιστολής προς Κορινθίους (ι' 1-6). Ο αυτός.



----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 20ης Ιουνίου 1990).

για τον Πλήθωνα

Δάκρυα στο κελλί 

στον ουρανό τ' άστρα *

Οι ατέλειωτες συζητήσεις για την ένωση των Εκκλησιών τού είχαν δείξει πόσο λίγο ο Χριστιανισμός μπορούσε να χρησιμεύσει ως ενωτική αρχή. Κατέληξε να θεωρεί τους χριστιανούς που συζητούσαν για την ένωση ως σοφιστές, που δε ζητούσαν την αλήθεια αλλά ήθελαν να νικήσουν τους αντιπάλους τους για πολιτικά κέρδη. Αυτή την εμπορική νοοτροπία σε ζητήματα του υπερφυσικού ο Πλήθων δεν μπορούσε κατά κανένα τρόπο να τη δεχτεί· κατά τη γνώμη του, ένα τέτοιο πνεύμα ισοδυναμεί και με την άρνηση της Πρόνοιας του Θεού, από την οποία εξαρτώνται όλα. Γι' αυτό και δεν υπέγραψε την ένωση των Εκκλησιών που αποφασίστηκε στη Φλωρεντία το 1439 και έγραψε στα 1448 την πραγματεία Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος, στην οποία αντικρούει στο δογματικό πεδίο τις ιδέες του φιλενωτικού Βησσαρίωνος και καταδικάζει τους Λατίνους. Εκείνο, συμπεραίνει, που θα σώσει τους 'Ελληνες δεν είναι η ένωση με τους Λατίνους. Οι 'Ελληνες θα σωθούν μόνο αν έχουν εμπιστοσύνη στη Θεία Πρόνοια κι αν διορθώσουν τις πλάνες και τα σφάλματα που διαπράττουν απέναντι του Θεού, είτε με τις γνώμες που έχουν για το Θεό είτε με τις πράξεις που κάνουν. Είναι φανερό ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με τον θεολόγο που αγωνίζεται για το καλό του Χριστιανισμού: είναι η φωνή του 'Ελληνα και του φιλοσόφου. Αρνείται να υπογράψει την ένωση και συγχρόνως ζητάει μια νέα καθολική ενωτική αρχή.

Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σσ. 263-264).


----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 15ης Ιανουαρίου 1989).

για τον Νικηφόρο Γρηγορά

Εδώ Ιθάκη 

σεντέφι κεχριμπάρι

κοράλλι *

Ως οξυδερκής θεολόγος και λεπτός διαλεκτικός, ο Γρηγοράς διείδε τον κίνδυνο ενός πολυθεϊσμού, που παραμόνευε στο βάθος της διδασκαλίας του Παλαμά με τη διάκριση της θεϊκής ουσίας από τη θεϊκή ενέργεια.

Για το λόγο αυτό κατηγορεί τον Παλαμά ότι ανανεώνει με τις χωριστές ουσίες (τις εκδηλώσεις της θείας ενέργειας) την πλατωνική θεωρία, που τοποθετεί τις ιδέες ως ενδιάμεσες μορφές μεταξύ του Θεού και του δημιουργημένου κόσμου.

Ο Παλαμάς, κατά την άποψη του Γρηγορά, ξεπερνά κι αυτή τη θεωρία του Πλάτωνος, γιατί βλέπει στις χωριστές αυτές ουσίες αδημιούργητες οντότητες.

Ο Γρηγοράς αντιτάσσει στον Παλαμά αυτό που θεωρεί ως την παραδοσιακά ορθόδοξη διδασκαλία, δηλαδή την απόλυτη θεϊκή απλότητα, την ταυτότητα της ουσίας και της ύπαρξης στο Θεό. Η θεολογική του δραστηριότητα αποδεικνύει ότι η κλασική παιδεία δεν έβλαψε καθόλου τη συναισθηματική κίνηση της ψυχής του προς το υπερβατικό.

Ούτε κλονουμένην διάνοιαν εκτησάμεθα, -έγραφε με υπερηφάνεια- ακήρατον συντηρούντες το φρόνημα της ψυχής.

Και πραγματικά παρέμεινε ακλόνητος σ' όλη τη διάρκεια του σκληρού αγώνα που υποχρεώθηκε να κάνει. Η επιμονή του, καθώς και η ποιότητα των επιχειρημάτων που εξαπέλυσε κατά των παλαμικών, προκάλεσαν το μίσος των τελευταίων, που εκδηλώθηκε βάναυσα στο νεκρό του σώμα, με τη διαπόμπευσή του στους δρόμους της πρωτεύουσας.

Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σσ. 242-243). 


----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 17ης Δεκεμβρίου 1992, με τίτλο: «Μεσημέρι στο Κελλί»).

ο Φιλόπονος

Γεμάτος πόνου 

ερημίτης στον κήπο 

όλος λεμόνι *

[...] πνεύμα επιστημονικό μάλλον παρά φιλοσοφικό, [...] ειδωλολάτρης που προσήλθε στο Χριστιανισμό, ο Φιλόπονος παρουσιάζει εντελώς ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κατανόηση αυτής της εποχής. Και πρώτ' απ' όλα ο προσηλυτισμός του, ο οποίος δεν φαίνεται να οφείλεται παρά στο γεγονός ότι η ειδωλολατρική σοφία δεν κατορθώνει πια να ικανοποιήσει ούτε το πνεύμα ούτε την ψυχή του: αηδιασμένος από τον γεμάτο μαγεία και μαντεία ειδωλολατρισμό του Πρόκλου και του Ιαμβλίχου, ζητά από το χριστιανισμό την ανάπαυση της ψυχής και του πνεύματός του. Αν η σκέψη μας είναι σωστή, τότε ο προσηλυτισμός του επιστήμονα αυτού δείχνει ότι ο χριστιανισμός προσέφερε κατά την εποχή εκείνη ένα πιο στέρεο έδαφος για τη θεωρία και την επιστημονική έρευνα, και το έδαφος αυτό δεν είναι παρά οι μεταφυσικές βάσεις του Χριστιανισμού, οι οποίες διαμόρφωναν ένα σύμπαν τέτοιο που ανταποκρινόταν καλύτερα στις απαιτήσεις του ορθολογισμού.

Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σ. 53).


----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 15ης Δεκεμβρίου 1992, με τίτλο: «Νύχτα στο Κελλί»).

η φιλοσοφική σχολή της Αλεξάνδρειας

Στην κόψη της ημέρας 

όταν τραγουδά ο τζίτζικας 

ερημίτης ανάμεσα σε φυτά και κορμούς 

με πάθος παρά την κρήνη 

άνθος φιλεί *

Η φιλοσοφική σχολή της Αλεξάνδρειας αφέθηκε να διαποτιστεί από το χριστιανικό πνεύμα· άφησε κατά μέρος την οντολογία του Ιαμβλίχου και περιόρισε κατά πολύ το ρόλο της έκστασης, βάζοντας στην πρώτη γραμμή το ενδιαφέρον για τις επιστήμες, κυρίως τα μαθηματικά. Το πιο σημαντικό είναι ότι η σχολή αυτή, εγκαταλείποντας την οντολογία του Ιαμβλίχου, έκοψε τον αποκλειστικό δεσμό μεταξύ της μεταφυσικής και του ειδωλολατρισμού και κατέστησε έτσι δυνατή τη σύνδεση του νεοπλατωνισμού και του Χριστιανισμού.

Αν η σκέψη μας είναι σωστή, τότε η πρόσκληση του Στεφάνου [Αλεξανδρέως] στην Κωνσταντινούπολη και η διδασκαλία του στο Πανδιδακτήριο έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Με τον Στέφανο, όπως και με τον Φιλόπονο, ο πλατωνισμός της Αλεξάνδρειας, ο οποίος περιείχε μερικά από τα πιο ευγενικά στοιχεία της ελληνικής παιδείας, συγχωνεύεται με την πνευματική παράδοση του Βυζαντίου.

Β. Ν. Τατάκης, Η βυζαντινή φιλοσοφία [1949], (μτφρ. Ε. Καλπουρτζή, έκδ. Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα 1977, σ. 63).


----- 
* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Κι εδώ εγγραφή της 20ης Ιουνίου 1990).

οι βυζαντινοί λόγιοι

ΚΥΠΡΑΙΑ 

Στιλπνό επί κεντήματος γαλανού εκ Ραβέννης 

με αστέρια στήμονες πέταλ' ανθέων 

λευκό σώμα σιγαλό * 

Οι βυζαντινοί λόγιοι είχαν το πλεονέκτημα ότι ήταν 'Ελληνες, εξοικειωμένοι από τη νεαρή τους ηλικία με τους παλαιούς εκείνους 'Ελληνες που είχαν θέσει τα θεμέλια των επιστημονικών σπουδών. Επί πλέον, παρά την πνευματική του υπερηφάνεια και τη διατυμπανιζόμενη περιφρόνησή του για τους βαρβάρους, ο ελληνικός πολιτισμός σε όλες τις εποχές ήταν εκλεκτικός. 'Οπως οι κλασικοί τους πρόγονοι, οι Βυζαντινοί ήταν έτοιμοι να πάρουν και να προσαρμόσουν γνώσεις από τους γειτονικούς λαούς.

Η θρησκεία τους προερχόταν από την Παλαιστίνη, οι νόμοι τους από τη Ρώμη, η τελετουργική τους τάξη κυρίως από την Περσία, ακόμη και μερικά από τα δευτερεύοντα στοιχεία του τελετουργικού τους από την Κίνα! Η ανταλλαγή ιδεών και μορφών τέχνης με τη μουσουλμανική Ανατολή ήταν αδιάκοπη. Στην τελευταία μάλιστα αυτή εποχή, χάρη στον Πλανούδη και στον Δημήτριο Κυδώνη ανακάλυπταν ότι υπήρχε κάτι που μπορούσαν να μάθουν ακόμη και από τη Δύση που περιφρονούσαν για τόσο μεγάλο διάστημα. [...]

Steven Runciman, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση (μτφρ. Λ. Καμπερίδης, έκδ. Δόμος, Αθήνα 1980, σ. 99).


----- 

* Στο motto και πάλι ολίγος Συμεών, ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 20ης Ιουνίου 1990. Και η σημείωσις αυτόθι: «Κυπραία: Γενικό όνομα κοχυλιού της οικογένειας των Cypraoidea, στην οποία ανήκει το είδος του εν λόγω κοχυλιού Ovula ovum»).

ο τύπος του φιλοσόφου

'Εξω στο δάσος

κελαηδά ένα πουλί

ποιός είναι μόνος; *

Στον Θεαίτητο και στον Γοργία περιγράφεται ο τύπος του φιλοσόφου. Από τα νεανικά του χρόνια δεν γνωρίζει τον δρόμο για την πλατεία, δεν ξέρει πού είναι το δικαστήριο, η εκκλησία του δήμου ή οποιοδήποτε άλλο μέρος δημοσίων συναθροίσεων. Δεν γνωρίζει τους νόμους και τα ψηφίσματα, ούτε κάν στον ύπνο του δεν τού περνά η σκέψη να συμμετάσχη σε οποιαδήποτε ένωση, συνέλευση, πολιτικό γεύμα και να επιδιώξη την εξουσία: «αλλά τω όντι το σώμα του σαν να έχη πέσει και να βρίσκεται προσωρινά στην πόλη, ο νους του όμως αφού περιφρονήση όλα αυτά που νομίζει μικρά και ανάξια λόγου, όπως λέει ο Πίνδαρος, πετά παντού μετρώντας τα βάθη της γης και τα επίπεδά της και παρακολουθώντας στο στερέωμα την πορεία των άστρων και ερευνώντας συνολικά και λεπτομερώς την φύση κάθε πραγματικότητος στην ολότητά της και δεν συγκαταβαίνει σε τίποτε πολύ κοντινό του».

Ευγένιος Τρουμπετσκόϊ, Η κοινωνική ουτοπία του Πλάτωνος (μτφρ. Δ. Τριανταφυλλίδης, έκδ. Αρμός, Αθήνα 1999, σσ. 83-84). 


----- 

* Απ' αφορμή τούτο το σπάραγμα εικάζω πως, όπως παρουσιάζεται ο τύπος του Σωκράτη στις Νεφελές, έτσι ακριβώς ορίζεται και ο τύπος του φιλοσόφου στον Πλάτωνα. Στο motto, όμως, ολίγος Συμεών ιερομοναχός, εκ του βιβλίου του Συμεών μνήμα (έκδ. 'Αγρα, Αθήνα 1993.-Εδώ εγγραφή της 5ης Αυγούστου 1993, με τίτλο: «Πρωί στο Κελλί»).

[το πορτοκάλι]

[...]

Και δε βρίσκουμε λόγια να εκφράσουμε το θαυμασμό για το περίβλημα που κλείνει την τρυφερή, την εύθραυστη και ρόδινη σφαίρα μέσα στο παχύ, υγρό στυπόχαρτο. Αιθέρια επιδερμίδα, αλλά με έντονο χρώμα, χυμώδης και στυφή, ρικνή όσο χρειάζεται για να αιχμαλωτίσει δεόντως το φώς στο τέλειο σχήμα του καρπού.

[...]

Francis Ponge, απόσπασμα από το κείμενο «Το πορτοκάλι», στο∙ Η φωνή των πραγμάτων (έκδ. Γραβριηλίδης, Αθήνα 1999, σ. 30-31).